برخی کشورها به اعتبار اقتصاد پویا و پیشرفته به شکلی برنامه ریزی کرده اند که وجه نقد در دست مردم نباشد بلکه اسناد تجاری از جمله کارت‌های اعتباری را جایگزین آن کرده اند. در این کشورها قواعد و مقرراتی بر اسناد حاکم است که با رویت آن ها طرف معامله راغب به استفاده از اسناد تجاری همچون چک و سفته و برات می گردد. در معاملاتی که در سطح بین المللی صورت می گیرد برات به ‌عنوان یک سند تجاری دارای ارزش خاصی است و در انجام معاملات نیز از برات استفاده می شود در کشورهای دارای اقتصاد سنتی مردم رضا و رغبتی نسبت ‌به این اسناد نشان نمی دهند و معاملات خود را با وجه نقد انجام می دهند. نظامهای بزرگ حقوقی در حدود قواعد و مقررات حاکم بر اسناد تجاری اتفاق نظر دارند ولی در بعضی موارد اختلاف نظرهایی نیز وجود دارد. در سال ۱۹۳۰ حقوق ‌دانان سعی کردند تا هماهنگی در سطح بین المللی ‌در مورد اسناد تجاری ایجاد کنند به همین منظور پیمان ژنو در سال ۱۹۳۰ تنظیم و اکثر کشورهای دنیا با امضاء این پیمان به آن ملحق شدند. در پیمان ژنو ‌در مورد نظریه عمومی و حاکم بر اسناد تجاری به اعتبار اختلافات عمیق بین سیستم‌های مختلف حقوقی مثل حقوق نوشته و حقوق کامن لا و حقوق عرفی وجود داشت که تنظیم کنندگان پیمان این اختلافات را کنار گذاشتند .

در این پیمان بیان شده که نظریه عمومی حاکم بر اسناد تجاری را نمی توان درک کرد مگر آنکه اوصاف و ویژگی‌های تعهدات ناشی از این اسناد مورد بررسی قرار گیرد تا بتوان به ماهیت حقوقی آن ها پی برد. در خصوص روابط حقوقی ناشی از یک سند تجاری در مفهوم خاص باید گفت منشأ یک سند تجاری تعهد تجاری و مدنی است که با تنظیم و امضاء و ارائه سند ایجاد می شود که این نوع سند جنبه طریقیت دارد.

هر سندی که در قلمرو مدنی تنظیم می شود مبتنی بر یک رابطه حقوقی است وقتی این رابطه حقوقی زایل شد سند نیز اثرش زایل می گردد به ‌عنوان مثال اسناد اجاره، بیع گویای یک رابطه حقوقی است که با فسخ یا اقاله آن ها این اسناد نیز آثار حقوقی خود را از دست می دهند؛ اما در قلمرو حقوق تجارت همین که سند تجاری تنظیم شد و به ذینفع تسلیم گردید؛ با زوال رابطه حقوقی سابق، سند از بین نمی رود و اثر آن نیز زایل نمی شود اعم از اینکه رابطه حقوقی منشأ سند تجاری یا مدنی باشد و به همین دلیل است که بر خلاف اسناد مدنی که جنبه طریقیت دارند، اسناد تجاری خاص جنبه موضوعی دارند یعنی فارغ از رابطه حقوقی سابق خودشان موضوع می شوند. ‌به این موضوعیت یافتن اسناد تجاری وصف تجریدی گفته می شود وصف تجریدی ‌به این معنا می باشد که فعل و انفعالات حادث شده در رابطه حقوقی، تأثیری بر سند ندارد و اساسا رابطه حقوقی طرفین قابل تسری به شخص یا اشخاص ثالث نیست و این حفظ شدن اعتبار به دلیل موضوعیت داشتن سند تجاری است.

به عنوان مثال اگر اتومبیلی فروخته شود و در قبال ثمن معامله چک یا سفته یا برات داده شود و دارنده سند تجاری آن را به شخص ثالث منتقل نماید و متعاقب آن فسادی در معامله پدید آید باید اتومبیل به بایع و وجوه پرداختی به مشتری استرداد گردد که این امر بیانگر طریقیت رابطه حقوقی در قلمرو مدنی است ولی سند تجاری منتقل شده بلحاظ موضوعیتش اعتبار خود را حفظ کرده و اساسا روابط طرفین قابل تسری به شخص ثالث نیست. در حالی که در قلمرو حقوق مدنی انفعالات ایجاد شده، بر روی سند سایه می اندازد و این به خاطر طریقیت داشتن اسناد مدنی است. به همین دلیل عدم توجه به تعهد سابق و اصالت به تعهد ایجاد شده به محض امضاء سند تجاری از نتایج وصف تجریدی اسناد تجاری قلمداد می گردد .

در این مبحث تلاش خواهیم کرد تفاوت‌های اعسار و اعطاء مهلت را تبیین نموده و وجوه تمایز قانونی آن ها را مورد شناسایی قرار می‌دهیم. در این میان نگرش و دیدگاه قضات محاکم را در خصوص این موضوعات از ذهن میگذرانیم.

گفتاردوم: ماهیت اعسار

اعسار وضعیتی است که در نتیجه نیازمند شدن وتهی دستی مدیون در مقابل طلبکاران وی حاصل می‌شود و در مقام بیان همین وضعیت است که خداوند متعال می‌فرماید:

وَإِن کانَ ذُوعُسرَهٍ فَنظِرهإِلی مَیسَرهٍ وَأَن تَصَدَّ قُوا خَیرٌ لَّکُم ان کنتم تَعلَمُون.^[۶۶]

اگر از کسی که طلبکار هستید تنگدست شود بدو مهلت دهید تاتوانگر گردد واگر در هنگام تنگدستی به رسم صدقه ببخشید که عوض در آخرت یابید برای شمابهتر است اگر به مصلحت خود دانا باشید.^[۶۷]

صاحب تفسیر المیزان نیز در خصوص این آیه می‌گویند:«لفظ «کان» در این جا به اصطلاح علم نحوتامه است ‌و معنای «بود» را می‌دهد، می‌فرماید‌: اگر در میان بدهکاران فقیری یافت شود طلبکار باید او را میسره مهلت دهد ومیسره به معنای تمکن ودارا شدن است در مقابل عسرت که به معنای فقر وتنگدستی است ومعنایش این است که آنقدر باید مهلت دهدتابدهکار به پرداخت بدهی خود متمکن شود.

این آیه هرچند مطلق است ‌و مقید به مورد ربا نیست ولیکن قهراً منطبق با مورد ربا است چون رسم این بود که وقتی مدت قرض یا هر بدهی دیگر به پایان می‌رسید رباخوارگریبان بدهکار را می‌گرفت واو درخواست می‌کرد که مدت بدهی مرا تمدید کن ومن در مقابل این تمدید، فلان مقدار ویا فلان نسبت به قیمت جنس اضافه می‌کنم وآیه شریفه از این عمل نهی فرموده ‌و دستور می‌دهد به بدهکار مهلت دهند، واگر به کلی مدیون را به او ببخشد وبر اوتصدیق کنید برای شما طلبکاران بهتر است ؟، چون اگر چنین کنید یک زیادی ممحوق (یعنی نابودشدنی)را مبدل کرده اید به زیادی رابیه(یعنی باقی وجاویدان).^[۶۸]

به تبعیت از مفاد آیه فوق قانون‌گذار در ماده ۱ اعسار مصوب ۲۰آذرماه ۱۳۱۳ مقرر می‌دارد «معسرکسی است که به واسطه عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به مال خود قادر به تأدیه مخارج محاکمه یا دیون خود نباشد».

در نتیجه اعسار وضعیتی است که حاصل نیازمندی، فقر، تهی دستی وناتوانی مدیون در مقابل دائنین خود است که از جمله توصیه های اخلاقی وشرعی وقانونی در برخورد با این شخص دچار شده ‌به این وضعیت این است که به او مهلت داده شود، در همین راستاست که ماده ۳۷ قانون اعسار نیز مقرر نموده است‌: «اشخاصی که دارایی نداشته یا دارایی آن ها کافی برای تادیه تمام بدهی نباشد ولی با عایدات شغلی وحرفه خود بتوانند تمام یا قسمتی از بدهی خود را بپردازند محکمه (‌در مورد محکوم به) واداره ثبت (‌در مورد اوراق لازم الاجراء) با در نظرگرفتن مبلغ بدهی وعایدات بدهکارومعیشت ضروری اومیزان ومدت اقساطی را که باید داده شود تعیین خواهد کرد».

البته عده‌ای معتقد هستند که در حال حاضر «عدم دسترسی به مال»که در ماده اول قانون اعسار به عنوان یکی از شرایط اعسار آمده است، با توجه به ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، از مصادیق اعسار نمی باشد.استدلال آنان به شرح ذیل است:

«در ماده ۱ قانون اعسار مصوب سال ۱۳۱۳ آمده است :«معسر کسی است که بواسطه عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به مال قادر به تأدیه نباشد»؛در ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی آمده است :«چنانچه مالی از محکوم در دسترس باشد آن را ضبط و در غیر اینصورت (در صورت عدم دسترسی)در صورتی که معسر نباشد تا زمان تأدیه حبس خواهد شد».نتیجتا اینکه کسی که به مال خود دسترسی ندارد عنوان معسر بر او صادق نخواهد بود».^[۶۹]

در پاسخ باید گفت:

سؤالی که ‌در مورد مسئولیت محکوم علیه به ذهن می‌رسد این است که اگر محکوم علیه فعلی از طریق محکوم به سودی کسب نموده باشد این سود متعلق به چه شخصی خواهد بود؟

این سؤال فرضی را مطرح می کند که محکوم له سابق که اینک شکست خورده ی دعوی می‌باشد، از حاصل فروش محکوم به مالی تهیه نموده و آن مال جدید اینک که باید مطابق مقررات اعاده ی عملیات اجرائی مسترد گردد افزایش قیمتی پیدا کرده باشد، این افزایش قیمت متعلق به چه کسی خواهد بود ؟ پاسخ دادن ‌به این سؤال قدری دشوار می‌باشد، ‌به این علت که از یک طرف محکوم له بیشتر از عین محکوم به یا مثل و یا قیمت آن مستحق نخواهد بود و وضع وی با پرداخت آن به حالت قبل از اجراء بازمی گردد و هر سودی که در این بین حاصل شده باشد هر چند به استناد روایت (اکل مال بالباطل) متعلق به محکوم علیه فعلی نمی باشد لیکن با استناد به همان روایت به محکوم له نیز تعلق نخواهد داشت،از سویی دیگر درست است که در صورت فروش مال به ثالث استرداد آن ممکن نیست، لیکن ثمن حاصل از فروش به دلالت ماده ی ۱۹۷ قانون مدنی متعلق به محکوم له خواهد بود :

«در صورتی که ثمن یا مثمن معامله عین متعلق به غیر باشد آن معامله برای صاحب عین خواهد بود ».

گفتار دوم:- حقوق و مسئولیت های ضامن در امر اعاده ی عملیات اجرائی :

‌در مورد نقض حکم غیابی اعاده ی عملیات اجرائی وضع شخص ثالث را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد، به موجب تبصره ی ۲ ماده ی ۳۰۶ قانون آیین دادرسی مدنی:

«اجرای حکم غیابی منوط به معرفی ضامن معتبر یا اخذ تأمین مناسب از محکوم له خواهد بود مگر اینکه دادنامه یا اجرائیه به محکوم علیه غایب ابلاغ واقعی شده و نامبرده در مهلت مقرر از تاریخ ابلاغ دادنامه واخواهی نکرده باشد».

در فرضی که حکم غیابی نقض می‌گردد و اعاده ی عین محکوم به ممکن نیست قسمت اجراء حق دارد مثل یا قیمت محکوم به را از اموال ضامن استیفاء نماید، نوع ضمانت در این موضوع تضامنی خواهد بود ‌بنابرین‏ نافی مسئولیت محکوم له نخواهد بود، ضامن در این فرض حق دخالت در امر اجراء را دارد و حتی می‌تواند نسبت ‌به این مسأله که چرا عین محکوم به قابل اعاده نیست اعتراض نماید و با اثبات اینکه برنده ی مزایده یا متصرف مال دارای سوء نیت بوده تقاضای استرداد عین مال را نماید، البته شایان ذکر است که چنین اعتراضی نیازمند اقامه ی دعوی نخواهد بود بلکه به صرف اعلام به دادگاه مجری حکم قابل اقامه و رسیدگی می‌باشد، در هنگام اعاده ی عملیات آنچه ‌در مورد مستسنیات ذکر گفتیم ‌در مورد ضامن نیز رعایت خواهد شد .

مبحـث سوم : اعاده ی عملیات اجرائی در احکام غیرمالی و بررسی آن در سایر نظام های اجرائی :

همان گونه که بیان گردید اعاده ی عملیات اجرائی به وضعیت سابق علاوه بر احکام مالی دعاوی غیرمالی را نیز دربر می‌گیرد، البته توجه ی ‌به این موضوع خالی از لطف نمی باشد که مقصود از احکام غیرمالی مواردی چون تخلیه ی عین مستأجره که در نهایت دعوایی مالی می‌باشد نیست و تنها چنین دعاوی به علت هزینه ی دادرسی غیرمالی ( اعتباری) نامیده می شود، بلکه مقصود دعاوی چون تعیین قیم، حضانت و ملاقات طفل، طلاق و… می‌باشد،علاوه بر این باید بدانیم که اعاده ی عملیات اجرائی تنها مختص به دعاوی حقوقی و دوایر اجرای احکام نمی باشد بلکه در سایر نظام های اجرائی همچون ثبت و مالیاتی نیز دارای مصداق می‌باشد،از این رو این مبحث را به ۲گفتار تقسیم نموده در گفتار اول به بررسی قاعده ی اعاده ی عملیات اجرائی در احکام غیر مالی می پردازیم و فصل دوم را به بررسی این دستور(اعاده ی عملیات اجرائی در سایر نظام های اجرائی می پردازیم .

گفتـار اول : اعاده ی عملیات اجرائی در احکام غیرمالی :

اعاده عملیات اجرائی در احکام غیرمالی ناظر بر فرضی است که دعاوی چون طلاق، حضانت یا تعیین قیم مطرح گردیده و بعد از رسیدگی و صدور و اجرای حکم طلاق، تعیین قیم و یا شخصی که باید به موجب حکم دادگاه حضانت شخص را برعهده گیرد، در اثر اعتراض محکوم علیه و در نتیجه ی این اعتراض، حکم اجراء شده به موجب حکم نهایی ‌بلا‌اثر گردیده باشد مطابق ماده ی ۳۹ قانون اجرای احکام مدنی زمینه برای اعاده ی عملیات اجرائی باید فراهم گردد، لیکن سؤال به وجود آمده در این میان این خواهد بود که چگونه می توان حضانت طفلی را که در زمان حکم اولیه به عهده ی محکوم علیه فعلی بوده برگرداند؟ یا چگونه ازدواج زوجه که به موجب حکم طلاق انجام گرفته و اینک مورد نقض قرار گرفته را به حالت قبل از اجراء برگرداند ؟

به نظرمی رسد که اثر تفاوت موجود بین اجرای احکام مالی و غیرمالی همین می‌باشد که اعاده ی عملیات اجرائی ‌در مورد احکام مالی، احکام اجراء شده را دربر می‌گیرد در حالی که اثر اعاده ی عملیات اجرائی در احکام غیرمالی تنها ناظر بر آینده خواهد بود .

گفتار دوم : بررسی مختصر اعاده ی عملیات اجرائی در سایر نظام های اجرائی موجود :

همان گونه که سابقا بیان گردید در کشور ما ۴ نوع نظام اجرائی وجود دارد و اعاده ی اجرائی در تمام نظام های اجرائی کاربرد دارد که بررسی مختصر چگونگی اعاده ی عملیات اجرائی در هر یک از نظام های موجود در خاتمه ی این تحقیق خالی از لطف نمی باشد :

الف-نظام اجرائی ثبت :

اگر شکایت ثبتی منتهی به نتیجه گردد به استناد ماده ی ۷ بخشی از موارد قانون ثبت و قانون دفاتر اسناد اجرائی مصوب (۲۷/۰۶/۱۳۲۲) مورد از موارد اعاده ی عملیات اجرائی خواهد بود که مقرر می‌دارد : «هرگاه مدلول سند قبل از صدور حکم ابطال اجراء شده باشد، پس از قطعیت حکم عملیات اجرائی به حالت قبل از اجراء برمی گردد».

در ماده ی ۱۴۳ مفاد اسناد رسمی نیز چنین آمده است :

«عملیات مزایده حتی در موارد ذیل متوقف نخواهد شد :

۱- وصول حکم یا دستور موقت یا قرار توقیف عملیات اجرائی .

۲- اعتراض به نظریه ی رسمی ثبت تا صدور رأی هئیت نظارت.

۳-رأی هئیت نظارت یا شورای عالبی ثبت بر ابطال عملیات اجرائی .

۴- پرداخت کلیه ی مطا لبات بستانکاران و حقوق اجرائی .

اعاده ی عملیات اجرائی در نظام اجرائی ثبتی بدین گونه قابل تصور می‌باشد که در راستای تأمین محکوم به اموال محکوم علیه از طریق مزایده به فروش رسیده و پس از مزایده برنده ی آن ملک محکوم علیه(که در اینجا عنوان متعهد دارد) به شخصی دیگر منتقل و منتقل الیه در ملک مذبور اقدام به انجام اعمالی چون احداث بنا و… نموده است ، با صدور دستور دادگاه در چنین مواردی عملیات اجرائی چگونه اعاده خواهد شد؟

• • بهبود طرح درس­ها؛

• • انگیزش بیشتر به تدریس؛

• • مشارکت و تبادل نظر با همکاران؛

• • تغییر نگرش معلمان نسبت به فرایند یاددهی-یادگیری؛

• بهبود روابط حرفه­ای(تیلور و همکاران^[۱۷۹]،۲۰۰۵).

• • یکی دیگر از پژوهش­های انجام شده در این حوزه، پژوهشی است که با حمایت مرکز آموزش علوم و ریاضی دانشگاه دلاور^[۱۸۰] در ۶ مدرسه­ی راهنمایی شهر دلاور در سال ۲۰۰۲ میلادی صورت گرفت. این پژوهش، بخشی از پروژه­ای است که دانشگاه دلاور برای بهبودتوسعه ی حرفه ای معلمان انجام داد. در این پروژه ۱۰ ویژگی برای توسعه حرفه­ای کارآمد در نظرگرفته شد که به شرح زیر می‌باشند:

  

1. 1. با توجه به محتوای برنامه درسی تنظیم شود.

1. 1. استمرار داشته باشد.

1. 1. مشارکتی باشد.

1. 1. در ارتباط با تجربه­ روزمره­ی زندگی باشد.

1. 1. رشد و پیشرفت داشته باشد.

1. 1. تلفیقی باشد.

1. 1. ‌بر اساس تحقیق تنظیم شده باشد.

1. 1. معلم را درگیر کند.

1. 1. بر اساس کار دانش ­آموزان شکل بگیرد.

1. خود­ارزیاب باشد.

در بخش درس­پژوهی که یکی از سه قسمت پروژه­ی مذکور است، تیم­هایی از معلمان به صورت مشارکتی به تعیین اهداف، تنظیم طرح درس، تدریس، مشاهده و تحلیل یادگیری دانش ­آموزان پرداختند. سپس درس­ها را به شکل عمومی برای تیم­های دیگر ارائه و نتایج را اعلام کردند(کدزیور و فیفیلد^[۱۸۱]، ۲۰۰۴).

• • موفقیت پروژه ی (NSW)^[182]در استرالیادرسال ۲۰۰۲ میلادی پژوهشگران آن پروژه را بر آن داشت تا در دانشکده­ی علوم تربیتی مالزی هم کاری مشابه را انجام دهند.آن­ها تحت پروژه­ای به نامپروژه­ی پژوهشی درس­پژوهی^[۱۸۳] مدل یوشیدا- فرناندز را در دو دبیرستان در مالزی اجرا کردند. در یکی از آن­ها ۸ معلم و در مدرسه­ی دیگر، ۶ معلم به همکاری با پژوهشگران پرداختند. تحلیل داده ­ها ضمن آن­که بیان­گر تأثیرمثبت درس­پژوهی بر معلمان ریاضی در مالزی بود، امکان مقایسه در دو پروژه برای پژوهشگران را در مقوله­ های زیر پدید آورد:

• • تأثیر در باورهای نسبت به تدریس؛

• • محدودیت­های زمانی؛

• • مسئولیت­ پذیری معلمان؛

• حمایت­های اجرایی(وایت، سام و مون^[۱۸۴]، ۲۰۰۴).

  • • اسمیت و کریستی ^[۱۸۵](۲۰۰۷) پس از استفاده از روش درس پژوهی در آموزش ریاضیات نتیجه گرفتند که نگرش دانش آموزان نسبت به ریاضیات تغییر یافته و میزان فعالیت آن ها در حل مسائل ریاضی بیشتر شده است.
  • • بیکر ،بندل ،جنسیو،اسمیت و تلب^[۱۸۶] (۲۰۰۷)در پایان اجرای درس پژوهی به نتیجه رسیدند که دانش آموزان در تشخیص پاسخ مسائلی که بسیار به هم شبیه هستند موفق تر عمل می‌کنند و مهارت های حل مسئله و تفکر انتقادی آن ها پیشرفت قابل ملاحظه ای ‌کرده‌است.
  • • فرناندز(۲۰۱۰)پژوهشی درباره درس پژوهی به روش کیفی روی ۱۸ معلم در یک دوره آموزشی انجام داده است . او در پایان پژوهش خود نتیجه می‌گیرد که دانش شرکت کنندگان از تدریس و راهبردهای آموزشی رشد خوبی ‌کرده‌است و نتیجه این امر دستیابی بیشتر دانش آموزان به هدف های یادگیری ازجمله استدلال ریاضی بوده است.
  • کاناوان و اینپراسیتا^[۱۸۷]،‌با حمایت مرکز پژوهش های آموزش ریاضیات ، دانشگاه خون­کان^[۱۸۸]،تایلند؛ پژوهش کیفی خود را ، با هدف بررسی کار مشترک یک تیم درس پژوهی مربوط به پایه ی اول (دو نفر معلم شاغل ویک معلم کارورز) در مدرسه ی کوکهام پیتاواسان انجام داده‌اند. آن ها اطلاعات لازم را از طریق مشاهده ی مشارکتی و استفاده از پرسشنامه ، مصاحبه و ضبط ویدئوئی جمع‌ آوری نموده اند. نتایج تحقیق به صورت زیر بوده است : ۱) دروسی که به صورت تعاملی توسط سایر معلمان در سال های قبل طراحی شده اند را معلم کارآموز دروس پژوهشی را بازبینی کرد وهمراه با معلم شاغل مورد بحث قرار داد. ۲) مشاهده ی درس پژوهی همراه با هم، ‌بر اساس مشاهدات کلاسی خود در سال‌های گذشته، معلمان شاغل نقش خود را در امر مشاهده و ثبت ایده های دانش آمزان، راه های حل مسئله و غیره به عهده داشتند تا تا آن ها برای بحث در مرحله سوم آماده کنند. ۳)اظهار نظر به صورت کارگروهی ‌در مورد روش تدریس. مراحل اظهار نظر عبارت بودند از: الف) بلافاصله بعد از کلاسها معلمان ایده های دانش آموزان ونحوه ی بهتر برگزار کردن کلاس بعدی را مورد بررسی قرار می‌دادند. ب) در پاین هفته همه معلمان مدرسه با همدیگر اظهار نظر هفتگی داشتند.. یافته های تحقیق روشی را که معلم کارآموز و معلمان شاغل بتوانند با هم همکاری کنند را تأیید می‌کند، نه روشی که در آن معلمان شاغل فقط نقش نظارت داشته باشند. آن ها یک مدل را برای بومی کردن درس پژوهی ‌در تایلند به شرح زیر پیشنهاد داده‌اند.(کاناوان و اینپراسیتا،۲۰۱۳)

شکل شماره ۶- مدل چرخه ی درس پژوهی و رویکرد باز برای تحلیل همکاری بین معلمان شاغل و دانشجویان کارورز (کاناوان و اینپراسیتا ۲۰۱۳ ،برگرفته از اینپراسیتا ۲۰۱۰)

• • • دادلی ، در پژوهش کیفی خود به یادگیری معلمان از طریق تحلیل گفتمان و استفاده از دانش نهفته خود برای تدریس به منظور افزایش دانش عملی و در نتیجه افزایش یادگیری دانش آموزان در انگلستان می پردازد.این پژوهش در دو مدرسه با دانش آموزان ۹ ساله که یکی در نقطه محروم و دیگری در حومه ای با درآمد متوسط بوده است انجام شده است دانش آموزان اولین کلاس به منظور افزایش مشارکت ، اعتماد و تفکر فعال ریاضی بر روی بسط سوالات باز با بهره گرفتن از گفت و گوی دو نفره در ریاضیات پرداخته و و دومین کلاس به منظور مشارکت بهتر و دست یابی به مشارکت پسرانی که در نوشتن مشارکت نداشتند فعالیت خود را از طریق ارزیابی و یادآوری شفاهی از طریق ایفای نقش بسط دادند. وی تمرکز خود را در این پژوهش بر زمانی که معلمان درس های پژوهشی خود را برنامه ریزی و بحث می‌کنند ، قرار داده است و اظهار می‌دارد که اعضای گروه درس پژوهی منابع و سرمایه های اجتماعی و فرهنگی هستند که اطلاعاتی را که از این طریق به دست آوردند با هم ترکیب کرده و باعث به وجود آمدن شرایط انگیزشی برای دسترسی گروهی به اجرای ابتکاری و توسعه تمرینات کوچک شد که تحولات در تدریس های بعدی و یادگیری فراگیران را به دنبال داشته است . معلمان هر دو گروه به تاثیر درس پژوهی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان اشاره می‌کنند (دادلی ،۲۰۱۳)
  • میاکاوا ، در پژوهش خود به منظور بررسی تاثیر درس آزاد به عنوان مدلی از درس پژوهی ، در درس ریاضی دوم دبستان در حل مسئله در ژاپن ، نشان می‌دهد که چگونه این روش به ساخت و گسترش دانش آموزشی در جامعه معلمان ریاضی ژاپن کمک می‌کند. وی در این مطالعه موردی به تشریح اجرای تدریس ، جلسه بحث پس از تدریس و طرح درس پژوهشی معلم می پردازد. روشی را که معلم به نام درک از راه نقاشی دارد را برای یادگیری دانش آموزان مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهدواظهار می‌دارد که همه دانش آموزان توانستند از راه یادگیری خود ، موضوع و هدف مورد نظر معلم را فرابگیرند(تاکشی میاکاوا، کارل ونیسلو،۲۰۱۳)

ب) در ایران

نتیجه گیری بخش اول

هر گونه تغییر و تحول در دنیای کنونی به دلیل پیچیدگی فعالیت های انسانی، خواه ناخواه آثار و پیامدهایی به همراه خواهد داشت. به گونه ای که با اختراع وسیله ای جدید، درکناراستفاده ی صحیح و مشروع از آن، همواره امکان سوءاستفاده از آن ها وجود دارد.

در این راستا علم حقوق، به عنوان حامی عدالت وموجِد توازن در جامعه انسانی، هرآنچه را که کوچک‌ترین خدشه ای ‌به این توازن وارد نماید، تحت پوشش قرار داده و سعی در رفع یاپیشگیری از آثار نامطلوب آن می کند.

فضای سایبر، که ماحَصل پیشرفت‌های علمی و صنعتی در قرون اخیر است، از این قاعده مستثنی نبوده و آثاری به صورت مثبت و منفی در زندگی بشر ‌وارد نموده است که ضرورت مطالعه آن را انکارناپذیر می نمایاند.متعاقب این امر سیاستگذاران جنایی، حقوق ‌دانان و جرم شناسان ‌به این فضا ورود پیدا کرده و با تعریف جرایم سایبری، پیش‌بینیِ مجازات های متناسب با آن و ارائه و انجام تدابیر امنیتی ‌و پیشگیرانه نسبت به مخاطرات این فضا و آموزش و آگاه سازی افراداز پیامدهای مخرب فضای سایبر، وظایف اساسی خود را در این زمینه انجام می‌دهند که بررسی کیفیت و ابعاد این کارکرد امری ضروری است

بخش دوم : تحلیل ماهوی مصادیق جرایم علیه عفت و اخلاق ناشی از فناوری نوین

اگرچه ظهور برخی از جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی سنتی با ظهور اینترنت از محیط فیزیکی به محیط مجازی انتقال یافته است (مانند هرزه نگاری،توریسم جنسی، قوادی،روابط نامشروع و. . .)اما نمی توان تمام آن ها را در قالب جرایم رایانه ای گنجاند ، زیرا قانون‌گذار در برخی موارد جرم انگاری ننموده است.

در واقع مجرم در این گونه جرایم ، از رایانه به عنوان ابزار بهره می‌گیرد و کار خویش را توسعه داده و تسهیل می کند .از جمله مواردی که به طور کلی در این حیطه از سوی قانونگذاری کیفری ایران جرم تلقی شده است می توان به قوادی و هرزه نگاری اشاره کرد.

حوزه هایی همچون تهیه ،انتشار ،معامله و تجارت صورقبیحه توهین و افترا و نشر اکاذیب رایانه ای ، دعوت افراد به انجام اقدامـات مجرمانه و خلاف اخلاق در فضای مجازی ،اشاعه فحشا و منکرات، آموزش ارتکاب جرم،روابـط نامشروع از جمله اعمال خـلاف عفت و اخلاق اســت که به عنوان زیرمجموعه هرزه نگاری و قوادی است و بدین سبب این بخش از پژوهش پیش رو ‌به این دو مطلب اختصاص داده شده است.^[۱۰۲]

قانون گذار ایران مواد ۱۴و ۱۵ از فصل چهارم قانون جرایم رایانه ای مصوب ۱۳۸۸را به مبحث جرایم علیه عفت و اخــلاق عمومی اختـصاص داده است که این قانون به عنوان مـنبع اصلی و مهم در این پژوهش قرارگرفته است.

این بخش به دو فصل با عناوین، نقش مستقیم فضای مجازی در شکل گیری جرم هرزه نگاری و نیز نقش رایانه در تحقق جرم قیادت به عنوان وسیله ارتکاب جرم تقسیم شده است، که در ذیل به آن می پردازیم.

فصل اول : نقش مستقیم فضای مجازی در شکل گیری هرزه نگاری

از زمان تولد وب در دهه ۱۹۹۰ بستر جدیدی برای انتشار و توزیع محتواهای هرزه‌نگارانه از قبیل متن، صدا، فیلم، عکس و… فراهم شد و در دسترس قرار گرفت. امروزه کاربری، گردش در اینترنت و پرسه‌زنی اینترنتی منشأ هرزه‌نگاری و یکی از سرگرمی‌های اینترنتی است.

پیامد این هرزه‌نگاری فراتر از انزوای فرد، نابهنجاری‌ها، انحرافات جنسی و کاهش روابط اجتماعی؛ اختلال در روابط صمیمانه خانوادگی و به مخاطره انداختن زندگی زناشویی و حتی پدید آمدن مشکلاتی در فضای شغلی است.

مصرف داده های هرزه نگارانه اینترنتی، می‌تواند تأثیرات مخربی بر زندگی فردی و خانوادگی داشته باشد. بسیاری از افراد به دلیل تماشای روابط جنسی اینترنتی، به مشکلات و معضلات جنسی آلوده شده‌اند. این نوع رابطه های عاشقانه و مجازی از طریق اینترنت که اصطلاحاً از آن به «روابط جنسی مجازی» تعبیر می‌شود، فضایی است که در آن افراد می‌توانند یکدیگر را در فضای اینترنت ببینند و رابطه‌ عاشقانه و جنسی را تجربه کنند و گسترش دامنه استفاده از این سایت‌ها باعث شده است که در ایران مسئولین این نوع سایت‌ها را فیلتر کنند.

این نوع اعمال مجرمانه که ماهیتاً در جرایم کلاسیک نیز وجود دارد با توسعه و پیشرفت فناوری رایانه و اینترنت وارد این رسانه جمعی شده است و از لحاظ گستردگی و وسعت در زمینه پخش و توزیع، در نوع خود بی نظیر می‌باشد. باید گفت هرزه نگاری در فضای سایبر از سه جنبه، تهدیدی جدی برای کودکان محسوب می شود: اول این که امکان دارد کودکان به هرزه نگاری وقیحانه در اینترنت دسترسی پیدا کنند، دوم اینکه هرزه نگارها، هرزه نگاری کودکان را راه آسانی برای فروش محصولات خود یافته اند و همین امر سبب شده سوء استفاده جنسی از کودکان تا این حد رواج یابد، سومین و جدی ترین خطر برای کودکان، آن است که افراد خطرناک دیگر می‌توانند از طریق اینترنت و به واسطه مکاتبه، پست الکترونیک یا گپ زدن قربانیان خود را جذب کنند و آنان را در دنیای واقعی به دام بیندازند.

این فصل خود به دو مبحث، تـحت عنوان بررسی فقـهی جرم هرزه نگاری و همچنین بزه دیدگان جـرم هرزه نگاری تقسیم شد که در ذیل به توضیح آن پرداخته شد.

مبحث اول : بررسی فقهی و حقوقی جرم هرزه نگاری

هرزه نگاری یکی از مصادیق جرایم رایانه ای است که در مفهوم عام به معنای محتویاتی است که عمدتاًً به قصد تحریک جنسی ارائه می شود. تولید، انتشار، توزیع و معامله محتویات مستهجن یا مبتذل، آشکارترین مصداق های هرزه نگاری هستند.

با توجه به شیوع رفتارهایی که پیش از این مطرح شد در فضای مجازی و لزوم صیانت اجتـماع در برابر اینگونه ناهنجاری ها، قانون جرایم رایانه ای پس از سال ها بحث و بررسی در سال ۱۳۸۸ و در ۵۶ ماده به تصویب رسید که ماده ۱۴ آن به موضوع هرزه نگاری اختصاص دارد.

با توجه به اهمیت این موضوع، این مبحث به بررسی دیدگاه فقه نسبت به جرم هرزه نگاری و تشریح ارکان تشکیل دهنده جرم هرزه نگاری به طور مفصل در ذیل می پردازد.

گفتار اول : دیدگاه فقه نسبت به جرم هرزه نگاری

به اعتقاد مشهور فقیهان، هر شخصی که مرتکب فعل حرامی شود و یا واجبی را ترک نماید، مستحق مجازات

تعزیری است.^[۱۰۳]

با توجه ‌به این مقدمه، چنانچه ثابت شود هرزه نگاری عملی حرام است مطابق مبنای مشهور جعل مجازات تعزیری برای مرتکب آن دارای وجاهت و تأییدشرعی خواهد بود.

در زمینه حرمت هرزه نگاری می توان به امور چندی از قبیل ، حرمت اشاعۀ فحشا، حرمت افشای سرّ و اعانۀ بر اثم استدلال کرد.

۱٫ اشاعۀ فحشا : قرآن کریم در سوره مبارکه نور آیه ۱۹ ‌در مورد افرادی که قصد اشاعه فحشا و مـنکرات را

در بین مؤمنان دارند، می فرماید: « همانا کسانی که تمایل به اشاعه فحشا در بین مؤمنان دارند، عذاب دردناکی برای آن‌ ها در دنیا و آخرت خواهد بود»^[۱۰۴]

در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است^[۱۰۵]: « پیامبر گرامی اسلام فرمودند: شخصی که امر منکری را فاش می‌سازد، همانند شخصی است که آن را آغاز کرده باشد».^[۱۰۶]

در روایت دیگری نیز آمده است:^[۱۰۷] « شخصی که امر منکری را ‌در مورد شخصی بشنود و آن را فاش سازد، همانند مرتکب آن عمل خواهد بود.»^[۱۰۸] به نمایش در آوردن تصاویر عریان و نیمه عریان و یا نمایش اعمال جنسی، از مصادیق بار آیه و روایات مذکور بوده و عملی حرام و تعزیر آور خواهد بود.

• عزت نفس روحی و معنوی^[۴۲]: همانا اعتماد و ایمان فرد به جهان هستی و کل آفرینش و موجودات است. این ایمان روحی زندگی، هدف و نهایتی مثبت را در پی خواهد داشت.

شیوه های افزایش عزت نفس رفتاری

برای افزایش این نوع از عزت نفس باید به چهار مشخصه آن توجه داشت. که عبارتند از:

– اعتماد و ایمان به قابلیت و توانایی در عمل کردن .

– داشتن استمرار، مداومت و پشتکار در راه رسیدن به هدف

– اعتماد و ایمان به قابلیت و توانایی خود را، از سر راه برداشتن موانع و مشکلات

– اعتماد و ایمان کامل داشتن به قابلیت و توانایی کمک خواستن از دیگران در صورت لزوم .

شیوه های افزایش عزت نفس احساسی – عاطفی

این نوع از عزت نفس پنج ویژگی دارد که باید به آن ها توجه کرد. از جمله (زارع زاده و درخشان فر، ۱۳۸۴):

– اعتماد و ایمان داشتن به درک و فهمیدن و تماس با احساسات .

– اعتماد و ایمان داشتن به توانایی بیان احساسات و بیرون ریختن آنچه در درون می‌باشد.

– اعتماد و ایمان داشتن به قابلیت و توانایی در برقراری ارتباطی دوستانه، محبت آمیز و با معنی با سایر انسان ها.

– اعتماد و ایمان داشتن به توانایی یافتن عشق، درک متقابل عشق و شور و حرارت در تمامی موقعیت های زندگی خـود، بـه خصـوص موقعیت های دشوار و بهره بردن از آن.

– اعتماد و ایمان داشتـن به دارا بودن چیزهای ارزشمند و فوق العاده برای تقدیم به دیگر انسان ها.

شیوه های افزایش عزت نفس روحی – معنوی

این نوع از عزت نفس سه خصوصیت دارد که باید به آن ها توجه کرد (زارع زاده و درخشان فر، ۱۳۸۴):

– اعتماد و ایمان داشتن ‌به این که جهان هستی و موجودات، پدیده هایی اسرارآمیز و اعجاز گونه اند که همواره رو به تحول و تکامل دارند و جریان هستی خود به خود، به سوی خوبی و کمال پیش می رود.

– اعتماد و ایمان داشتن به نظم برتر نظام هستی و ایمان ‌به این که معنی و مفهومی در آن نهفته است.

-اعتماد و ایمان داشتن ‌به این که شما نیز انسانی هستید که مظهر، نمود و مخلوقی از خداوند، روح و هوش برتر یا هر چیز دیگری که آن را مسئول و مبدأ آفرینش ‌و خلقت جهان هستی می دانید، هستید . ‌بنابرین‏ عزت نفس واقعی آن است که در سه زمینه رفتاری، احساسی و معنوی ، احساس عزت نفس داشته باشید؛ به طوری که علاوه بر احساس اقتدار شخصی، از تعادل و تناسب خوبی نیز در زندگی خود بهره مند باشید (براندن، ۱۹۹۳؛ ترجمه هاشمی، ۱۳۷۱).

عوامل مؤثر در ایجاد عزت نفس

به طور کلی می‌توان گفت در ایجاد عزت نفس چند عامل مهم نقش دارد (زارع زاده و درخشان فر، ۱۳۸۴):

الف) واکنش دیگران: شاید مهمترین عامل، واکنش دیگران است که در ایجاد عزت نفس افراد، اثر دارد و تحت عنوان نظریه «آینه خودنما» نامیده می شود. والدین از جمله دیگران هستند که یکی از مهم ترین عوامل شکل‌گیری احساس ارزش نسبت به خود در نوجوانان بشمار می‌روند. نوجوانانی که طرد می‌شوند با رنج به طرد خود می‌پردازند و احساس بی‌ارزشی می‌کنند.

ب) مقایسه با دیگران: مقایسه فرد با دیگران، عامل دیگری است که می‌تواند در عزت نفس افراد تأثیر داشته باشد. اگر اطرافیان مهم فرد، با هوش و زرنگ باشند، خوش سیما باشند و فرد همیشه از آن ها عقب باشد، یک احساس بی‌ارزشی پیدا می‌کند و باعث کاهش عزت نفس در او می‌شود. همچنین وضعیت مالی و رفاهی اطرافیان هم می‌تواند این اثر را داشته باشد.

ج) همانند‌سازی^[۴۳] با الگوها:‌ فرد از ابتدای زندگی، افرادی را که برای او مهم هستند به عنوان الگو انتخاب می‌کند. همانندسازی می‌تواند بر عزت نفس افراد اثر بگذارد و فرد احساس می‌کند که شبیه به الگوی خود می‌شود.

د) نیاز به احساس ارزش و عزت نفس: انسان برای حفظ سلامت و تعادل خود نیازمند است که احساس کند فرد با ارزشی است و دیگران او را مهم می‌دانند. طرد شدن و بی‌ارزشی فرد، نه تنها باعث کاهش عزت نفس می‌شود بلکه ریشه بسیاری از بیماری‌های روحی و روانی او خواهد بود.

معمولاً عزت نفس در پنج زمینه می‌تواند تأثیرات جدی داشته باشد (زارع زاده و درخشان فر، ۱۳۸۴):

الف) احساسات فرد

ب) نگرش ها، خلاقیت ها و یادگیری افراد

ج) ارزیابی فرد از خود

د) روابط فرد با دیگران

ه) طرز رفتار فرد

رفتار افراد، متاثر از عزت نفس آن ها است.

فردی که عزت نفس پایینی دارد یک خود انگاره منفی دارد. تحقیقات نشان داده است که بین عزت نفس و عملکرد تحصیلی، رابطه محکمی وجود دارد. عزت نفس بالا، عملکرد تحصیلی بالایی را موجب می‌شود. همچنین عزت نفس بالا موجب می‌شود که فرد احساس کند و باور داشته باشد که با کفایت است و اگر این احساس با کفایتی نباشد فرد نمی‌تواند چیزی را یاد بگیرد و در آموختن هر تکلیف جدید احساس درماندگی و ترس می‌کند. علاوه بر این، عزت نفس بر روابط بین افراد، اثر مثبتی دارد (همان منبع).

عزت نفس از دیدگاه قرآن، احادیث و دانشمندان اسلامی

در قرآن کریم چند معنی برای نفس آمده است:

۱- در قرآن از نفس ابتدائاً به معنی جان یا حیات حیوانی یاد می‌شود. «برای نفس چیزی نیست مگر آنکه بمیرد به اذن پروردگار ” و ما کان لنفس ان تموت الا باذن ا…” آل عمران آیه ۱۴۵».

۲- نفس به معنی‌ روان یا نفس انسانی آمده است: «مبادا کسی به کیفر آنچه کسب کرده به هلاکت افتد” ان تبسل نفس بما کسبت لیس لها” . در این مورد نفس همان مجموعه حالات روانی است که خاصیت ادراکی، انفعالی و افعالی دارد (انعام آیه ۷۰).

نقش والدین در شکل گیری عزت نفس

والدین را از نظر نقشی که به عنوان مربی اجرا می‌کنند، می‌توان به چهار گروه تقسیم کرد: الف) والدین مستبد^[۴۴]؛ ب) والدین بی‌تفاوت^[۴۵] ؛ ج) والدین آزاد ^[۴۶]؛ و د) والدین با اقتدار. «والدین زورگو» پرتوقع هستند؛ نظارت بسیار شدیدی بر رفتار فرزندانشان اعمال می‌کنند و خواسته‌های خود را با زور، تهدید و تنبیه به اجرا در می‌آورند. بیشتر اوقات، فرزندان ‌به این نوع رفتارها پاسخ مثبت نمی‌دهند. فرزندان چنین والدینی خیلی زود غمگین می‌شوند، بدخلقی نشان می‌دهند، متجاوز بار می‌آیند و مشکل آفرین می‌شوند. بر عکس، «والدین بی‌تفاوت» برای فرزندانشان محدودیتی قائل نمی‌شوند. آن‌ ها توجه و علاقه‌ای نسبت به فرزندان خود نشان نمی‌دهند و از آن‌ ها پشتیبانی عاطفی نمی‌کنند. رفتار این گونه والدین موجب عدم رشد سالم شخصیت فرزند می‌شود. فرزندان چنین والدینی زیاده طلب، نافرمان و عنان گسیخته بار می‌آیند و در تعامل‌های اجتماعی و بازی با همسالان خود، به طور مؤثر و سالم مشارکت نمی‌کنند. «والدین آزاد» با محبت هستند و از نظر عاطفی حساسند. اما برای رفتار فرزندانشان مرزی قائل نیستند. آن ها گرچه پذیرای رفتار فرزندانشان و مشوق آن ها هستند، اما نقش مهمی در ساخت شخصیت آن‌ ها ندارند. جای تعجب است که فرزندان این گونه والدین در بعضی موارد به فرزندان «والدین زورگو» شباهت دارند و بیشتر اوقات رفتارشان ناگهانی، بدون تفکر، ناپخته و خارج از کنترل است (مشیری تفرشی، ۱۳۷۸).