وبلاگ

• عزت نفس روحی و معنوی^[۴۲]: همانا اعتماد و ایمان فرد به جهان هستی و کل آفرینش و موجودات است. این ایمان روحی زندگی، هدف و نهایتی مثبت را در پی خواهد داشت.

شیوه های افزایش عزت نفس رفتاری

برای افزایش این نوع از عزت نفس باید به چهار مشخصه آن توجه داشت. که عبارتند از:

– اعتماد و ایمان به قابلیت و توانایی در عمل کردن .

– داشتن استمرار، مداومت و پشتکار در راه رسیدن به هدف

– اعتماد و ایمان به قابلیت و توانایی خود را، از سر راه برداشتن موانع و مشکلات

– اعتماد و ایمان کامل داشتن به قابلیت و توانایی کمک خواستن از دیگران در صورت لزوم .

شیوه های افزایش عزت نفس احساسی – عاطفی

این نوع از عزت نفس پنج ویژگی دارد که باید به آن ها توجه کرد. از جمله (زارع زاده و درخشان فر، ۱۳۸۴):

– اعتماد و ایمان داشتن به درک و فهمیدن و تماس با احساسات .

– اعتماد و ایمان داشتن به توانایی بیان احساسات و بیرون ریختن آنچه در درون می‌باشد.

– اعتماد و ایمان داشتن به قابلیت و توانایی در برقراری ارتباطی دوستانه، محبت آمیز و با معنی با سایر انسان ها.

– اعتماد و ایمان داشتن به توانایی یافتن عشق، درک متقابل عشق و شور و حرارت در تمامی موقعیت های زندگی خـود، بـه خصـوص موقعیت های دشوار و بهره بردن از آن.

– اعتماد و ایمان داشتـن به دارا بودن چیزهای ارزشمند و فوق العاده برای تقدیم به دیگر انسان ها.

شیوه های افزایش عزت نفس روحی – معنوی

این نوع از عزت نفس سه خصوصیت دارد که باید به آن ها توجه کرد (زارع زاده و درخشان فر، ۱۳۸۴):

– اعتماد و ایمان داشتن ‌به این که جهان هستی و موجودات، پدیده هایی اسرارآمیز و اعجاز گونه اند که همواره رو به تحول و تکامل دارند و جریان هستی خود به خود، به سوی خوبی و کمال پیش می رود.

– اعتماد و ایمان داشتن به نظم برتر نظام هستی و ایمان ‌به این که معنی و مفهومی در آن نهفته است.

-اعتماد و ایمان داشتن ‌به این که شما نیز انسانی هستید که مظهر، نمود و مخلوقی از خداوند، روح و هوش برتر یا هر چیز دیگری که آن را مسئول و مبدأ آفرینش ‌و خلقت جهان هستی می دانید، هستید . ‌بنابرین‏ عزت نفس واقعی آن است که در سه زمینه رفتاری، احساسی و معنوی ، احساس عزت نفس داشته باشید؛ به طوری که علاوه بر احساس اقتدار شخصی، از تعادل و تناسب خوبی نیز در زندگی خود بهره مند باشید (براندن، ۱۹۹۳؛ ترجمه هاشمی، ۱۳۷۱).

عوامل مؤثر در ایجاد عزت نفس

به طور کلی می‌توان گفت در ایجاد عزت نفس چند عامل مهم نقش دارد (زارع زاده و درخشان فر، ۱۳۸۴):

الف) واکنش دیگران: شاید مهمترین عامل، واکنش دیگران است که در ایجاد عزت نفس افراد، اثر دارد و تحت عنوان نظریه «آینه خودنما» نامیده می شود. والدین از جمله دیگران هستند که یکی از مهم ترین عوامل شکل‌گیری احساس ارزش نسبت به خود در نوجوانان بشمار می‌روند. نوجوانانی که طرد می‌شوند با رنج به طرد خود می‌پردازند و احساس بی‌ارزشی می‌کنند.

ب) مقایسه با دیگران: مقایسه فرد با دیگران، عامل دیگری است که می‌تواند در عزت نفس افراد تأثیر داشته باشد. اگر اطرافیان مهم فرد، با هوش و زرنگ باشند، خوش سیما باشند و فرد همیشه از آن ها عقب باشد، یک احساس بی‌ارزشی پیدا می‌کند و باعث کاهش عزت نفس در او می‌شود. همچنین وضعیت مالی و رفاهی اطرافیان هم می‌تواند این اثر را داشته باشد.

ج) همانند‌سازی^[۴۳] با الگوها:‌ فرد از ابتدای زندگی، افرادی را که برای او مهم هستند به عنوان الگو انتخاب می‌کند. همانندسازی می‌تواند بر عزت نفس افراد اثر بگذارد و فرد احساس می‌کند که شبیه به الگوی خود می‌شود.

د) نیاز به احساس ارزش و عزت نفس: انسان برای حفظ سلامت و تعادل خود نیازمند است که احساس کند فرد با ارزشی است و دیگران او را مهم می‌دانند. طرد شدن و بی‌ارزشی فرد، نه تنها باعث کاهش عزت نفس می‌شود بلکه ریشه بسیاری از بیماری‌های روحی و روانی او خواهد بود.

معمولاً عزت نفس در پنج زمینه می‌تواند تأثیرات جدی داشته باشد (زارع زاده و درخشان فر، ۱۳۸۴):

الف) احساسات فرد

ب) نگرش ها، خلاقیت ها و یادگیری افراد

ج) ارزیابی فرد از خود

د) روابط فرد با دیگران

ه) طرز رفتار فرد

رفتار افراد، متاثر از عزت نفس آن ها است.

فردی که عزت نفس پایینی دارد یک خود انگاره منفی دارد. تحقیقات نشان داده است که بین عزت نفس و عملکرد تحصیلی، رابطه محکمی وجود دارد. عزت نفس بالا، عملکرد تحصیلی بالایی را موجب می‌شود. همچنین عزت نفس بالا موجب می‌شود که فرد احساس کند و باور داشته باشد که با کفایت است و اگر این احساس با کفایتی نباشد فرد نمی‌تواند چیزی را یاد بگیرد و در آموختن هر تکلیف جدید احساس درماندگی و ترس می‌کند. علاوه بر این، عزت نفس بر روابط بین افراد، اثر مثبتی دارد (همان منبع).

عزت نفس از دیدگاه قرآن، احادیث و دانشمندان اسلامی

در قرآن کریم چند معنی برای نفس آمده است:

۱- در قرآن از نفس ابتدائاً به معنی جان یا حیات حیوانی یاد می‌شود. «برای نفس چیزی نیست مگر آنکه بمیرد به اذن پروردگار ” و ما کان لنفس ان تموت الا باذن ا…” آل عمران آیه ۱۴۵».

۲- نفس به معنی‌ روان یا نفس انسانی آمده است: «مبادا کسی به کیفر آنچه کسب کرده به هلاکت افتد” ان تبسل نفس بما کسبت لیس لها” . در این مورد نفس همان مجموعه حالات روانی است که خاصیت ادراکی، انفعالی و افعالی دارد (انعام آیه ۷۰).

نقش والدین در شکل گیری عزت نفس

والدین را از نظر نقشی که به عنوان مربی اجرا می‌کنند، می‌توان به چهار گروه تقسیم کرد: الف) والدین مستبد^[۴۴]؛ ب) والدین بی‌تفاوت^[۴۵] ؛ ج) والدین آزاد ^[۴۶]؛ و د) والدین با اقتدار. «والدین زورگو» پرتوقع هستند؛ نظارت بسیار شدیدی بر رفتار فرزندانشان اعمال می‌کنند و خواسته‌های خود را با زور، تهدید و تنبیه به اجرا در می‌آورند. بیشتر اوقات، فرزندان ‌به این نوع رفتارها پاسخ مثبت نمی‌دهند. فرزندان چنین والدینی خیلی زود غمگین می‌شوند، بدخلقی نشان می‌دهند، متجاوز بار می‌آیند و مشکل آفرین می‌شوند. بر عکس، «والدین بی‌تفاوت» برای فرزندانشان محدودیتی قائل نمی‌شوند. آن‌ ها توجه و علاقه‌ای نسبت به فرزندان خود نشان نمی‌دهند و از آن‌ ها پشتیبانی عاطفی نمی‌کنند. رفتار این گونه والدین موجب عدم رشد سالم شخصیت فرزند می‌شود. فرزندان چنین والدینی زیاده طلب، نافرمان و عنان گسیخته بار می‌آیند و در تعامل‌های اجتماعی و بازی با همسالان خود، به طور مؤثر و سالم مشارکت نمی‌کنند. «والدین آزاد» با محبت هستند و از نظر عاطفی حساسند. اما برای رفتار فرزندانشان مرزی قائل نیستند. آن ها گرچه پذیرای رفتار فرزندانشان و مشوق آن ها هستند، اما نقش مهمی در ساخت شخصیت آن‌ ها ندارند. جای تعجب است که فرزندان این گونه والدین در بعضی موارد به فرزندان «والدین زورگو» شباهت دارند و بیشتر اوقات رفتارشان ناگهانی، بدون تفکر، ناپخته و خارج از کنترل است (مشیری تفرشی، ۱۳۷۸).