وبلاگ

در شکل گیری سازگاری اجتماعی عواملی چون شیوه های تربیتی، ارزش ها و اعتقادات حاکم بر فرد و جامعه، همسالان، خانواده و آموزش و پرورش مؤثر هستند. یکی از عواملی که بر نحوه رفتار و سازگاری فرد در اجتماع مؤثر است عزت نفس است.سازگاری اجتماعی با عوامل گوناگونی چون وراثت، محیط، خاناده، شیوه های تربیتی و هویت جنسی ، عضویت گروهی و … ارتباط دارد. برای تغیر سازگاری اجتماعی می توان از رویکرد هایی نظیر رویکردهای شناختی- رفتاری و عقلانی- عاطفی استفاده کرد(گلستانی، ۱۳۷۲).

سازگاری اجتماعی دارای مؤلفه ها و نشانه های خاصی است. یکی از نشانه های سازگار بودن با محیط و اجتماع، داشتن استقلال است. استقلال یعنی توانایی انجام کارها بدون کمک گرفتن از دیگران، توانایی تحمل تنهایی وحتی لذت بردن از آن. مسئولیت پذیری نیز از نشانه های دیگر سازگاری اجتماعی است. آینده نگری و درک این امر که تصمیمات و اقدامات امروز می‌تواند بر زندگی و فردای فرد تأثیر بگذارد نیز از ویژگی های فرد سازگار است. توانایی تصمیم گیری، حفظ اعتدال و میانه روی در امور زندگی نیز از دیگر ویژگی های فردی می‌باشد که دارای سازگاری اجتماعی است. این افراد توانایی برنامه ریزی برای تمام ساعات خود را دارند و تا جایی که امکان دارد در تمام ابعاد زندگی خود جانب اعتدال را نگه می دارند و از افراط و تفریط خودداری می‌کنند( حجازی، ۱۳۸۴).

جنبه دیگری از سازگاری اجتماعی، مهارت های اجتماعی است. مهارت های اجتماعی رفتارهای انطباقی فرا گرفته شده است که فرد را قادر می‌سازد باافراد دیگر روابط متقابل داشته باشد، واکنش های مشابه بروز دهد و از رفتارهایی که پیامد منفی دارد اجتناب ورزد. مهارت های اجتماعی شامل مهارت در تشخیص خصوصیات گروه، ارتباط گیری ‌با گروه، گوش دادن، همدردی، ارتباط غیرکلامی، در تشخیص احساسات خویش و مهارت کنترل خویش است. شخصی که دارای مهارت اجتماعی است ، می‌تواند به انتخاب و ارائه رفتار مناسب در وضعیت معین دست بزند. مهارت اجتماعی به عنوان رفتارهای انطباقی یاد گرفته شده است که فرد را قادر می‌سازد تا با افراد دیگر رابطه متقابل داشته باشد و از خود پاسخ های بروز دهد. این رفتارها را به پنج رفتار جزئی تر تقسیم می‌کنند که هر یک از آن ها می‌تواند موجب تسهیل روابط بین فردی شود. آن ها شامل همکاری، گفتار مناسب، مسئولیت پذیری، همدلی و خویشتن داری هستند. بروز مهارت های اجتماعی ضعیف به عدم پذیرش فرد توسط دیگران منجر می شود. رشد مهارت های اجتماعی به منظور سازگاری اجتماعی در روابط بین فردی نیازمند سلامت عاطفی – روانی و هوشمندی هیجانی است. بدین ترتیب مهارت های اجتماعی به رفتارهای آموخته شده و مقبول جامعه اطلاق می شود، رفتارهایی که شخص می‌تواند با دیگران به گونه ای ارتباط متقابل برقرار کند که به بروز پاسخ های مثبت و پرهیز از پاسخ های منفی می‌ انجامد(نادری، ۱۳۸۸).

۱-۸-۲مراحل فرآیندسازگاری اجتماعی

مراحل فرایند سازگاری یا عدم آن عبارت است از:وجود انگیزه ،محدودیت ویا تعارض، تنش عاطفی،پاسخ ،کم شدن تنش وتاثیر در ارضاء احتیاجات که معمولاً با محرومیت یا تعارض مواجه است. مقصود از محرومیت هر نوع ممانعت از برآوردن احتیاج است. در تعارض جلوگیری از تمایل وجود دارد. هر فرد در جریان سازگاری تا اندازه ای احساس تعارض خواهد نمود ولی اگر شخص مجبور باشد از میان دو عاملی که از لحاظ قدرت یکسان است یکی را انتخاب کند،ممکن است دچار تعارض شدید گردد.

زمانی که فرد دچار محرومیت یا تعارض می‌گردد به او هیجان عاطفی دست می‌دهد، در نتیجه سعی می‌کند تا از شدت هیجان بکاهد،این احتیاج به کم کردن هیجان عاطفی فرد را به قدم بعدی در سازگاری که عکس العمل است سوق می‌دهد.اگر در جریان سازگاری انگیزه سبب ایجاد محرومیت وتعارض نشود عکس العمل ممکن است سریع وقاطع باشد. در این گونه مواقع رفتار ثابت است ولی اگر محرومیت وتعارض شدید ومکرر باشد شخص می کوشد تار اه های متعددی برگزیند وممکن است به رفتارهای متفاوتی متوسل شود مثلاً ممکن است به توجیه ، جبران، برون فکری وخیال بافی زیاده از حد دست بزند. وقتی شخص راه حل را پیدا کند از هیجان کاسته می شود. ‌بنابرین‏ می توان گفت سازگاری صورت گرفته است. ممکن است سازگاری فرد از نظر اجتماعی پسندیده وقابل قبول نباشد. قدم آخر در سازگاری عبارت است از تاثیر .اگر به رفتار فرد پاداش داده شود به احتمال قوی رفتار مذکور در آینده تکرار می شود واگر رفتار او باعث ناراحتی شده باشد از تکرار آن خودداری خواهد نمود(میرویسی، ۱۳۸۵).

اجتماعی شدن یک فرایند دو جانبه ی بین فرد وجامعه است.به همین دلیل فرایندی پیچیده به شمار می‌آید که ابعاد گوناگونی دارد. کسب مهارت های اجتماعی، چگونگی برقراری ارتباط باسایر افراد وسازگاری اجتماعی، از جمله ی این ابعاد هستند. از سازگاری اجتماعی تعاریف بسیار ی به عمل آمده است. اسلبی و گورا^[۲۰] (۱۹۸۸؛ نقل از عابدینی، ۱۳۸۱) سازگاری اجتماعی را مترادف با مهارت اجتماعی می دانند. از نظر آنان مهارت اجتماعی عبارت است از : توانایی ایجاد ارتباط متقابل با دیگران در زمینه ی خاص اجتماعی به طریق خاص که در عرف جامعه قابل قبول و ارزشمند باشد. در حالی که اسلوموسکی و دان^[۲۱] (۱۹۹۶) سازگاری و مهارت اجتماعی را فرایندی می دانند که افراد را قادر می‌سازد تا رفتار دیگران را درک و پیش‌بینی کنند، رفتار خود را کنترل و تعاملات اجتماعی خود را تنظیم کنند.

عوامل متعددی در سازگاری شخصی و اجتماعی افراد نقش دارند که نظریه و دیدگاه های مختلف تربیتی، روان شناختی و جامعه شناختی برآن تأکید کرده‌اند. ایواتا و همکاران(۲۰۰۰) در مروری جامع عوامل مؤثر در سازگاری اجتماعی را به شش دسته ی عمده تقسیم می‌کنند که هریک از آن ها نیز به عوامل جزیی تری تقسیم شده اند. این عوامل عبارتند از:

الف) محرمیت های جسمانی ناشی از نقص عضو،تغذیه ی نادرست وبد، محرومیت از خواب ‌و خستگی روانی، فرایندهای عاطفی آسیب زا وآسیب های مغزی.

ب) عوامل روانی ـاجتماعی ـ محیطی نظیر تغییرات سریع و مهم اجتماعی نظیر بیکاری، جنگ ،بلایای طبیعی، ازهم پاشیدگی کانون خانواده، فقر ‌و اعتیاد.

ج) عوامل تربیتی نظیر الگوهای نادرست خانوادگی، فقدان رابطه ی والد ـ کودک، طرد کردن فرزندان، حمایت افراطی، محرومیت های عاطفی، خودمختاری بیش از حد کودک، انتظارات و خواسته های غیر واقع گرایانه ی والدین و کمبود ارتباط.

د) ساختار خانوادگی ناسازگار در خانواده های بی کفایت، از هم پاشیده، ضداجتماعی وآسیب روانی اولیه و عدم ثبات عاطفی و روانی والدین بخصوص مادر.

ه) فشارهای ناشی از زندگی جدید صنعتی مانند رقابت های ناسالم، تقاضاهای شغلی وتحصیلی وپیچیدگی های زندگی جدید.

و) عوامل ژنتیکی و ارثی نظیر اختلالات جسمی، روانی وعاطفی ارثی که زمینه را برای رفتارهای بزهکارانه و ناسازگاری اجتماعی فراهم می‌کنند.