طرح پاداش مدیران^[۱۰۳]: طرح پاداش مدیران عبارت است از قرارداد بین شرکت(از سوی هیئت مدیره) و مدیران در رابطه با حقوق و پاداش در نظر گرفته شده برای مدیران با توجه به عملکرد آن ها در طول مدت یک سال(یک دوره مالی). میزان محاسبه این پاداش در شرکت‌ها به طور معمول بر مبنای درصدی از میزان سود خالص گزارش شده شرکت است، لذا این موضوع به عنوان یکی از انگیزه­ های مدیران از اقدام به مدیریت سود در جهت حداکثر کردن میزان پاداش مدیران به شمار می­رود، به نحوی که مدیران تلاش ‌می‌کنند در هر سال میزان سود گزارش شده شرکت را به حداکثر مقدار ممکنه برسانند و به دنبال آن باعث افزایش میزان پاداش خود شوند. البته می بایست این را در نظر گرفت که ممکن است طرح پاداش بر مبنای حداقل سود(کف) و حداکثر سود(سقف) نیز تعیین شود یعنی پاداش فقط زمانی تعلق ‌می‌گیرد که میزان سود گزارش شده از مبلغ معینی بالاتر باشد و این پاداش تا جایی ادامه دارد که مبلغ سود به حداکثر میزان مشخص شده در قرارداد برسد، یعنی چنانچه مبلغ سود از حد معینی فراتر رود به مبالغ اضافی آن پاداش تعلق نمی­گیرد. لذا طبق نمودار شماره یک (نمودار طرح پاداش مدیران)^[۱۰۴] ؛

1. 1. زمانی که سود خالص پایین­تر از مبلغ حداقل باشد، مدیران بر این انگیزه­اند که سود خالص را به منظور انتقال آن به دوره بعد کاهش دهند.

1. 1. زمانی که سود خالص بالاتر از مبلغ حداقل باشد مدیران بر این انگیزه­اند که سود خالص را افزایش دهند و این افزایش تا زمانی ادامه دارد که به مبلغ حداکثر سود خالص برسند. در نتیجه؛

1. زمانی که سود خالص بخواهد بالاتر از مبلغ حداکثر باشد مدیران بر این انگیزه هستند که سود خالص را کاهش دهند و به نوعی سود خالص اضافی را به دوره بعد انتقال دهند.

میزان پاداش

سود خالص گزارش شده

حداکثر(سقف)

حداقل(کف)

نمودار طرح پاداش مدیران

انگیزه­ های مالیاتی: مالیات شرکت‌ها به عنوان یک هزینه از طرف مراجع دولتی هر کشور بر مبنای درصدی از سود خالص گزارش شده شرکت‌ها دریافت می­ شود. از این رو مدیران به منظور کاهش در میزان مالیات پرداختی خود بر این انگیزه می­شوند که میزان سود خاص گزارش شده شرکت را کاهش و به تبع آن از خروج وجه نقد(پرداخت مالیات بیشتر) جلوگیری نمایند.

انگیزه­ های سیاسی: در مواردی وجود دارد که شرکت مورد توجه بسیاری از مراجع دولتی و یا عموم قرار دارد و افزایش در میزان سود گزارش شده شرکت می‌تواند نظر نامسائد آن ها را نسبت به خود جلب نماید و مورد انتقاد از سود بیش از حد قرار بگیرند ‌به این نحو که فرض کنید؛ شرکت آب و فاضلاب به عنوان یک شرکت در حال فعالیت است، که درآمد عملیاتی آن از طریق فروش(آب رسانی) به منازل و کارخانه ­ها و سایر دستگاه­های دولتی و.. تأمین می­ شود، حال زمانی که سود خالص گزارش شده به میزان قابل توجهی افزایش یابد این موضوع توجه خریدان(استفاده­کنندگان از خدمات آب رسانی) را به خود جلب کرده و باعث ایجاد یک نگرش منفی در آن ها نسبت به بالا بودن آب بهای مصرفی از سوی آن ها شده و این خود باعث می شود در سطح کلان موجب فشار دستگاه­های دولتی، کارخانه ­ها و حتی عموم مردم نسبت به کاهش قیمت آب بهای مصرفی شود در صورتی که ممکن است واقعاً سود کسب شده توسط این شرکت کاملا طبق قیمت منصفانه آب بهای مصرفی باشد. لذا مدیران در این گونه موارد سعی بر این دارند که میزان سود گزارش شده خود را به نحوی کاهش دهند تا بدین وسیله درآمد آن ها کمتر مورد توجه منتقدین و… قرار گیرد.

هماهنگی با مقدار سود پیش‌بینی شده توسط سهام‌داران و حسن شهرت شرکت^[۱۰۵]: سهام‌داران با توجه به سودهای کسب شده و نیز سود تقسیمی در دوره ­های قبل یک پیش‌بینی نسبت به میزان سود خالص شرکت در دوره جاری و همچنین دوره ­های آتی دارند. لذا مدیران با توجه ‌به این موضوع یک مبلغ مشخصی را از میزان مبلغ پیش‌بینی سود از سوی سهام‌داران در نظر دارند، و این باعث می­ شود مدیران بنحوی سود شرکت را مدیریت نمایند که در انتها سود گزارش شده تقریبا با مبلغ پیش ­بینی شده از سوی سهام‌داران مطابقت داشته باشد. همچنین سایر استفاده­کنندگان ثبات در میزان سود شرکت را به عنوان حسن شهرت و عملکرد شرکت در دوره جاری و آتی قلمداد می­نمایند.

وجود انگیزه­ های غیر مادی: مبنی بر اینکه مدیران علاوه بر منافع مادی خود،به دنبال پیشرفت شرکت نیز باشند، در این مورد می توان از اهدافی همچون، افتخار مشارکت در عملکرد، به خاطر لذتی که فرد از عملکرد بهتر می‌برد، اهداف ملی و اهداف مذهبی اشاره کرد(خوش طینت و خانی: ۱۴۹).

۲-۱۷. ابزارهای اندازه ­گیری مدیریت سود

همان‌ طور که در مطالب پیشین ابزار مدیریت سود مورد اشاره قرار گرفت، استفاده از اقلام تعهدی به صورت تمرکز از طریق اقلام تعهدی اختیاری به شکل گسترده ­ای از سوی مدیران مورد توجه و استفاده است از این رو اقلام تعهدی ابزار مناسبی برای مدیریت سود به شمار می‌روند.

اقلام تعهدی^[۱۰۶]

در سیستم حسابداری تعهدی، سود حسابداری متشکل از دو بخش؛ نقدی و تعهدی است که با توجه به اجزاء سود خالص طبق فرمول­های زیر(اسکات ۲۰۱۲: ۴۲۷)؛

ملاحظه می شود سود خالص از مجموع جریان­های نقدی حاصل از فعالیت­های عملیاتی و خالص اقلام تعهدی که خود متشکل از دو بخش اختیاری و غیر اختیاری است،حاصل می­ شود. در یک جابه جایی ساده از فرمول بالا ‌می‌توان خالص اقلام تعهدی را از تفاوت سود خالص و جریان­های نقدی حاصل از فعالیت­های عملیاتی به دست آورد که در ادبیات تحقیقی مدیریت سود(هیلی ۱۹۸۵: ۸۶) ؛ اقلام تعهدی عبارت از تفاوت سود خالص گزارش شده و جریان­های نقدی حاصل از فعالیت­های عملیاتی است.که شامل هزینه استهلاک، تغییرات در ‌دارایی­ها و بدهی­های جاری به غیر از وجه نقد (از قبیل حسابهای دریافتنی، موجودی کالا و حسابهای پرداختنی) می‌باشد(چالاکی و یوسفی ۱۳۹۱: ۱۰).

اقلام تعهدی غیر اختیاری^[۱۰۷]

اقلام تعهدی غیر اختیاری، شامل اقلام تعهدی هستند که از معاملات انجام شده در دوره جاری به وجود آمده­ و طبق سطح عملکرد، استراتژی فعالیت شرکت، مرسومات صنعتی^[۱۰۸]، رخدادهای اقتصادی کلان، و سایر عامل­های اقتصادی برای شرکت‌ها نرمال محسوب می‌شوند(رُونِن و یاری ۲۰۰۸: ۳۸۱). یعنی آن دسته از اقلام تعهدی که طی عملیات عادی شرکت ایجاد می­شوند، و در شرایط عادی بر اساس اطلاعات قابل دسترس سرمایه ­گذاران برآورد می­ شود اقلام تعهدی غیر اختیاری نامیده می­ شود(نیکومرام و همکاران ۱۳۸۸: ۵).

اقلام تعهدی اختیاری^[۱۰۹]