وبلاگ

1. 1. دکتر سید عباس جزائری در سال ۱۳۹۴ با تدوین کتاب امنیت قضایی در حقوق کیفری ایران و رویه دیوان اروپایی حقوق بشر با هدف مقایسه دیدگاه و نگرش قوانین جزایی ایران به مقوله امنیت قضایی شهروندان با رویه اروپایی حقوق بشر و در جهت پاسخ گویی به این سوال که آیا مقررات جاری، امنیت قضایی شهروندان کشور ما و کشورهای عضو شورای اروپا را تامین می کند یا خیر و با پیش فرض کم توجهی قانونگذار جزایی به ویژه در قانون مجازات۱۳۷۰ و قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری نسبت به مقوله امنیت قضایی و عدم انطباق مقررات کیفری با اسناد و کنوانسیون های بین المللی و آموزه های حقوق بشری و به مخاطره انداختن امنیت قضایی شهروندان به این نتیجه رسید که با توجه به نواقص و نقاط ضعف مقررات جزایی جاری وآسیب شناسی مقررات موجود، وضعیت موجود را نمیتوان مطلوب ارزیابی نمود. قوانین و مقررات فعلی وافی به مقصود تامین امنیت قضایی شهروندان ایرانی نیست. هر چند تصویب قانون جدید آیین دادرسی کیفری به میزان زیادی نواقص را در قلمرو مقررات شکلی رفع نمود و ما را به آینده امیدوار ساخت مع الوصف ایرادات و نقاط ضعف کماکان و به ویژه در قلمرو مقررات ماهوی مشهود بوده به سبب ریشه دار بودن و مبنایی بودن عوامل تهدید کننده امنیت قضایی شهروندان ایرانی، رفع این تهدیدات زمان بر ولیکن امکان پذیر به نظر می رسد.

1. 1. 1. لیلا گرانمایه پور در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان بررسی فقهی و حقوقی امنیت حقوقی در قوه قضائیه ایران با رویکردی به قانون آلمان که در سال ۱۳۹۴ در دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز دفاع شد، بیان کرد که، امنیت به مفهوم حالتی است که افراد در شرایط خاص نسبت به حفظ و صیانت حقوق مشروع خود احساس می کنند. حقوق در لغت جمع حق است. امنیت حقوقی، بخشی از حقوق داخلی است پس باید دارای قدرت عمومی باشد و این قدرت نیازمند نظم حقوقی است که بتواند از سوی مقام صلاحیتداری برای حکومت بر اعمال ووقایع شهروندان اجرا شود. قابل توجه آنست که امنیت حقوقی بصورت یک اصل بوده و در قانون اساسی بصورت تلویحی به آن اشاره شده است و به مثابه بستر و مقدمه و پیش زمینه ای کلی، نه تنها برای امنیت قضایی بلکه برای تمام جلوه های حقوقی در نظر گرفته شده است. بیان این نکته ضروری است که ارتباط معناداری بین امنیت حقوقی و امنیت قضایی وجود دارد و آن را در احساس امنیت شهروندان می‌توان یافت. با توجه به این تعاریف امنیت حقوقی، احساس رضایت و آرامشی است که افراد یک جامعه در برابر اجرای دقیق قانون و به طور مساوی ازآن بهرمند می گردند. در خصوص بررسی فقهی امنیت حقوقی، فقهای بزرگوار تعریفی بیان ننمودند و علت آن هم، توجه آنان به مسند قضاوت وشرایط قاضی می باشد، زیرا آنان امنیت حقوقی در یک جامعه، در وجود مقام قضاوت دانسته‌اند. امنیت حقوقی در آلمان، از اصول فرعی می باشد ودارای ماهیتی دوگانه (عینی و شخصی) است در حالی که اصل امنیت حقوقی در ایران با توجه به اصل عطف بماسبق نشدن قوانین دارای گرایش عینی است.

      (( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

1. 1. پایان نامه کارشناسی ارشد با عنوان امنیت قضایی و رعایت موازین حقوق بشر توسط زهرا چگینی در سال ۱۳۹۲ در دانشگاه پیام نور تهران ارائه شد. در این نوشتار بیان شد که، بحث و گفتگو درباره امنیت سابقه طولانی به قدمت عمر بشر بر روی کره خاکی دارد و در تمام ادوار تغییراتی را به خود دیده ولی ماهیت امنیت بما هو امنیت دستخوش تغییر نگشته است و هنوز هم همان مفهوم ایمن بودن از خطرات را برای انسان داراست و تنها جنبه های ایجادی برای احساس عدم امنیت است که دستخوش تغییر می گردد. یکی از مسائل اساسی که ضامن حمایت از حقوق فردی و اجتماعی است و تاثیر قابل توجهی در تامین امنیت قضایی جامعه دارد حقوق متهم در برابر اتهام و اتهامات به حق یا من‌غیر حق است که به وی نسبت داده می شود. با توجه به اهمیت حقوق متهم ، قوانین، آیین دادرسی کیفری و مقررات متعدد اعلامیه جهانی حقوق بشر و دیگر اسناد مربوط به حقوق بشر همانند میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی پیرامون تضمین حقوق افراد در دادرسی کیفری تدابیر و تمهیدات خاصی را اتخاذ کرده‌اند. برخی از تضمینات اساسی حقوق متهم که در منابع مذکور به آن‌ ها تصریح شده است عبارتند از: حق برخورداری از فرضیه بی‌گناهی متهم، حق تفهیم فوری اتهام، حق مصونیت از دستگیری و بازداشت خودسرانه، حق داشتن وکیل مدافع، حق سکوت، حق محاکمه منصفانه و علنی و مستقل و بی‌طرف، حق محاکمه با حضور هیات منصفه بی‌طرف در رسیدگی‌های جزایی، وقت و تسهیلات مناسب برای دفاع، حق محاکمه حضوری، حق شکایت از آراء دادگاه بدوی نزد دادگاه تجدید نظر. اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی ضمن بیان اصول حقوق بشر در دادرسی‌های کیفری مصادیق مختلف حقوق متهم را پیش‌بینی کرده‌اند.

1. 1. اسماعیل ضمیری در پایان نامه حود با عنوان امنیت قضایی در سیاست جنایی ایران، بیان کرد که، امروزه تحقق امنیت قضایی از مهم‌ترین نیازها وحقوق انسانی شهروندان به شمار می‌آید. امنیت قضایی موجب اعتماد و اطمینان شهروندان نسبت به جامعه خود شده و زمینه رشد و بالندگی جوامع را فراهم می‌کند و فقدان یا ضعف امنیت قضایی موجب اختلال در نظم اقتصادی و سیاسی شده و با تشدید این وضعیت، نظام اجتماعی و ساختارهای سیاسی آن تهدید می شود. مهم‌ترین عناصر و مولفه‌های امنیت قضایی عبارتند ازحاکمیت قانون؛ به معنای احترام و التزام مسئولان نظام و مردم به قانون و حسن اجرای آن در جامعه، استقلال قضایی؛ یعنی اینکه دستگاه قضایی و قضات دادگستری بدور از هر گونه نفوذ و فشار بیرونی به وظایف قانونی خو یش عمل کنند و دادرسی عادلانه؛ که ضمن حمایت از افراد در مقابل محاکمات غیرقانونی و تضمین کامل حقوق قضایی افراد، امنیت قضایی را نیز تأمین می‌کند. امنیت قضایی در ایران به دلایلی مانند وجود خلأهای قانونی و قانون‌گذاری‌های نامناسب، عدم حکومت و اجرای مناسب قانون در جامعه، عدم تحقق کامل برخی قواعد دادرسی عادلانه مانند منع شکنجه و منع مداخله در حریم خصوصی اشخاص و همچنین نادیده گرفتن برخی از حقوق دفاعی متهم درحد انتظارنیست. دراین پژوهش ضمن تبیین بنیادهای امنیت قضائی وارزیابی آن در ایران، راه‌کارهایی جهت مقابله با موانع تحقق امنیت قضائی و تأمین هرچه بهتر آن در جامعه ارائه شده است.

1. 1. احمد رضایی در پایان نامه خود با عنوان سازوکارهای قضایی کنترل امنیت گرایی در حقوق کیفری بیان نمود که، در چند دهه اخیر در سایه رشد روزافزون و سازمان‌یافتگی جرائم در بعد سرزمینی و فراسرزمینی و نیز ظهور گونه‌های نوین بزهکاری در جوامع، حکومت‌ها سعی کرده‌اند تا از رهگذر تدابیر قانونی و فراقانونی و به بهانه برقراری امنیت حقوق شهروندان و به طور خاص متهمان حاضر در فرایند کیفری را نادیده گیرند. این نادیده گرفتن حقوق شهروندان و متهمان در برخی موارد تا جایی پیش رفته ‌است که مقامات اجرایی برخی کشورها، ارتکاب اعمالی چون ضبط و شنود مکالمات تلفنی و مراسلات، افشای اسرار شخصی، بازداشت‌های بدون مدت و رواداشتن شکنجه برای کسب اطلاعات و …. را امری مجاز در مبارزه با جرم و برقراری امنیت در جامعه می‌داند. از این رو، وجود سازوکارهایی در نظام‌های عدالت کیفری کشورها که بتواند در مقابل این موج منفی امنیت‌گرایی که منجر به تضییع حقوق متهمان جرائمی همچون، جرائم امنیتی، تروریستی، قاچاق مواد مخدر، قاچاق انسان، قاچاق اسلحه، فسادهای مالی و ….. می‌شود، ایستادگی نماید و منجر به کاهش این تعرضات و اقدامات خودسرانه گردد، امری بدیهی و ضروری است. سازوکارهایی همچون؛ محدود کردن نفوذ رویکردهای امنیت‌گرا در فعالیت ضابطین دادگستری، حمایت قضایی از حق دسترسی به وکیل مدافع، نظارت قضایی بر تناسب قرار بازداشت موقت و نوع اتهام از مهم‌ترین سازوکارهای موجود در فرایند تحقیقات جنایی و تعقیب کیفری و تدابیری همچون؛ ابطال ادله تحصیل شده از راه‌های غیرقانونی، تضمین استقلال و بی‌طرفی محاکم، تضمین نظارت عمومی بر رسیدگی محاکم از طریق برگزاری علنی محاکمات و پذیرش حق اعتراض به احکام صادره از سوی محاکم، مهم‌ترین سازوکارهای کنترل امنیت‌گرایی در رسیدگی‌های کیفری در نظام‌های مختلف کیفری محسوب می‌گردند. مطالعات صورت‌گرفته حکایت از آن دارد که نظام قضایی کشور، در مقایسه با دیگر نظام‌های کیفری، در قبال حاکمیت رویکرد امنیت‌گرایانه بر دادرسی کیفری و نقض حقوق شهروندان، تاکنون رویه واحدی نداشته ‌است؛ به طوری که مسئولان و مراجع قضایی، در برخی موارد بر ضرورت ارج نهادن به حقوق متهمان و رعایت حقوق شهروندان، در اقدامات خود تأکید می‌کنند، اما در دیگر موارد بر مبنای برخی مصلحت ‌اندیشی‌ها از شأن و جایگاه اصلی خود فاصله گرفته و با تمسک بر برخی از اقدامات بر روند امنیت‌گرایی در فرایند دادرسی کیفری تأثیر گذاردند و خواسته یا ناخواسته، زمینه نادیده انگاشتن حقوق متهمان را با هدف تأمین امنیت فراهم آورده‌اند.

۱-۴-سوالات
سوالات این پژوهش عبارتنداز:
۱-۴-۱-سوال اصلی
۱.آیا شیوه گزینش و استخدام قضات در امنیت قضایی مراجعان به دادگستری اعم از شاکی و متهم تاثیرگذار است؟
۱-۴-۲-سوالات فرعی

1. 1. آیا تعیین سهمیه خاص برای برخی از افراد به منظور اشتغال به شغل قضایی موثر می‌باشد؟

1. 1. آیا عدم رعایت شایسته سالاری و بی توجهی به میزان توانمندی علمی واخلاقی متقاضیان شغل فضا در کیفیت قضاوت آنها در آینده و نهایتا در امنیت قضایی شهروندان موثراست؟

۱-۵-فرضیات تحقیق
با توجه به سوالات مطرح شده، فرضیات عبارتنداز:
۱-۵-۱-فرضیه اصلی

1. 1. بین شیوه گزینش و استخدام قضات و تاثیر آن در امنیت قضایی(اعم از متهم وشاکی) به ویژه در فرضی که یک طرف از مناقشه واختلافات حکومت است رابطه مستقیم ومعنا داری وجود دارد.

۱-۵-۲-فرضیات فرعی

1. 1. به نظر می‌رسد تعیین سهمیه خاص برای برخی از افراد به منظور اشتغال به شغل قضا بر امنیت قضایی موثر باشد.

1. 1. عدم رعایت شایسته سالاری و بی توجهی به میزان توانمندی علمی و اخلاقی متقاضیان شغل قضا در کیفیت قضاوت آنها درآینده و نهایتا در امنیت قضایی شهورندان موثراست.

۱-۶-اهداف
اهداف این پژوهش عبارتنداز:
۱-۶-۱-هدف اصلی

1. 1. بررسی نحوه پذیرش و استخدام قضات و تاثیر آن در امنیت قضایی.

۱-۶-۲-اهداف فرعی

1. 1. تشریح و تبیین شرایط کلی اشتغال به امر قضا

۲.آسیب شناسی مقررات ناظر بر گزینش و استخدام قضایی

1. 1. تحلیل و بررسی ارتباط بین نحوه گزینش قضات و امنیت قضایی شهروندان

۱-۷-روش تحقیق
روش تحقیق این پژوهش کتابخانه ای و به روش توصیفی- تحلیلی می باشد. ابتدا در یک مطالعه کتابخانه ای و اسنادی، پژوهش‌ها و منابع موجود داخلی و مرتبط با موضوع جمع آوری و طبقه بندی خواهد شد. در ابتدا اطلاعات خام و متغیرهای مورد نیاز شناسایی و اطلاعات پایه و مستندات موجود از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و مستندات قبلی و مراجعات سازمانی جمع آوری می گردد. بعد از این، در مرحله بعدی به بررسی کیفیت اطلاعات، بررسی صحت اطلاعات و تفکیک و دسته بندی اطلاعات پرداخته می‌شود. اطلاعات مورد نیاز در این رابطه به وسیله مراجعه به کتابها، پایان نامه‌ها و مقالات ذیربط با روش تحلیلی و توصیفی انجام می گیرد. در انتهای پژوهش پس از فیش برداری از منابع موجود و جمع آوری شده به تجزیه و تحلیل مواد قانونی مرتبط پرداخته می شود. که نتایج حاصل از آن در قالب پیشنهاداتی مطرح، تا مورد استفاده نهادها و دستگاه های مرتبط قرار گیرد و نهایتا منجر به تدوین گزارش نهایی پایان نامه می گردد.
۱-۸-سازماندهی تحقیق
در نظر داریم که این پژوهش را در قالب پنج فصل به ترتیب ذیل تهیه و تنظیم نماییم.
فصل نخست: کلیات تحقیق: در این فصل کلیاتی را پیرامون موضوع پژوهش بیان می داریم تا خواننده با آمادگی بیشتری وارد بحث اصلی شود. این کلیات شامل بیان مسئله، سوالات، فرضیه های تحقیق و پیشینه و …..است.
فصل دوم: مفهوم قضا و شرایط و صفات قضات: در این فصل ابتدا به بررسی مفهوم قاضی پرداخته، سپس شرایط و صفاتی که قاضی باید آنها را داشته باشد را بیان خواهیم نمود.
فصل سوم: نحوه استخدام و گزینش قاضی و نظریه های مرتبط با استقلال قاضی: در این فصل نحوه گزینش قضات در ایران و دیگر کشورها را بیان کرده و تاثیر استقلال قوه قضاییه بر تحقق امنیت قضایی را تحلیل خواهیم نمود.
فصل چهارم: اصول مرتبط با استقلال قاضی و امنیت قضایی: در این فصل ضمن بررسی انواع امنیت و بررسی شاخصه های امنیت قضایی، پیش شرط های آن را بیان خواهیم نمود.
فصل پنج: نتیجه گیری و پیشنهادات در این فصل نتیجه مطالب بیان شده در این پژوهش را ارائه خواهیم داد و سعی در بیان پیشنهاداتی در این خصوص خواهیم داشت.
فصل دوم: مفهوم قضا و شرایط و صفات قضات
۲-۱-مفهوم قاضی
مدار این هستی بر نظم و عدالت استوار است. ازکوچترین ذره تا عظیم ترین کهکشانها وهرآنچه برمی خیزد آوای نظم وعدالت است. اما عدالت و نظم درجوامع بشری حکایت دیگری دارد. گویا بشر هیچ گاه نخواسته با تدبر در هستی آوای زیبای عدالت را به گوش جان بسپارد. درنتیجه دنیای ما پراز ظلم، تخطی از مقررات، تجاوز به حقوق دیگران وحتی دست اندازی به آرامش و پدیدهای هستی شده است. بنابراین اجرای عدالت واجبار به رعایت قانون امری اجتناب ناپذیراست و بهترین وشایسته ترین افراد باید این امرمهم را بعهده داشته باشند. در نگاه اسلام همان اندازه که نظم و عدل جایگاه ویژه ای دارد مجریان عدالت نیز باید ازشایسته ترین افراد برگزیده شوند. مبنا و منشا انتخاب قاضی مع الواسطه از جانب خداوند است، چون خداوند بهترین عادل است لذا مجریان عدالت نیزباید منصوب او باشند. در نتیجه ولی فقیه که خود جانشین معصوم بوده و مقامی الهی دارد قاضی القضات را نصب می کند واذن نصب قضات دیگر را به او می دهد(حبیبیان:۱۳۹۰، ۴۱).
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و استقرار نظام جمهوری اسلامی، دگرگونی‌هایی در سیستم حقوقی ایران به وجود آمد. الگوی حکومتی امام خمینی(ره) بر راهکارهایی استوار است. نظریه پردازان مسلمان بویژه عالمان شیعی که در باب حکومت، دیدگاههایی را مطرح کرده‌اند، برجستگی اندیشه امام را در این می‌دانند که ایشان علاوه بر دیدگاه فقهی و کلامی، درحوزه تفکر سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و…مسائل نوینی را مطرح کردند، یعنی این مقوله را با توجه به مقتضیات زمان و نیاز جامعه مورد توجه قرار دادند و با تکیه بر ادله و براهین محکم، تشکیل حکومت را از ضروریات حتمی اسلامی و اساس دین می‌دانند و منکر آن را انکار کننده «جامعیت احکام و جاودانگی دین مبین اسلام» می‌شمارند. احکام اسلام محدود به زمان و مکان نیست، تا ابد باقی و لازم‌الاجراست و تنها برای زمان رسول اکرم(ص) نیامده تا پس از آن نیز متروک شود. این حرف که قوانین اسلام تعطیل پذیر یا منحصر و محدود به زمان یا مکانی است برخلاف اعتقاد اسلام است(موسوی خمینی(ره):۱۳۷۸، ۲۹).

امام از نظر حقوقی خون یک فرد ذمی را مانند خون یک مسلمان می­دانست. هنگامی که امام نزد شریح قاضی شاهدی برای اثبات سخن خود نداشت و دادگاه به نفع مرد مسیحی رای را صادر نمود، آن حضرت پذیرفت. در این راستا برای پیرمرد نصرانی ازکار افتاده از بیت المال مستمری تعیین کرد. در کنار توجه امام علی(ع) به امور اجتماعی و اقتصادی اهل کتاب، آن حضرت نگران نتایج توسعه ناهمگون دوره خلفای پیشین و تأثیرپذیری از فرهنگ ملل مفتوحه بود. در گام اول جهت حفظ فرهنگ اسلامی قصه خوانان از مسجد بیرون رانده شدند(امین، بی تا: ۱۸۸). در مقابل سیاست منع کتابت حدیث مردم تشویق به نوشتن آن شدند امام مردم را به پیروی از آثار اهل کتاب پرهیز می­داد(جعفریان، ۱۳۶۹: ۱/ ۴و۶۳).

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳-۹- اسرائیلیات و زمینه ­های نفوذ آن به فرهنگ اسلامی
اطلاعات مسلمانان در صدر اسلام از تورات، اندک غالباً راجع به آفرینش و اسرار هستی بود که در باب آن­ها از یهودیان و مسیحیان سوال می­کردند. گفته­های این اهل کتاب هم غالباً عامیانه بود. در هر صورت واسطه انتقال آن اطلاعات به مسلمانان، حمیریان یهودی شده و سپس مسلمان شده هایی چون کعب الاحبار و عبدالله بن سلام و بیش از همه وهب بن منبه بودند. به این­گونه موارد یهودی- مسیحی که شامل مباحثی راجع به آفرینش و قصص انبیاست، توسط راویان مسلمان و یهودی به احادیث و تفاسیر و تواریخ راه یافته «اسرائیلیات» گفته می­ شود(هوشنگی، ۱۳۸۶: ۴۳).
از مشکلات و مصائب مهمی که بر فرهنگ اسلامی درقرن اول هجری وارد گردیده رسوخ اسرائیلیات است که در ابعاد گسترده­ای چه در حوزه فرهنگ و چه سیاست اثرات عمیقی باقی گذاشت. به طوری که در طول چهارده قرن همیشه اثرات آن­ها در اندیشه­ها و نوشته­ های مختلف تفسیری، تاریخی، کلامی و فقهی باقی مانده است(جعفریان، ۱۳۸۲: ۷۹۴).
آن گاه که مردم از محضر پیامبر خدا(ص) محروم شدند و خود خلفا نیز به احکام و مسائل عملی و نظری جاهل اند و اهل بیت(ع) نیز منزوی، می­بایست جایگزینی وجود می­داشت تا این خلاء را پرکند. بدین منظور اهل کتاب تازه مسلمان انتخاب شدند و برای توجیه این امر، روایتی از پیامبر(ص) نقل کردند که فرمود: از بنی اسرائیل نقل حدیث کنید، هیچ اشکالی هم ندارد. بدین سان راه بر اهل کتاب در نقل اسرائیلیات، افسانه­ های دروغین و شیوع آن­ها در بین مسلمانان و کتب تاریخی معتبر هموار گردید. علاوه بر این، فراگیری علم نزد اهل کتاب مقبول افتاد و تعداد زیادی از صحابه به شاگردی آنان نائل آمدند(خاکرند،۱۳۹۰: ۳۴۸).
از صدر اسلام، یهودیان بیش از سایر گروه­ ها با مسلمانان معاشرت داشتند، لذا تأثیر بسزایی در ورود اسرائیلیات به تفاسیر و سایر منابع اسلامی داشتند. بنابراین یهودیان به عنوان سردمداران گسترش اسرائیلیات و سرسخت­ترین دشمنان اسلام معرفی می­شوند(میرجلیلی،۱۳۹۰: ۱۰۹).
پس از رحلت پیامبر، گروه کثیری از یهودیان مجبور به ترک عربستان شدند، اما عده­ای از آنان در مدینه و شهر­های اطراف آن باقی ماندند و به فکر تلاش­ های سیاسی و نظامی بودند؛ زیرا تلاش­ های جمعی برای سرکوبی و نابودی اسلام میسر نبود. این گروه یهودیان تلاش­ های فردی خود را به منظور تهاجم فرهنگی آغاز کردند.
آن­ها درصدد ضربه زدن به فرهنگ عمومی و اسلامی برآمدند. بهترین روش استفاده از مهره­های سیاسی بود. لذا تمجید از خلفا را سرلوحه کار خود قرار دادند تا با نزدیک شدن به آنان به فرهنگ اصیل اسلامی لطمه وارد کنند. آن­چه این شرایط را برای یهودیان آسان­تر می کرد وجود خلفایی مانند ابوبکر، عمر، عثمان و معاویه بود که علاقه­مند به برقراری مناسباتی با یهودیان بودند. آنان شخصیتی انعطاف پذیر داشتند. به سبب ضعف بنیه علمی و خلاء فرهنگی به دنبال کسانی بودند که به عنوان مشاور، آنان را در اداره امور همراهی کنند و یهودیان به ظاهر مسلمان امیدوار بودند تا با این روش نبض فرهنگی جامعه را در دست گیرند. مهم­ترین این افراد علاوه بر کعب الاحبار، عبدالله بن سلام، سعید بن عمرو، قیس بن زید بودند که نقل زیادی از آن­ها در زمینه نشر فرهنگ یهود در میان مسلمین در دست می­باشد. از پیامبر اجازه خواستند تا مناسک روز شنبه را انجام دهند. آن روز را گرامی بدارند و شب­ها تورات بخوانند(جعفریان، ۱۳۸۲: ۷۹۴).
شکست­های پیاپی سیاسی و نظامی یهود از پیامبر، افشاگری­های قرآن، تغییر قبله، تغییر اوضاع اقتصادی مدینه به نفع مسلمانان، کاستن شأن و منزلت و سیاست یهود نزد اعراب، تعطیلی مراکز فساد و فحشاء در مدینه و عوامل دیگر باعث کینه توزی عالم نمایان به ظاهر مسلمان یهودی تبار مانند کعب الاحبار، وهب بن منبه و عبدالله بن سلام شد. یهودیان به منظور جبران شکست­های گذشته و با توجه به روحیه برتری طلبشان سعی کردند تا مسلمانان را از لحاظ فرهنگی به احبار یهود وابسته کنند. بهترین روش در دست گرفتن اوضاع فرهنگی، تفسیر قرآن و برپایی مجالس وعظ و سخن رانی بود و این آغاز رواج پدیده قصه گویی است. ضعف علمی اعراب و دور نگه داشتن اهل بیت از مردم به یهودیان در اجرای مقاصدشان کمک می­کرد. جمعی از انصار در مقابل یهود احساس خود باختگی و در بسیاری امور به آنان اقتدا می­کردند. این سرافکنی سبب شد اکثر مسلمانان باور کنند که نام همه خلفا و ترتیب آن­ها در کتب در دسترس اهل کتاب آمده است.
اشتراک برخی از داستان­های قرآن و تورات، مژده تورات به ظهور پیامبر اسلام(ص) و بعثت آن حضرت موجب شد تا جامعه، وجاهت مورد ادعای یهودیان مبنی بر داشتن آگاهی­ های بسیار در مورد تحولات جامعه اسلامی و رخداد­های آن را پذیرا باشند. برخی بزرگان عصر جاهلیت به مدارس(مکان­هایی که احبار یهود در آن­جا احکام شریعت یهودی را تعلیم می­دادند) رفت و آمد داشتند و سؤالاتی در مورد گذشتگان و انبیا می­کردند و این رسم مجدداً پس از پیامبر احیا شد. عمر، خلیفه دوم از جمله افرادی بود که بعد از ظهور اسلام به مداراش(مدارس) رفت و آمد می کرد(قرطبی،۱۴۰۸ : ۳-۱۲۲).
پس از رحلت پیامبر(ص) بود که زمینه فعالیت برای یهودیان مساعد شد. نسل پس از پیامبر را دشمنان و کینه توزان و خود بافتگان تربیت کردند و استادان این مکتب اهل کتاب و خاصه یهودیان بودند این دوران را باید عصر انحطاط فکری مسلمانان دانست(میرجلیلی، ۱۳۹۰: ۱۱۰).
یهودیان برای اعمال تغییرات فرهنگی و رواج داستان­های دروغین برنامه­ ها و سیاست­های ویژه­ای مدنظر داشت؛ از جمله روش­ها، مشروعیت سازی، بزرگ نمایی آیین یهود، سوء استفاده از ویژگی­های شخصیتی و طرز تفکر صحابه و فریب آنان، نفوذ بر خلفا و همسان دانستن آنان با پیامبر بوده است. ضعف بنیۀ علمی و فرهنگی گروهی از صحابه باعث شده بود که مأخذ روایتشان در بعضی احادیث یهودیان باشند. ابوبکر جزء صحابه­ای بود که احادیث پیامبر(ص) را جمع می­کرد او پانصد حدیث از پیامبر(ص) نوشت. کتاب­هایی داشت که در آن احادیث و سنت­های به جا مانده از آن حضرت جمع آوری می­شد. اما بعد از رحلت آن حضرت، تمام آن­ها را از بین برد.
یکی از حربه­های یهودیان برای بررسی اوضاع و جلب توجه خلیفه به ویژه خلیفه دوم، طرح سؤالات بیهوده بود. هرگاه مشاوران خلیفه از پاسخ چنین سؤالاتی در می­ماندند. یهودیان خودشان به خودشان جواب­های بی­ربط می­دادند و دیگران هم سکوت می­کردند. خلیفه دوم بیش از سایر صحابه نزد یهودیان مدینه و مدارس آنان(مدارش) می­رفت. به نظر عده­ای از محققان به همین سبب یهودیان او را دوست داشتند. او از کعب در تمشیت امور استمداد جست و او را در مقام مشاور برگزید. دست­های پنهان او در رهبری فقهی و سیاسی جامعه دخیل بود اعتماد عمر به کعب تا اندازه­ای بود که از او به نیکویی یاد می­کرد. کعب مشاور او بود و در شورایی که کعب نبود حاضر نمی­شد. دادن لقب فاروق به خلیفه دوم از نمونه ­ای از فضیلت تراشی یهود در مورد خلفاست.
احادیث پیامبر مهم­ترین موانع تسلط فرهنگی یهودیان بر جامعه­ اسلامی بود. اگر این احادیث تدوین می­شد. یهودیان نمی­توانستند مسئولیت خود را به انجام برسانند. بنابراین کعب الاحبار، یهودی مسلمان نما که از طبقه قراء و قائل به منع کتابت حدیث بود مأمور شد تا خلیفه دوم را به جلوگیری از تدوین حدیث تشویق کند و تلاش­ های او مؤثر افتاد. خلیفه تحت تأثیر کعب احادیث مکتوب را مثناه نامید. مثناه کتاب­هایی بود که احبار بنی اسرائیل بعد از حضرت موسی(ع) تدوین می­کردند. خلیفه دوم به این بهانه که یهودیان به سبب روی آوردن به گفته­های عالمان خود و رها کردن کتاب خدا(تورات) گمراه شده ­اند یا ممکن است این مسأله دامن گیر مسلمانان شود. با استدلال به حدیث ساختگی منسوب به پیامبر(ص) کتب حدیث را سوزاند. بدین ترتیب جلوگیری از نشر و نگارش حدیث رسمی و قانونی شد. حدیث جعلی پشتوانه شرعی و دینی نقل روایات یهودی شد. سو استفاده قصه خوانان از جعل حدیث فضای عمومی را به نفع جاعلان تغییر داد؛ به طوری که مسلمانان با ساختن روایات جعلی با هم مسابقه می­دادند. بسیاری از محدثان احادیث مکتوب خود را از بین بردند و مردم نوشتن حدیث را عیب می­دانستند. عثمان سنت ناپسند منع نقل و نگارش اجادیث را دنبال کرد و رسما اعلام کرد کسی حق ندارد حدیثی نقل کند که در دوران ابوبکر و عمر شنیده شده است(میرجلیلی،۱۳۹۰ :۱۱۷ ).
شاخص­ترین افراد و بنا به گفته بسیاری از دانشمندان علم رجال ابوهریره از نخستین وضّاعان حدیث بود. اقدام ابوهریره ضربه جبران ناپذیری بر احادیث نبوی و اندیشه اسلامی وارد کرد و راه را برای ورود اسرائیلیات و مسیحیات باز کرد. او از جمله کسانی بود که برای جعل روایات و توهین به شخصیت امام علی(ع) در استخدام معاویه قرار گرفت(خاکرند،۱۳۹۰: ۳۴۹). اهل کتاب و نحله­های مختلف فرصت یافته بودند تا جایگاه خویش را در نظام جدید باز یابند و به تبلیغ و ترویج عقاید خود بپردازند.
ذهن و فرهنگ بسیط اعراب صدر اسلام و سؤالات فراوانی که با آمدن اسلام و برخوردشان با اقوام و ملل دیگر در اذهانشان برانگیخته شده بود و طبع حساس و جستجوگر آنان به همراه احترامی که از دوران جاهلی برای آنان قائل بودند خود بهترین زمینه ساز نفوذ علمای اهل کتاب در بین مسلمانان بود. ابن خلدون در سخن از تفسیر قرآن بر این نکته تأکید می­ کند(ابن خلدون، ۱۳۶۳: ۲-۸۹۱).
در اختیار گرفتن رسانه­های عمومی آن زمان سیاست فرهنگی یهودیان بود. قصه خوانی از زمان عمر شروع شد. ارتباط اعراب و یهودیان قبل از اسلام و طرح و بیان اساطیرالاولین باعث رونق قصه گویی شد. قصه خوانان در تفسیر آیات و تاریخ انبیا از تورات استفاده می­کردند . اهل کتاب در تصدی این امر از دیگران سزاوارتر و ماهر­تر از همگان در تحقق اهداف مورد نظر حاکمان سیاسی بودند؛ زیرا از قدیم مورد احترام اعراب بودند و حمایت اعراب را به خود جلب کرده بودند(جعفریان،۱۳۷۸: ۷).
اسلام نیز نتوانسته بود این دیدگاه بی اساس را از دل­های ضعیف بزداید. خلاء فرهنگی ایجاد شده پس از پیامبر، سیاست نادرست حکام و انزوای علماء، بی توجهی به حل مشکلات فرهنگی جامعه، ایجاز آیات قرآن، جلوگیری از نقل حدیث و رواج قصه گویی و بالاخره بهره برداری یهودیان تازه مسلمان از این اوضاع، مهمترین علل رواج قصه گویی در قرن اول هجری است (میر جلیلی، ۱۳۹۰: ۱۱۸).
به سلطنت رسیدن معاویه و حاکمیت خاندان اموی بر جامعه­ اسلامی، احیای سنت­های جاهلی آغاز گردید در چنین محیطی بود که بسیاری از بیمار دلان، جاعلان حدیث، قصه سرایان درباری و مروجان اسرائیلیات پیرامون حکام اموی گرد آمدند و از این خوان گسترده بهره وافر بردند از آنجا که اکثر حکام اموی بهره­ای از علم و دانش نبرده بودند. برای پر کردن خلاء علمی موجود درجامعه اسلامی به اهل کتاب و قصه گویان روی آوردند و آنان نیز تا می­توانستند اباطیل خود را در میان مسلمانان پراکنده می­ساختند.
نشر اسرائیلیات و شیوع قصه خوانی از ویژگی­های فرهنگی امویان بود و از عواملی است که آسیب جدی بر فرهنگ اسلامی وارد کرد و در طول حیات مسلمانان اثرات مخرب آن در اندیشه­ها و نوشته­ های مختلف تفسیری، تاریخی، کلامی و فقهی باقی مانده است(خاکرند، ۱۳۹۰ :۳۴۹).
مهم­ترین دانش دینی در دوره اموی پس از قرآن و قرائت آن علم حدیث بود مشکل عمده آن بود که علم حدیث در دوران سه خلیفه اول، پس از رسول خدا(ص) منکوب شد و پس از آن حرکت خود را آغاز کرد. اما گسترش آن در دوره اموی اتفاق افتاد و دست سیاست در آن بازی فراوان کرد. گسترش انواع بدعت و تحریف دین در عصر معاویه و پس از آن با کوچکترین مخالفتی از سوی نخبگان مواجه نشد به جز رهبران شیعه که علم مخالفت برافراشتند. دلیلش آن بود که مردم چندان با علم دین آشنایی نداشتند و امویان توانستند محدثان خود را مطرح کنند و احادیث مورد تأئید خود را در اختیار مردم بگذارند. در واقع بسیاری از کسانی که در این دوره با علوم اسلامی آشنایی داشتند به خدمت آل مروان درآمدند و در برابر کسانی که گرایش­های شیعی داشتند و بیشتر در شمار عالمان عراق بودند با بنی امیه به ستیز برخاستند(طقوش، ۱۳۸۴: ۲۲۴).
سیاست بنی امیه در جهت نشر اسرائیلیات و شخصیت سازی، شخصیت­های جعلی و جاعل بود. حکام اموی از معارف آن­ها در ترویج اندیشه­ های خود و به کارگیری آن در جامعه سود فراوان می­بردند. حتی تغییر قبله و انجام مراسم حج در بیت المقدس از سیاست بعضی خلفای بنی امیه چون عبدالملک برداشت می­ شود. نفوذ نصرانی­ها در دستگاه امویان که به صورت کاتب، مولی و غیره حضور داشتند، از مهمترین اسباب گسترش اسرائیلیات است. از جمله مضامین این اسرائیلیات؛ سرگذشت­های امت پیشین، اسرار خلقت، آفرینش و تفصیل داستان­های قرآن بود. ارتباطی با مسائل فقهی و شرایع اسلامی نداشت(خاکرند،۱۳۹۰: ۳۵۰).
به عنوان نمونه عبدالملک بن عزیز بن جریح که نژاد رومی و آئین عیسوی داشت نخستین کسی بود،که در عالم اسلام تصنیف را آغاز کرد و باعث تأثیر گذاری اخبار مسیحی در کتب تفسیر گردید(عسکری، ۱۳۷۰ :۱۹۱-۸۹).
سیاست فرهنگی امویان نابودی اندیشه اسلامی و در هم شکستن وجدان عمومی و از بین بردن تسلط فکری و روحی اهل بیت پیامبر(ص) نزد مسلمانان و از حساسیت انداختن احساسات مذهبی مسلمانان و ایجاد مجوز شرعی برای حکومت خود و در نهایت تخدیر شعور مردم بود. این کار را با جعل روایات علیه علی(ع) و تغییر در احادیث نبوی و تاریخ سازی دروغین و معرفی چهره­ های مخدوش از اسلام انجام دادند(خاکرند، ۱۳۹۰: ۳۵۲).
در برابر اهل بیت(ع) به شدت با عقاید اهل کتاب برخورد کردند. امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «هرکس کتابی از امت­های پیشین نزد او هست آن را از بین ببرد»(جعفریان،۱۳۸۲: ۲/ ۷۹۸). این در زمانی بود که همواره این کتاب­ها در میان مسلمان­ها نشر می­یافت. امام صادق(ع) نیز عالمانی را که در پی اسرائیلیات بودند مذمت می­کرد. این ادامۀ مشی خود رسول خدا(ص) بود که فرموده بود: «از اهل کتاب چیزی نپرسید»(همان، ۷۹۹).
بیشتر تلاش این افراد نقل قصص انبیای گذشته بود که به شکل تحریف شده­ای در کتب یهود وجود داشت و اغلب حاوی اهانت­های فراوان به انبیاء و نیز نقل برخی از مبانی کلامی و فقهی غلطی بود که این کتاب­ها بدان پرداخته بودند. گفتیم که قصه خوانی در زمان خلیفه دوم باب شده است.
پس از وی در دوره عثمان این مسأله که نقل قصص انبیاء از طریق آثار یهودیان آن هم در شرح آیات قرانی بوده رو به فزونی گذاشت معاویه قصه خوانان را بر آن داشت تا بعداز نماز برخاسته و به امام علی(ع) نفرین کند. بعد­ها در زمان امویان، سیاست سبب و لعن علی(ع) توسط این قصه خوانان انجام می­شد. خلفا که خود احساس می­کردند باید کنترل قصه خوانی را در دست داشته باشند خود به نصب قصه خوانان پرداخته و از آن­ها برای اهداف سیاسی و فرهنگی خود بهره می­بردند. مهم­ترین عامل نشر احادیث جعلی همین قصه خوانان بودند که در میان عوام مردم نفوذی بیشتر از محدثان داشته پس خلفا خود نوعاً حامی قصاص بوده، خود به نصب و عزل آن می­پرداختند که عمده قصه­های آن­ها در ارتباط با روایات داستانی اهل کتاب بوده است(همان، ۷۹۹).
۳-۹-۱-مشهورترین مبلغان اندیشه­ های اسرائیلی
۱–کعب الاحبار: متوفی سال(۳۲ق) در سن صد سالگی در شهر حمص در گذشت. پذیرش اسلام از سوی وی، هم زمان با آغاز امارت و فرمان روایی معاویه در شام بود.کعب زمانی که معاویه والی شام بود در آن­جا حضور داشت. معاویه وی را به خود نزدیک کرد و از مسائل مبدأ، امور غیبی و تفسیر قرآن از او سؤال می­کرد. از جمله باور­های نادرستی که کعب در میان مسلمانان ترویج نمود، اعتقاد به رؤیت خدا بود؛ چون یهود معتقد بودند زمانی که خداوند به درد چشم مبتلا شد و فرشتگان به عیادتش رفتند. اعتقاد به جسم بودن خداوند در میان برخی مسلمانان و ترویج این اندیشه که او همانند انسان، کالبد، دست، پا، چشم وگوش دارد از سوی کعب و مانند او به جامعه اسلامی القا شد. به این صورت کعب در روایت­های مربوط به یهود نخستین مرجع به شمار می­رود.
۲.وهب بن منبه:پدرش اهل هرات خراسان بود. وی از تابعانی است که در سال(۳۴ق) در یمن به دنیا اومد و در سال(۱۱۴ق) در صنعا در گذشت. از دیگر کسانی بود که در اخبار گذشتگان دست داشت. وی یهودی مذهب بود که اطلاعات نادرست را درجامعه اسلامی رواج داد. وهب، ابوهریره، عبدلله بن عمر و دیگران کسب دانش نمود و خود بیش از بیست شاگرد داشت.
۳-عبدالله بن سلام: وی از نخستین یهودیانی است که پس از هجرت پیامبر اکرم(ص) به مدینه اسلام آورد. بسیاری چون ابوهریره و دیگران از او کسب علم کردنده­اند. او از بیعت با علی سرپیچی کرد و با خروج آن حضرت از مدینه به بصره و عراق مخالف بود.

1. 1. ابوهریره: وی از قبیله دوس در یمن بود. که در سال (۷ق) در حالی که پیامبر(ص) سرزمین خیبر را فتح کرده بود، به مدینه آمد و مسلمان شد. او در سال(۵۹ق)گذشت. ابوهریره آنچه را از کعب الاحبار شنیده بود به نام رسول خدا(ص) روایت می­کرد. از جمله نسبت­های دروغ او به پیامبر این است که آن حضرت فرمود: «همه کشته­شدگان جنگ­های جمل، صفین و حره در بهشت اند.» روشن است که چنین روایاتی خوشایند امویان خواهد بود.

فصل چهارم
روابط فرهنگی مسلمانان و اهل ذمه در دوره امویان
۴-۱- امویان و استقرار آن­ها در شام
با سپری شدن دوران حکومت خلفای راشدین، حکومت به خلفای بنی امیه رسید. در این زمان تغییرات فراوانی در اساس دین مبین اسلام پدیدار گشت. مساوات و برابری و تقوی در نتیجه عصبیت عربی و خودخواهی بنی امیه به طور کلی از میان رفت و جای خود را به ظلم و ستم نسبت به ملل غیر عرب داد. دولت اموی دولتی بود که پایه آن بر تعصب عربی و سیاست آن بر مبنای زور و سخت گیری استوار شده بود و با کمک دسته بندی­های سیاسی و جلب سیاست مداران اداره می­گشت و پیش از همه نسبت به اعراب قریش ابراز تعصب می­شد. در نتیجه قبیله­های عرب از آن نظر به دوره جاهلیت برگشتند.
حکومت بنی امیه که سرسلسله آن معاویه فرزند ابوسفیان می­باشد. ۹۱ سال حکومت کردند به دو شاخه تقسیم شدند: شاخه اول منسوب به حرب بن امیه که معاویه و فرزندش یزید و نوه اش معاویه فرزند یزید از سال ۴۱ تا ۶۴ هجری به مدت ۲۳ سال حکومت کردند. شاخه دوم مربوط به فرزندان ابی العاص بنی امیه که مؤسس آن مروان بن حکم بن عاص و آخرین آن مروان بن محمد است که از سال ۶۴ تا ۱۳۲ هجری خلافت نمودند. بنی امیه که به حکومت رسید مرکزحکمرانی خود را به شام آورد، به جهت همین هوای خوش و نعمت بسیار، اسباب عیش در آن از هر جهت فراهم بود و فرصت خوبی به دست کسانی می­داد که از غنایم و فتوحات خود، اموالی به دست آورده بودند، و می­خواستند آن را صرف عیش و نوش خویش کنند. مردم شام پیش از اسلام با اشراف مکه به خصوص خاندان ابوسفیان روابط بازرگانی گسترده داشتند و ابوسفیان دارای یک مزرعه نزدیک دمشق بود. سپس این ملک به معاویه و پسرانش رسید و معاویه نیز با مردم شام روابط ویژه ای داشت(بلاذری، ۱۳۶۷: ۱۸۶).
درکنار عامل تجاری، دلایل نظامی و سیاسی نیز در به قدرت رسیدن امویان نقش داشتند. هنگامی که ابوبکر سپاهی به سوی شام گسیل داشت، معاویه همراه برادرش یزید حرکت کرد. چون یزید والی دمشق گردید معاویه را حکمران اردن کرد، پس از مرگ برادرش در زمان عمر حکومت دمشق هم ضمیمه حکومت معاویه شد و عزل و نصب حکام به او واگذار شد(ممتحن ۱۳۸۱: ۵۱).
این موضوع ابوسفیان را خوشحال کرد و گفت: «صلت رحم فرمودی و هند نیز عمر را ثناها گفت و آفرین­ها کردکه او در حق عزیزان و خویشاوندان عظیم و مهربان است» (ابن عثم کوفی، ۱۳۷۴: ۲۰۲).
معاویه در زمان خلیفه دوم به علت آشنایی با روحیه­ی وی فقط به مقرری تعیین شده که مبلغ آن هزار دینار در سال بود اکتفا می­کرد. در زمان عثمان، امویان دو عامل ثروت و مناصب را دراختیار گرفتند. فقط یک عامل قوی و نیرومند یعنی دیانت کم داشتند. بعد از قتل عثمان معاویه بر این عامل هم دست یافت یعنی اینکه توانست سپاهی به نام و با نیروی دینی علیه شخصی مانند امام علی (ع) تجهیز کند و تمام قوا رادر قسمت مهمی از کشور در دست بگیرد. چند مورد در این امر دخالت داشت. اول: ذکاوت و فطانت آن­ها، دوم: تدبیر خلفا و سوم جهالت و نادانی مردم(روحانی ۱۳۷۸: ۲/ ۲۴). بنا به گفته آلبرت حورانی معاویه خلافت خود را از «معبد اورشلیم» اعلام کرد(حورانی، ۱۳۸۴: ۵۳).
با خلافت معاویه بن ابوسفیان دستگاه ساده و بدون پیرایه خلافت اسلامی رنگی دیگر گرفت بوریا و فرش ساده­ای که در که عمر در مسجد مدینه روی آن می­نشست و به امور مسلمانان می­پرداخت. علی بن ابیطالب(ع) همچون فقیرترین مردم می­زیست. در این دوران تبدیل به فرش­های گران­بها و قصر­های باشکوه سلطنتی گردید. معاویه در ظاهر به تکالیف مذهبی پایبند بود، ولی در اجرای آمال و نقشه­های جاه طلبانه خود به قوانین بشری و آسمانی توجهی نداشت؛ یعنی آن­ها را مانع راه خود قرارنمی­داد(امیرعلی، ۱۳۲۰: ۸۸).
در زمان جانشینان معاویه انتقال حکومت از صورت دینی به صورت غیر دینی آشکار­تر مشهود است. یزید را به لهو، شکار، شراب و زنان میل عظیم بوده مثل یک عرب بدوی با غرایز و سلیقه بدوی، عاشق خوشی ها و متنفر از پرهیزگاری و بی پروا به قوانین دینی رشد کرد(نیکلسون، ۱۳۸۰: ۲۱۰). دستگاه اموی نه یک خلافت بلکه سلطنت بود و از نظر مسلمانان خلفای اموی در حقیقت فقط پادشاه بودند(همان، ۱۹۵).
در واقع قدرت یافتن خاندانی از اشراف مکه که جز عثمان، افراد آن هنگامی دعوت پیامبر (ص) را اجابت کرده بودند که کارش پیشرفت کرده بود ضربه شدیدی بر مسلمانان پرسابقه بود(آربری، ۱۳۸۵: ۶۰-۱۲۵). بیشتر خلفای اموی از جمله یزید بن معاویه، ولید بن یزید بن عبدالملک، به خصوص یزید بن عبدالملک، بی پروا و شیفته کنیزکان توصیف شده ­اند.
وقتی امویان ملاک­های اسلامی را کنار گذاشتند و ارزش را بر مبنای خویشاوندی و هم خونی قراردادند، طبیعی است حکامی که بر چنین مبنایی انتخاب شدند به جمع مال و بهره­وری از لذایذ دنیا پرداختند که در نتیجه آن ستمگری و بی عدالتی در حکومت آنان متداول شد. این اوضاع سبب قیام و اعتراض مردم به خصوص در مدینه گردید که به شدت توسط سردار یزید «مسلم بن عقبه» سرکوب گشت(خواجویان، ۱۳۶۵: ۴-۵۱۳).
باید دانست که حکومت اموی عربی بود نه اسلامی، به طوری که تساوی و برابری که در زمان پیامبر(ص) و خلفای راشدین و حتی عثمان وجود داشت، فراموش شده بود. در این دوره نه تنها مسلمانان از حقوق برابر برخوردار نبودند؛ بلکه اهل کتاب نیز پس از مسلمان شدن می­بایست جزیه بپردازند. تنها عمربن عبدالعزیز، در زمان کوتاه خلافت خود، این رسم را برانداخت و به حکام خود خود نوشت از گرفتن جزیه از نومسلمانان خوداری کنند اگر چه درآمد کم شده بود.
در دوره اموی حکومت ولایات، وسیله توان گر شدن بود که آن را خوردن «ولایت» یا «دوشیدن ولایت» می­گفتند، در نظر بنی امیه مردم سه دسته می­شدند. اول: فرمان روایان که خود عرب بودند دوم: مولی یعنی بندگان(مسلمانان آزاد شده) سوم: ذمیها. در دوره معاویه مسیحیان نفوذ قابل توجهی داشتند مشاور وی که یک نصرانی بومی در سوریه بود که فردی با تجربه به شمار می­آمد و از خاندانی بود که برخی از چهر­های آن­ها سمت­هایی در زمان دولت بیزانسی داشتند. نواده ابن سرجون به نام یوحنای دمشقی از همنشینان یزید در دوران جوانی بود. ابن اثال، پزشک معاویه هم فردی نصرانی بود که معاویه او را به سمت جمع آوری خراج شهر حمص منصوب کرد. اخطل شاعر برجسته در دستگاه معاویه و یزید هم نصرانی بود همان است که اشعار فراوانی در ملامت انصار سروده است گفته­اند که وی در حالی که صلیب بر گردن داشت و شراب بر صورت و ریشش ریخته بود بر عبدالملک وارد شد و برای وی شعر می­خواند وکسی هم بر او ایراد نمی­گرفت. همسر معاویه به نام میسون هم از مسیحیان یعقوبی و در عین حال عرب محلی و از قبیله کلب بود. درست مانند همسر عثمان نائله که او هم مسیحی و از طایفه کلب به شمار می رفت و این طایفه بعد­ها در اختلافات داخلی شام سخت طرفدار امویان بودند(جعفریان، ۱۳۸۶: ۲۰۰-۱۹۹).
بدعتی که در زمان امویان معمول گردید اخذ جزیه از تازه مسلمانان بود. ظلم بنی امیه به اهل ذمه بیشتر ازلحاظ مالی بود و سایر شرایط مقرر که در حقیقت برای اذلال و سرشکستگی و در نتیجه تشویق آن­ها به اسلام در نظر گرفته شده بود توجه نداشتند. پیامبر (ص) و خلفای راشدین رعایت عهد­نامه را با اهل ذمه فرض می­شمردند، همین که بنی امیه روی کار آمدند. مانند سایر مقررات پسندیده این قسمت را نیز ملغی کردند(زیدان، ۱۳۸۴: ۷۴۲).
برای رسیدن به هدف و به دست­آوردن مال، دست حکم­رانان باز بود و آنان نسبت به رعایای خود سخت گیری می­کردند. مخارج دربار اموی کم نبود، دلجویی مالی از مخالفان و یا جنگ با آنان و سایر اهداف نامشروع سیاسی باعث گردید که حتی از راهبان مسیحی جزیه دریافت شود. اسامه بن زید التنوخی، والی خراج مصر برای وصول جزیه از راهبان مسیحی به دست هر یک از آنان حلقه­ای آویزان کرده بود که بر آن اسم دیر و راهب نوشته شده بود. اگر راهبی را بدون این علامت می­دیدند که نشانه فرار او از جزیه بود، دست او را قطع می­کردند.
از امور سیاسی که به دستور عبدالملک بن مروان تغییر یافت اخذ جزیه و خراج از افرادی بود که براساس موازین شرعی از پرداخت آن معاف بودند تا زمان عبدالملک مروان اهل ذمه مکلف به پرداخت جزیه بودند و چنان­چه مسلمانان می­شدند از پرداخت جزیه معاف می­شدند و مالیات­های مقرره مسلمانان برای آن­ها به اجرا در می­آمد اما به دستور حجاج در زمان عبدالملک بن مروان ذمیان مسلمان شده مجبور به پرداخت جزیه شدند و این رویه تا زمان عمربن عبدالعزیز رواج داشت. عمر در زمان خلافت خود این رویه را برانداخت(علوی، ۱۳۹۰: ۱/۳۹۱).
امویان با انواع وسایل نامشروع از ذمیان پول می­ستاندند. یعنی تا زمان عمربن عبدالعزیز وضع به همین منوال بود. شرایط سخت آنان در زمان حجاج بن یوسف ثقفی بوده است ذمی­ها برای آن­که از پرداخت این باج آسوده شوند اسلام می­آوردند و مزارع خویش را فرو می­گذاشتند و به شهر­ها روی می­آوردند با این حال حجاج همچنان جزیه و خراج را از آنان مطالبه می­کرد. کارگزاران حجاج به او نوشته بودند که مالیات رو به کاستی گذاشته است زیرا اهل ذمه مسلمانان و شهرنشین شده اند حجاج برای آن­که عواید بیت المال اسلام نقصان نپذیرد فرمان داد که کسی از روستا به شهر خارج شود و نیز امر کرد که از نو مسلمانان همچنان به زور جزیه را بستانند. روحانیون بصره از این رفتار او به ستوه آمدند و برخواری اسلام گریستند(زرین کوب، ۱۳۷۸: ۱۰۰).
وضع ذمیان تا زمان عمربن عبدالعزیز به همین منوال بود بنی امیه وعاملان آنان به همین نحو ستم می­کردند. این خلیفه به تقلید از عمربن خطاب شرحی به عمال و مأمورین خود نوشت که عهد و پیمان عمر را مجدداً اجرا سازند. از آن جمله نامسلمانان عمامه خود را بردارند و لباس مخصوص نصاری بپوشند و خود را شبیه مسلمانان نسازند. مسلمانان را استخدام نکنند و در ادارات دولتی اسلامی مستخدم ذمی نپذیرند. حتی عمر بن عبدالعزیز مسیحیان را از نواختن ناقوس هنگام اذان منع کرد(ابراهیم حسن، ۱۳۵۶: ۱/ ۴۰۴). از این رو به تمام عاملان خود فرمان داد که از ستم کاری دست بکشند.امویان که مال و املاک بسیاری از ذمیان به ناحق گرفته بودند. عمرو بن عبد العزیز در دادخواهی را به روی ذمیان باز کرد و تمامی اموال آن­ها را پس گرفت و به آن­ها داد. امویان وقتی وضع را چنین می­دیدند و بر زوال حکومت خویش بیمناک شدند؛ چون سلطنت آن­ها بر پول استوار بود و خواه و ناخواه سلطنت آنان تباه می­گشت. از این رو بود که از کردار عمرو بن عبدالعزیز به ستوه آمدند و او را مسموم ساخته و هلاک کردند. تاریخ اسلام عمربن عبدالعزیز را مانند خلفای راشدین می­شمارد که اگر عمر موفق می­شد اوضاع خلافت را به دوران عمر بن خطاب برگرداند جور و ستم امویان برطرف می‌شد ولی عمر بن عبدالعزیز توفیق این عمل نیافت(زیدان، ۱۳۸۴: ۵-۲۳۴).

فرد در خلال مرحله شکل گیری هویت احتمال دارد شدیدتر از زمان دیگر چه در گذشته و چه در آینده از نوعی سردرگمی و آشفتگی نقشها یا همان چیزی که اریسکون همان آشفتگی هویت می نامد رنج ببرد این حالت سبب می شود وی احساس کند منزوی ، مضطرب و مردد شده است. احساس می کند که باید تصمیمهای مهمی بگیرد لیکن قادر به انجام دادن این کار نیست احساس می کند که جامعه به او فشار می آورد تا تصمیم هایی اتخاذ کند اما او مقاومت می کند در طی آشفتگی هویت ، فرد ممکن است اساس کند به جای آنکه در حال پیشرفت باشد دچار پس روی است ( شرفی ،۱۳۸۰).
بنیان های هویتی :
۱ ـ تاریخ : فرایند شکل گیری هویت فردی و جمعی در طول زمان نه در یک لحظه صورت می پذیرد به عبارتی مجموعه حوادث و اتفاقاتی که در طول زمان برای یک قومم یا ملت واقع شده و باعث ایجاد حافظه تاریخی معین در میان آنان گردیده باعث ایجاد هویت ملی قومی واحد میان افراد آن مجموعه می گردد .

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲ ـ زبان : طبیعی است که اگر زبان و تاریخ ملتی را از او بگیریم هویت آن ملت در مدت زمان کمی از بین خواهد رفت و فرد دچار از خود بیگانگی می شود زبان نه تنها وسیله انتقال از فردی به فرد دیگر و از نسلی به نسل دیگر است بلکه تاثیر اساسی در طرز اندیشیدن فرد و ساختار ذهنی او دارد .
۳ ـ بعد اجتماعی : تفاوت در هویت افراد و گروه ها تاثیر بسزایی در تعاملات اجتماعی آنان دارد به گونه ای که در صورت خلاف پارامتر هویت امکان شناسایی وجود نخواهد داشت . و اجتماع و ساختارهای جامعه از هم فرو خواهد پاشید نظام ارزشی ، هنجارها ، اصول اخلاقی و قوانین عرفی ما که با پیروی از آنان قوام اجتماعی میسر و زندگی فرد در جامعه مقدور می گردد نشات گرفته از لایه های مختلف هویتی از هویت فردی و خانوادگی و طبقاتی گرفته ، هویت شعری و ملی و قومی و منطقه ای و جهانی می باشد
۴ ـ بعد فلسفی هویت : همواره ذهن انسان سوالاتی از قبیل : من که هستم از کجا آمده ام به کجا خواهم رفت هدف از آفرینش من چیشت ؟ و مطرح است پاسخ دهی به کیستی و چیستی انسان و جایگاه او در جهان هستی و یافتن دلیل زیستی او به عنوان یک انسان بدون درک هویت و هستی معنوی و فرهنگی فرد و درک موقعیت او در جامعه و نسبت او با پیرامونش کاری تقریبا غیر ممکن است .
این مسئله چنان مهم است که در مکتب اگزیستا نسیالیسم ( اصالت وجود )
ابتدا موقعیت فرد هویت او در جامعه شناخته شده و سپس بر اساس هویت وجودی آن فرد و کیستی درک شرایط اهداف مطلوب برای او توسط خود او تعریف می گردد .
۵ ـ بعد سیاسی : با نگاه به اتحادیه های ایجاد شده در جهان از جمله اتحادیه کشورهای عرب زبان،اتحادیه اروپا ، اتحادیه کشورهای آمریکای لاتین و . . . مشاهده می کنیم که وجود هویت واحد عربی اروپایی یالاتین تاثیر بسزایی در ایجاد این اتحادیه های سیاسی داشته و یکی از مهم ترین پارامترها در روابط و تعاملات سیاسی ملل و کشورهای جهان می باشد .
وقوع جنگ های ملی قومی در جهان حرکت های استقلال طلبانه وجود تبعیض نژادی ایجاد جنبش های فاشیستی و . . . همه موید تاثیر اساسی پارامتر هویت در معاملات سیاسی جهان می باشد و گذرزمان و ورود به هزاره سوم نه تنها از اهمیت این مسئله نکاسته بلکه مشاهده مسائل و تنش های ملی قومی از کانادا ، و آمریکای شمالی و اروپای توسعه یافته گرفته تا آفریقای عقب مانده و آسیا همگی نشانگر این مسئله است که بی توجهی به هویت و نادیده گرفتن یا تکذیب و تخریب مرزهای هویتی می تواند آثار زیان باری در پی داشته باشد .
جنبش های آزادی خواهانه و هویت طلبانه ملل تحت ستم در خاورمیانه همه موید اهمیت بعد سیاسی مقوله هویت می باشد .
۶ ـ بعد فرهنگی : طبیعتا جوامع مختلف اعم از ملی یا قومی تا حدود زیادی تحت تاثیر همین مقوله فرهنگی و وجود مرزهای فرهنگی شان از هم متمایز گشته اند .
هویت طی زمان به شکل مداوم تحت تاثیر اتفاقات مختلف شکل می گیرد و آرام نیز تغییر می یابد و هرگز ثابت و راکد نمی باشند در حالت فرمان این تحولات آرام و قابل کنترلند و مشکل ایجاد نمی شود (مقدم فر ، ۱۳۸۸ ) .
نظریه رشد روانی ، اجتماعی اریسکون
یکی از معروف ترین نظریه های شخصیت در روانشناسی است اریکسون نیز همانند فروید اعتقاد داشت که شخصیت هر فرد طی مراحلی رشد می یابد یکی از عناصر اصلی در نظریه مراحل روانی ـ اجتماعی اریکسون رشد هویت خود egoidentity است .
هویت خود حس آگاهانه خود است که ما از طریق اجتماع رشد می دهیم . به گفته اریکسون هویت خود ما با هر تجربه جدیدی که در تعاملات روزانه خود با دیگران به دست می آوریم دائما تغییر می کند اریکسون همچنین عقیده داشت که علاوه بر هویت خود یک حس صلاحیت نیز انگیزه رفتار و اعمال ما را تشکیل می دهد هر مرحله در نظریه اریکسون به صلاحیت یافتن و شایسته شدن در یک محدوده ۱۰ مرحله ای زندگی مربوط است . اگر یک مرحله به خوبی پشت سر گذاشته شود شخص احساس تسلط خواهد کرد و اگر یک مرحله به طور ضعیفی مدیریت شود حس بی کفایتی در شخص پدید خواهد آمد . اریکسون عقیده داشت که افراد در هر مرحله با یک تضاد رو به رو می شود که نقطه عطفی در پروسه رشد خواهد بود . به عقیده اریکسون این تضادها بر به وجود آوردن یک کیفیت روانی یا ناکامی در به وجود آوردن آن کیفیت متمرکزند . در خلال این دوره هم زمینه برای رشد شخصی بسیار فراهم است و هم از سوی دیگر برای شکست و ناکامی .
مرحله ۱ رشد روانی ـ اجتماعی اعتقاد در برابر بی اعتمادی :
ـ نخستین مرحله نظریه رشد روانی اجتماعی اریکسون بین تولد تا یک سالگی پدید می آید و بنیادی ترین مرحله در زندگی است .
ـ به دلیل آن که نوزاد به طور وابسته است رشد اعتماد در او به کیفیت و قابلیت اطمینان کسی که از او پرستاری می کند بستگی دارد .
ـ اگر اعتماد به نحو موفقیت آمیزی در کودک رشد یابد او در دنیا احساس امنیت خواهد کرد اگر پرستار ناسازگار پس زننده یا از نظر عاطفی غیر قابل دسترسی باشد به رشد حس بی اعتمادی در کودک کمک می کند عدم توفیق در رشد اعتماد به ترس و باور این که دنیا ناسازگار و غیر قابل پیش بینی است منجر می گردد .
مرحله ۲ رشد روانی ـ اجتماعی : خودگردانی و اتکا به نفس در برابر شرم و شک
ـ دومین مرحله نظریه رشد روانی ـ اجتماعی اریکسون در دوران اولیه کودکی صورت می گیرد بر شکل گیری و رشد حس عمیق تری از کنترل شخصی در کودکان تمرکز دارد .
ـ اریکسون همانند فروید عقیده داشت که آموزش آداب دستشویی رفتن بخش حیاتی و ضروری این فرایند است اما استدلال اریکسون کاملا با فروید متفاوت بود اریکسون عقیده داشت که یادگیری کنترل کارکرد بدن به پیدایش حس کنترل و استقلال می انجامد .
ـ رویدادهای مهم دیگر در این مرحله شامل به دست آوردن کنترل بیشتر بر انتخاب غذا ، اسباب بازی و لباس است .
ـ کودکانی که این مرحله را با موفقیت پشت سر بگذارند احساس امنیت و اطمینان می کنند در غیر این صورت حس بی کفایتی و شک به خود در آنها باقی می ماند .
مرحله ۳ رشد روانی ـ اجتماعی : ابتکار در برابر گناه
ـ در خلال سال های قبل از مدرسه ، کودکان شروع به قدرت نمایی و اعمال کنترل بر دنیای خود از طریق برخی بازی ها و سایر تعاملات اجتماعی می کنند .
ـ کودکانی که این مرحله را با موفقیت بگذارنند حس توانایی شخصی و قابلیت رهبری دیگران را پیدا می کنند و آن هایی که در به دست آوردن این مهارتها ناکام می مانند حس گناه شک به خود و کمبود ابتکار در آنها باقی می ماند .
مرحله ۴ رشد روانی ـ اجتماعی : کوشایی در برابر حقارت :
ـ این مرحله سال های اول مدرسه ، تقریبا از ۵ سالگی تا ۱۱ سالگی را در بر می گیرد .
ـ کودکان از طریق تعاملات اجتماعی شروع به رشد حس غرور نسبت به دستاوردها و توانایی خود می کنند .
ـ کودکانی که توسط والدین یا معلمان تشویق و هدایت می شوند حس کفایت صلاحیت و اعتقاد به توانایی های خود در آنها به وجود می آید
ـ آنهایی که از سوی والدین ، معلمان یا هم سن و سال های خود به قدر کافی مورد تشویق قرار نمی گیرد به توانایی خود برای موفقیت شک خواهند کرد .
مرحله ۵ رشد روانی ـ اجتماعی : هویت در برابر گم گشتگی :
ـ در دوران نوجوانی ، کودکان به کشف استقلال خود می پردازند و به عبارت دیگر خود را حس می کنند .
ـ آن هایی که از طریق کاوش های شخصی تشویق و پشتیبانی مناسبی دریافت کنند این مرحله را با حس استقلال و کنترل و نیز حسی قوی نسبت به خود پشت سر می گذارند و کسانی که نسبت به باورها و تمایلات خود نامطمئن بمانند درباره خود و آینده نیز نامطمئن و گم گشته خواهند بود .
مرحله ۶ رشد روانی ـ اجتماعی : تعلق در برابر انزوا :
ـ در این مرحله دوران اولیه بزرگسالی یعنی زمانی که افراد به کشف روابط شخصی می پردازند را در بر می گیرد .
ـ اریکسون عقیده داشت که برقرار کردن روابط نزدیک و متعهدانه با دیگران ضرورت دارد کسانی که در این مرحله موفق باشند روابط مطمئن و متعهدانه ای را به وجود خواهند آورد .
ـ به یاد داشته باشید که هر مرحله بر پایه مهارت های یادگرفته شده در مراحل قبل بنا می شود اریکسون عقیده داشت که حس قوی هویت شخصی برای ایجاد روابط صمیمانه و همراه با تعلق خاطر اهمیت دارد مطالعات نشان داده اند که کسانی که حس ضعیفی نسبت به خود دارند در روابطشان نیز تمایل به تعهدپذیری کمتری دارند و بیشتر در معرض انزوای عاطفی تنهایی و افسردگی قرار دارند .
مرحله ۷ رشد روانی ـ اجتماعی : فعالیت در برابر رکود :
ـ در دوران بزرگسالی ما به ساختن زندگی خود ادامه می دهیم و تمرکزمان بر روی شغل و خانواده قرار دارد .
ـ کسانی که در این مرحله موفق باشند حس خواهند کرد که از طریق فعال بودن در خانه و اجتماع خود در کار جهان مشارکت دارند آنهایی که در به دست آوردن این مهارت ناموفق باشند حس غیرفعال بودن رکود و درگیر نبودن در کار دنیا را پیدا خواهند کرد .
مرحله ۸ رشد روانی ـ اجتماعی : یکپارچگی در برابر ناامیدی
ـ این مرحله مربوط به دوران کهنسالی است و بر بازتاب فعالیت های گذشته تمرکز دارد .
ـ آنهایی که در این مرحله ناموفق هستند حس خواهند کرد که زندگیشان تلف شده است و بر گذشته افسوس خواهند خورد .
در این حالت است که فرد با حس ناامیدی و ناخشنودی روبه رو خواهد شد .
ـ کسانی که از دستاوردهای گذشته خود در زندگی احساس غرور داشته باشند حس یکپارچگی درستی و تشخص خواهند کرد .
با موفقیت پشت سرگذاشتن این مرحله یعنی نگاه به گذشته با اندکی تاسف و احساس رضایت کلی . این افراد کسانی هستند که خردمندی به دست می آورند حتی در مواجهه با مرگ ( اریکسون،۱۹۶۸) .
دیدگاه لووینگر :
لووینگر^[۱۰۳] (۱۹۸۵ ) در نظریه خود از اصطلاح تحول من استفاده کرده است این واژه در نظریه او بر عوامل درگیر در تحول شخصیت نظیر انگیزش قضاوت اخلاقی پیچیدگی شناختی و شیوه های درک خود و دیگری دلالت دارد اصطلاح من در روان تحلیل گری به گونه های مختلفی مورد استفاده قرار گرفته است ولی لووینگر آن را در معنای متفاوتی به کار می گیرد زیرا او بر خلاف نظر اشپیتز تحول من را فقط محدود به دوره اولیه زندگی نمی داند و برمن^[۱۰۴] (۲۰۰۴ ) در این نظر که تحول من در یک فضای خالی از تعارض صورت می گیرد مخالف است به همین دلیل نظریه او در مورد من و تحول آن بیشتر با نظریه اریکسون قابل مقایسه می باشد ( کراگر^[۱۰۵] ۱۹۹۷ ، لووینگر^[۱۰۶] ،۱۹۸۵ به نقل از کراگر ۱۹۹۷ ).

رفتاری که از روی میل و اراده فردی بوده و بطور مستقیم یا صریح از طریق سیستم پاداش رسمی سازمانی مورد تقدیر قرار نمی‌گیرند، ولی باعث ارتقاء عملکرد اثربخشی سازمان می‌گردند‌(مارکوزی و‌زین،‌۲۰۰۴، ص ۱).
اورگان رفتار شهروندی سازمانی را به عنوان نوعی رفتار کارکنان سازمان‌ها تعریف می کند که عملکرد اثربخش سازمان را بدون توجه به اهداف بهره‌وری فردی هر کارمند ارتقاء می دهد. عناصر کلیدی رفتار شهروندی سازمانی عبارتند از:

• • • رفتاری فراتر از آنچه که برای کارکنان سازمان بطور رسمی تشریح گردیده است.

    ( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

• • رفتاری که بصورت اختیاری و بر اساس اراده فردی می‌باشد.

• • رفتاری که بطور مستقیم پاداشی به دنبال ندارد و یا از طریق ساختار رسمی سازمانی مورد قدردانی قرار نمی گیرند.

• • رفتاری که برای عملکرد سازمان بسیار حائز اهمیت است (کاسترو و همکارانش، ۲۰۰۰، ص ۲۹).

از تعریف ارائه شده توسط اورگان بخوبی می‌توان دریافت که رفتار شهروندی سازمانی از مفاهیمی همچون «تعهد سازمانی» که بوسیله روان شناسان سازمانی ارائه شده، متمایز است. در حالی که رفتار شهروندی سازمانی ممکن است به طور تجربی با تعهد سازمانی ارتباط داشته باشد، ولی این مهم است که تاکید گردد رفتار شهروندی سازمانی به دسته خاصی از رفتارهای کارکنان اشاره دارد؛ در حالی که مفاهیمی همچون تعهد سازمانی اساساً نگرش محور هستند که تعهد نوعاً بوسیله جستجوی واکنش کارکنان به بیانیه‌هایی همچون؛ «من در می یابم که ارزشهای خودم و سازمان خیلی شبیه به هم هستند» اندازه گیری می‌شود. کمک منحصر به فرد اورگان، شناسایی دسته‌ای از رفتار کارکنان رفتار شهروندی سازمانی بود که در میان سایر متغیرها با رضایت شغلی، در مجموع رفتارهای رهبری تحول آفرین با هر پنج مولفه رفتار شهروندی سازمانی ارتباط معنادار مثبتی دارد و از میان رفتارهای رهبری تعامل گرا، دو نوع این رفتارها دارای معنا با عناصر پنج‌گانه رفتار شهروندی سازمانی می‌باشند که عبارتند از: رفتار پاداش دهی اقتضایی که دارای ارتباط مثبت است، و رفتار تنبیهی غیر اقتضایی که دارای ارتباط منفی می‌باشد (پودساکوف و همکارانش، ۲۰۰۰).
اورگان (۱۹۹۸) مقیاس چند بعدی برای رفتار شهروندی سازمانی (ocb)ارائه کرد. این مقیاس متشکل از ابعاد پنج‌گانه بوده که ساختار (ocb) را تشکیل می دهند.این پنج بعد عبارتند از:
۱- نوع دوستی ۲- وظیفه شناسی ۳- فضیلت مدنی(شهری) ۴ – جوانمردی ۵- احترام و تکریم
گراهام (۱۹۹۱) با بکار بردن دیدگاه تئوریکی خود که مبتنی بر فلسفه سیاسی و تئوری مدرن علوم سیاسی بود اعتقاد دارد که سه نوع رفتار شهروندی سازمانی وجود دارد که عبارتست از:
۱- اطاعت ۲- وفاداری ۳- مشارکت (اجتماعی، حمایتی، عملی (وظیفه ای)، مدنی).
عوامل تاثیر گذار بر رفتار شهروندی سازمانی
بررسی‌های فرا تحلیلی در خصوص ارتباط بین رفتار شهروندی سازمانی و عوامل تاثیر‌گذار بر آن بیانگر این واقعیت است که چهار دسته از این عوامل مورد تاکید تحقیقات بوده است که عبارتند از :
١ . ویژگی‌های فردی کارکنان
٢ . ویژگی‌های شغلی
۳ . ویژگی‌های سازمانی
۴ . ویژگی‌های رهبری
تحقیقات اولیه در این حوزه که توسط اورگان و همکارانش صورت گرفته عمدتا بر نگرش های کارکنان ،گرایشات و حمایت‌گری رهبر متمرکز بوده است .پژوهش‌های بعدی در حوزه رهبری که بوسیله پودساکوف و همکارانش انجام یافته قلمرو رفتارهای رهبری را به عنوان رفتارهای مختلف رهبری تعاملی و تحول گرا بسط داده‌اند . اثرات ویژگی‌های شغلی و سازمانی عمدتا در تئوری های مربوط به جایگزین های رهبری مطرح شده که توسط صاحبنظران مختلف مورد مطالعه قرار گرفته است. (پودساکوف و همکارانش ، ٢٠٠٠ ،ص ۵٢۶)
پژوهش‌های اولیه که ویژگی های فردی را مورد توجه قرار می دهد بر دو محور اصلی متمرکز است:
اولا: عامل کلی موثر بر روحیه را اورگان و رایان ( ١٩٩۵ میلادی) به عنوان زیر بنای رضایت کارکنان، تعهد سازمانی و ادراکات از عدالت و ادراکات از حمایت گری رهبری تلقی می‌کنند .
ثانیا: تحقیقات محققان نشانگر ارتباط معنا دار آن‌ها با رفتار شهروندی سازمانی است البته میزان همبستگی ها متفاوت بوده است که بیانگر اهمیت این متغیر ها در تعیین کنندگی رفتار شهروندی سازمانی می‌باشد
(پودساکوف و همکارانش ، ٢٠٠٠ ،ص ۵٣٠).
درخصوص متغیر‌های شغلی تحقیقات عمدتا حول مبحث تئوری جانشین‌های رهبری بوده است که نتایج بیانگر ارتباط مستمر ویژگی های شغلی با رفتار شهروندی است . علاوه بر آن هر سه نوع ویژگی‌های شغلی در برگیرنده ادبیات تئوری جایگزین های رهبری ) باز‌خور شغلی ،تکراری بودن شغلی ،رضایتمندی درونی شغلی ( بطور معنا داری با مؤلفه‌های مختلف رفتار شهروندی سازمانی که تحت عنوان نوع دوستی، نزاکت ، وجدان کاری ، جوانمردی و آداب اجتماعی ارتباط داشته‌اند به گونه‌ای که باز خور شغلی و رضایتمندی درونی شغل ارتباط مثبتی با رفتار شهروندی سازمانی داشته. در حالی که تکراری بودن شغل ارتباط منفی را با رفتار شهروندی سازمانی نشان می‌دهد.
روابط بین ویژگی‌های سازمانی و رفتارهای شهروندی سازمانی تا اندازه‌ای دارای به هم‌ریختگی است. به گونه ای که نه رسمیت سازمانی ، انعطاف ناپذیری سازمانی ،حمایت ستادی و نه فاصله فضایی ارتباط مستمری با رفتارهای شهروندی سازمانی نداشته‌اند ولی بهر حال مولفه همبستگی گروهی با تمام مؤلفه‌های رفتار شهروندی سازمانی دارای ارتباط مثبت بوده است و حمایت سازمانی ادراک شده با نوع دوستی کارکنان ارتباط معنا‌داری داشته است . علاوه بر آن پاداش‌های خارج از کنترل رهبران با مؤلفه‌های نوع دوستی .نزاکت و وجدان کاری ارتباط منفی داشته اند.
در اینجا به برخی از عوامل تأثیرگذار دیگر بر رفتارشهروندی سازمانی که توسط محققان مختلف مورد بررسی قرار گرفته اند، اشاره می‌شود.
تفاوت های فردی
این اعتقاد وجود دارد که در برخی افراد به این ویژگی‌های فردی خاص خودشان از خود رفتار شهروندی سازمانی را نشان می دهند. اورگان) ١٩٩٠ ( طی مطالعه‌ای عنوان کرد که مفاهیم اصلی رفتارشهروندی سازمانی از توصیف بارنارد ) ١٩٣٨ ( در مورد تمایل به همکاری رشد پیدا کرده است. بارنارد یادآور شد که تفاوتهای فردی ممکن است تمایل به همکاری را تحریک کند. زمانی که وی این مطلب را نوشت واقعیت برجسته این بود که دامنه وسیعی از تنوع در شدت آن بین افراد وجود دارد.
چنین تنوعی نشان می‌دهد که تفاوتهای فردی نقش مهمی در پیش‌بینی اینکه یک فرد از خودتمایل به همکاری را نشان دهد، بازی می‌کنند.
اما تلاش‌هایی که در زمینه اندازه گیری رابطه میان تفاوتهای فردی و رفتارشهروندی سازمانی انجام شده است، بسیار محدود می‌باشد (مورمن^[۹۷] و همکاران ، ١٩٩۵).
یکی از تلاش‌های صورت گرفته در این مورد توسط بلک لی و مورمن ) ١٩٩۵ (انجام شد که به بررسی نقش دو ویژگی فردگرایی^[۹۸] و جمع گرایی^[۹۹] در پیش بینی رفتارشهروندی سازمانی پرداختند.
آن‌ها با توجه به نظر پارسونز^[۱۰۰] و شیلز^[۱۰۱] (۱۹۵۱) به این طریق میان فردگرایی و جمع گرایی تفاوت قائل شدند. فردگرایی و جمع گرایی راهی برای تمایز میان افرادی است که مایل هستند تا به علایق و اهداف شخصی خود دست پیدا کنند در مقابل افرادی که مایل به جمع بوده و بیشتر روی سیستم اجماعی تمرکز می‌کنند.
این مفهوم یک واژه دو قطبی است به این صورت که یک فردگرا علایق شخصی خودش را مهم‌تر از علایق گروه در نظر می گیرد، ٢) دستیابی به اهداف خود را در اولویت قرار می‌دهد. کاری که توسط هافستد^[۱۰۲]) ١٩٨٠ ( انجام شد نشان داد که این بعد یکی از تمایز اساسی بین فرهنگی است. برخی فرهنگ ها مثل آمریکا فردگرا هستندو برخی دیگر مثل چین جمع‌گرا. یک جامع جمع‌گرا بوسیله شهروندانی که می خواهند از اهداف گروه حمایت کرده و رفاه گروه را حفظ کنند، شناخته می‌شود در حالیکه یک جامع فردگرد گرا بوسیله شهروندانی که منافع خودشان را مقدم می شمارند شناخته می‌شود. اما فرهنگ‌هایی که برچسب فردگرایی و جمع‌گرایی خورده اند بیشتر فرهنگ های ساده ای هستند که اکثریت افراد در آن دارای تفاوت های فردی در جمع‌گرایی یا فردگرایی می باشند.
رضایت شغلی
به طورکلی رضایت شغلی و رفتار شهروندی سازمانی همدیگر را تقویت می‌کنند. برای مثال در یک تحقیق روی کارکنان دانشگاه، باتمن و اورگان ) ١٩٨٣ ( دریافتند که بین معیارهای عمومی رضایت شغلی و رفتار شهروندی سازمانی رابطه معنا اری وجود دارد (ویچ ، ٢٠٠٢).
با بهره گرفتن از نظر بارنارد ) ١٩٣٨ ( مبنی بر اینکه رضایت، به تمایل فرد به همکاری و کمک کردن به سیستم‌های تعاونی منجر می‌شود، اورگان از تئوری مبادله اجتماعی^[۱۰۳] استفاده کرد تا این موضوع را بیان کند که وقتی کارکنان از شغلشان راضی هستند به مقابله به مثل می پردازند و این مقابله به مثل، پایبند بودن به سازمان و رفتار شهروندی سازمان را در بر می گیرد. رضایت در اینجا، ابعاد زیادی را در بر‌ می‌گیرد مثل رضایت از همکاران و سرپرستان، رضایت از خودکار،رضایت از پاداش های فوری و بلند مدت )هانگ^[۱۰۴] و همکارانش ، ٢٠٠٠ ) .( اسمیت و همکارانش) در سال ١٩٨٣ دریافتند رضایت شغلی که به عنوان یک حالت روحی در نظر گرفته می‌شود، پیش نیازی برای با وجدان بودن به عنوان یکی از ابعاد رفتار شهروندی سازمانی است. (کانوسکی^[۱۰۵] ، ۱۹۹۶ )، مورمن ) ١٩٩٢ ( این موضوع را بررسی کرد که رابطه بین رضایت شغلی و شهروندی می‌تواند به معیارهای رضایت شغلی وابسته باشد . او تأکید کرد که رضایت شغلی شناختی مبنی بر ارزیابی منطقی از شرایط کاری، فرصت ها و ستاده ها نیست. رضایت شغلی اثرگذار براساس ارزیابی عاطفی کلی مثبت به شغل اهمیت بیشتری در پیش‌بینی رفتار شهروندی سازمانی دارد ( شاپ^[۱۰۶] ، ۱۹۹۸).
عدالت رویه ای
نظریه‌ی عدالت سازمانی بیان می‌‌کند که افراد نه تنها پیامدهای دریافتی‌شان در سازمان را مدنظر قرار می‌دهند، بلکه رویه‌های بکار رفته جهت تعیین آن پیامدها را نیز مد نظر قرار می‌دهند. عدالت رویه‌ای شامل ارزیابی‌هایی در افق زمانی بلند مدت است، در حالیکه عدالت توزیعی شامل ارزیابی‌هایی ناپیوسته و مربوط به تصمیمات خاصی در مورد تخصیص ویژه می‌باشد و با توجه به افق زمانی بلند مدت، عدالت رویه‌ای پیش‌بینی کننده بهتری برای رفتار شهروندی سازمانی به نسبت عدالت توزیعی می‌باشد. (لیند^[۱۰۷]وتیلور^[۱۰۸] (عدالت رویه‌ای را به عنوان حالتی تعریف می‌کنند که در آن فرایند تصمیم گیری به صورت منصفآن‌های داوری شود. اگرچه معیارهای متعددی شناسایی شده اند که از مؤلفه های لازم در بوجود آمدن این شرایط محسوب می شوند. با این حال پس از تحقیقات فراوان سه معیار شناسایی شده بیشترین تأثیر را بر عدالت رویه ای دارند که عبارتند از درگیرشدن^[۱۰۹] ، توضیح^[۱۱۰] و وضوح انتظارات^[۱۱۱]. مؤلفه اول یعنی درگیر شدن عبارتست از مشارکت فعال در فرایند تصمیم گیری. توضیح به این معنی است که فرد درگیر و متأثر، بایستی نسبت به اتخاذ تصمیم نهایی متقاعد و توجیه شود که چرا ایده و نقش آن‌ها در تصمیم نهایی، ملحوظ یا رد شده است. وضوح انتظارات مستلزم این است که قبل و بعد و در حین اتخاذ تصمیم بایستی، شناخت و درک کاملی از آنچه که از افراد انتظار میرود و آن چه که قوانین جدید حکم می کند حاصل شود.
این سه مؤلفه معیارهایی هستند که در نهایت منجر به قضاوت در مورد منصفانه بودن فرایند تصمیم گیری از دیدگاه افراد می‌شود. (رحمان سرشت, ١٣٧٨)
همانطور که بیان شد عدالت رویه ای با عدالت درک شده از فرآیندهای تصمیم گیری مرتبط است.
گرینبرگ^[۱۱۲])۱۹۹۰ ) بیان کرد عدالت رویه ای شامل دو بعد ساختاری ویژگی های رویه ای رسمی و بین فردی چگونگی برخورد با افراد در حین اجرای رویه‌ها است.
مطالعات متعدد توسط مورمن و همکارانش رابط بین رفتار شهروندی سازمانی و ابعاد ساختاری و بین فردی عدالت رویه‌ای را تأیید کرد. وی بیان کرد که رابطۀ معناداری بین عدالت تعاملی یکی از ابعاد بین فردی عدالت رویه‌ای را تایید کرد و بیان کرد که رابطه معناداری بین عدالت تعاملی (یکی از ابعاد بین فردی عدالت رویه‌ای) و چهار بعد از پنج بعد رفتار شهروندی سازمانی ) از خود گذشتگی، باوجدان بودن، احترام، جوانمردی ( وجود دارد. از طرفی وی بیان کرد که این رابطه در مورد بعد پنجم از رفتار شهروندی سازمانی یعنی رفتار مدنی معنادار نیست. همچنین اورگان و مورمن ) ١٩٣٣ ( دریافتند که رابطه معناداری بین ادراک از عدالت رویه‌ای )ترکیب دو بعد ساختاری و بین فردی ( و ابعاد رفتار شهروندی سازمانی شامل ) احترام، جوانمردی، با وجدان بودن ( وجود دارد هر چند یافته‌های این مطالعات توانایی هر دو بعد عدالت رویه‌ای را برای پیش‌بینی ابعاد مختلف رفتار شهروندی سازمانی تأکید کردند ولی اینکه بعد ساختاری و یا بعد بین فردی کدامیک پیش بینی کننده بهتری است هنوز روشن نشده است.
یک مطالعه از فار^[۱۱۳] نیز بر توانایی ادراک رویه ای برای پیش بینی رفتار شهروندی سازمانی تأثیر کرده است ولی از یک معیار شامل رفتارهای رهبر مشارکتی و حمایتی برای ارائه شکل هایی از عدالت رویه‌ای استفاده کرد و به ارتباط معنادار آن بعد از خودگذشتگی در رفتار شهروندی سازمانی پی برد . رفتار رهبر حمایتی حدی را منعکس می کند که زیر دستان به توجه سرپرستان بر رفاه فردی، اعتبار و پیشنهادات آن‌ها برای بهبود اعتقاد داشته و آن را در نظر می‌گیرند.
رفتار رهبری مشارکتی درجه ای را اندازه گیری می‌کند. زیر دست در می یابد که سرپرستان آن‌ها پیشنهادات آن‌ها را برای تصمیم گیری می پرسند. بهر حال فار به شکل واضحی ابعاد ساختاری و بین فردی عدالت رویه ای را اندازه گیری نکرد)شاپ ، ١٩٩٨) .
تعهد سازمانی
تعهد سازمانی به عنوان قدرت نسبی به هویت فردی و مشارکت در یک سازمان در نظر گرفته می‌شود. )اسچیپ ، ١٩٩٨ ( مدلهای شال و وینر ١٩٨٢ تأیید تئوریکی را برای رابطه میان رفتار شهروندی سازمانی و تعهد سازمانی فراهم کرده است. شال پیشنهاد کرده است که از آنجا که تعهد، جهت رفتاری را مشخص می کند، وقتی که انتظار از پاداش های رسمی سازمانی برای عملکرد وجود دارد،تعهد احتمالاً تعیین کننده رفتار شهروندی سازمانی است پیشنهاد وینر این است که تعهد مسئول رفتارهایی است که مقدمتاً به تشویق و تنبیه ارتباط ندارد و بعضاً منعکس کننده رفتارهای پیش اجتماعی قبل از اشتغال فرد می‌باشند. (اسچیپ ، ١٩٩٨) به هر حال علیرغم تأیید قوی از رابطه بین تعهد و رفتار شهروندی سازمانی ،(تانسکی ۱۹۹۳) تأییدی برای این رابطه پیدا نکرد و نهایتاً تحقیقاتی که توسط ریان و اورگان، انجام شد نشان داد که تعهد سازمانی تعهد عاطفی که یک فرد بر یک سازمان احساس می کند به شکل معنا داری با هر دو بعد از باوجدان بودن و اطاعت از ابعاد رفتار شهروندی سازمانی ارتباط پیدا کرده است.
(ویلیامز ١٩٩١ ) بیان کرد از آنجاکه بین رضایت شغل و تعهد سازمانی همپوشانی مفهومی وجود دارد، بایستی توانایی پیش بینانه این دو نیز به طور همزمان مطالعه گردد. مورمن و اورگان نیز بیان کردند که برای تشریح بهتر رابطه میان این متغیرها بایستی مفاهیم عدالت را موقعی که اثرات رضایت شغلی روی رفتار شهروندی سازمانی مطالعه می‌شود. نیز در نظر گرفت و با توجه به نظریات ویلیامز از همپوشانی مفهومی میان رضایت شغل و تعهد سازمانی، زمانی که اثرات رضایت شغل بر روی رفتار شهروندی سازمانی مطالعه می‌شود اگر به تعهد سازمانی به عنوان یک متغیر اثر گذار توجه شود، یا فته‌ها از اعتبار بیشتری برخوردار خواهد بود)شاپ ٩٢ ).
سیاستهای سازمانی
طی دو دهه اخیر مفهوم سیاستهای سازمانی توجه فزاینده‌ای را در ادبیات مدیریت به خود جلب کرده است. این توجه به خاطر پاسخ دادن به برخی سئوالات جدید و همچنین یافتن پاسخ برای برخی از سئوالات قدیمی است نظر به اینکه چه چیزی افراد را در سر کار بر می انگیزاند و اینکه چگونه می‌توان متغیر های رفتار کارکنان و بهره وری را تشریح کرد . بسیاری از مطالعات در این زمینه در مورد روابط بالقوه میان سیاست های سازمانی و عملکردهای فردی انجام گرفته است.
سیاست ها ورفتار سیاسی در سازمان یک زمینه مناسب برای بررسی به نظر می‌رسد، به این خاطر که اولاً جوامع مدرن کارایی واثربخشی بیشتری را برای سازمان‌هایشان جستجو می‌کنند تا به صورت موفق به تقاضاهای فزاینده شهروندانشان پاسخ دهند. صاحبنظران بر روی دلایل جدید کاهش ستاده های سازمانی در کسب و کار بخش دولتی تأکید کرده اند، سیاست های داخلی و روابط قدرت بین اعضای سازمانی از دلایل این مسائل شناخته شده اند. ثانیاً سیاست ها یک روش خلاق برای فهم پویایی های سازمان ارائه کرده اند که برای سالهای زیادی نادیده گرفته شده بود. نتیجتاً این زمینه تا دهه‌ های ١٩٧٠ و١٩٩٠ تحت مطالعه قرار گرفت.
ثالثاً : این مفهوم متعلق به مفاهیم بین رشته ای بود و در واژه نامه کلاسیک به کار گرفته شده و در علوم سیاسی و تئوری اجتماعی ریشه داشت. در ادبیات مدیریت اینگونه رفتارها بار منفی داشت.

شکل۳-۲-داده های حاصل از آنالیز آپوپتوز سلولی با روش فلوسایتومتری در گروه های کنترل و انجمادی در ساعت صفر

۶۰

شکل۳-۳-داده های حاصل از آنالیز آپوپتوز سلولی با روش فلوسایتومتری در گروه های کنترل و انجمادی در ساعت ۳ پس از کشت

۶۱

شکل۳-۴-داده های حاصل از آنالیز آپوپتوز سلولی با روش فلوسایتومتری در گروه های کنترل و انجمادی در ساعت ۲۰ پس از کشت

۶۲

شکل ۳-۵-بررسی مورفولوژیک بافت بیضه در گروه کنترل و گروه های انجمادی در زمان صفر بوسیله رنگ آمیزی هماتوکسیلین و ائوزین

۶۳

شکل ۳-۶-بررسی مورفولوژیک بافت بیضه در گروه کنترل و گروه های انجمادی ۳ ساعت پس ازکشت بوسیله رنگ آمیزی هماتوکسیلین و ائوزین

۶۴

شکل ۳-۷- بررسی مورفولوژیک بافت بیضه در گروه کنترل و گروه های انجمادی ۲۰ ساعت پس از کشت بوسیله رنگ آمیزی هماتوکسیلین و ائوزین

۶۵

فصل اول
مقدمه و مروری بر مطالعات گذشته
۱-۱-­­­­­مقدمه
به واسطه ی پیشرفت های امروزه در زمینه­ درمان بیماری سرطان، تعداد افراد بهبود یافته از آن به طور چشم گیری افزایش یافته است، به گونه ای که حدود ۸۰% از کودکان مبتلا به سرطان که تحت درمان بوده اند، سلامتی خود را مجددا به دست آورده اند (۱)، ولی با این وجود حدود یک سوم این کودکان به دلیل حساسیت بالای سلول های اسپرماتوگونی موجود در بیضه، دچار اختلال عملکرد سیستم باروری و ناباروری شده اند (۲). بدلیل عدم امکان حفظ باروری از طریق انجماد اسپرم در کودکان نابالغ می توان از انجماد و نگهداری بافت بیضه با هدف پیوند بافت، کشت بافت و یا پیوند سلول های آن به عنوان یک استراتژی مناسب جهت حفظ باروری استفاده کرد (۳). علاوه بر کودکان مبتلا به سرطان می توان از این روش، برای حفظ باروری در افراد بزرگسال (۴)، افراد مبتلا به بیماری های سیستمیک و بیماری های خونی (۵)، گنادکتومی ها (۶)، سندرم کلاین فلتر (۷)، کریپتورکیدیسم (۸) و غیره استفاده کرد. از دیگر مزایای این روش حفظ منابع ژنتیکی حیوانات در معرض خطر انقراض است.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱-۲-انجماد
انجماد تکنیکی است که به بررسی اثرات دماهای پایین بر ارگانیسم های زنده می پردازد. یکی از مهمترین کاربردهای آن، حفظ باروری در انسان و موجودات مختلف است. در روش های مختلف انجمادی، نمونه های انجمادی در معرض دماهای بسیار پایین (۱۹۶- درجه سانتیگراد) قرار می گیرند. این دما قادر است بافت انجمادی را در کمتر از یک دقیقه تخریب کند، اما استفاده از غلظت های مناسب ضدیخ در فرایند انجماد سبب حفظ و نگهداری بافت انجمادی تا سالهای متمادی می گردد. انجماد بافت بیضه در مقایسه با انجماد سوسپانسیون سلولی و یا انجماد سلول های اسپرماتوگونی بدلیل حفظ تمامی سلولهای موجود در بافت بیضه، حفظ سلولهای اسپرماتوگونی در کنام اصلی و نگهداری سلولهای اسپرماتوگونی و سرتولی در کنار یکدیگر و حفظ بر همکنش این سلولها بر هم بسیار کاربردی و حایز اهمیت است.
۱-۲-۱-تاریخچه ی انجماد
گلیسرول اولین ضدیخی بود که به صورت تصادفی در سال ۱۹۴۹ توسط Polge برای حفظ اسپرم ماکیان استفاده شد (۹) و پس از آن پژوهشگران برای انجماد اسپرم گاو و تخمک از آن استفاده کردند (۹). با گذر زمان و بهبود روش های انجمادی، از ضدیخ ها برای حفظ جنین نیز استفاده شد. یک دهه پس از کشف گلیسرول به عنوان ضدیخ، DMSO^[1] به عنوان ماده ی انجمادی با خاصیت حفاظتی بالا معرفی شد (۱۰).
مطالعات نشان می دهند که انجماد بافت، به دلیل حفظ عملکرد سلول هدف (برای مثال سلول اسپرماتوگونی در بافت بیضه) که وابسته به سایر سلول های موجود در کنام سلولی (برای مثال سلول سرتولی در بافت بیضه) است از اهمیت بالایی برخوردار است. اولین بافتی که با موفقیت منجمد شد، بافت تخمدان و با بهره گرفتن از ضد یخ گلیسرول بود و نتیجه­ پیوند پس از انجماد این بافت نیز امید بخش بود (۱۱-۱۳). در دهه­ ۱۹۹۰ مطالعاتی در زمینه ی انجماد و پیوند سلول­های اسپرماتوگونی انجام شد، که نتیجه­ آن شروع اسپرماتوژنزیس سلول های اسپرماتوگونی پس از پیوند بود (۱۴-۱۶). تا مدت ها به دلیل عدم کاربرد بافت بیضه منجمد شده، بافت بیضه منجمد نمی شد، تا اینکه در سال ۲۰۰۲ انجماد و پیوند موفقیت آمیز بافت بیضه انجام شد (۱۷, ۱۸). بنابراین این علم نو پا بوده و محققین در تلاش برای بهبود روش ها هستند.
۱-۲-۲ تکنیک های مختلف انجمادی
محققان روش های مختلفی از جمله انجماد سلول های زایای حاصل از هضم آنزیمی بافت بیضه (۱۹) و یا انجماد قطعات کوچکی از بافت بیضه را که حاوی سلول های اسپرماتوگونی و سلول های سرتولی هستند (۲۰) به منظور حفظ باروری استفاده کرده اند. انجماد بافت بیضه با دو روش انجماد آهسته^[۲] و انجماد شیشه ای^[۳] انجام میشود. تا مدت ها انجماد بافت بیضه (۸, ۲۱, ۲۲) و انجماد سوسپانسیون سلول های زایا (۱۹) با بهره گرفتن از تکنیک انجماد آهسته انجام می شد تا اینکه در سال ۲۰۱۱، Curaba و همکارانش انجماد شیشه ای بافت بیضه ی موش را انجام دادند (۲۳). لازم به ذکر است که غلظت ضدیخ مورد استفاده، زمان قرارگیری در معرض ضدیخ و سرعت کاهش دما در تکنیک های مختلف انجمادی با یکدیگر تفاوت دارند.
۱-۲-۲-۱-انجماد آهسته
انجماد آهسته به عنوان یک روش مناسب برای حفظ بافت بیضه معرفی شده است. در این روش از غلظت های پایین ضدیخ (M 2-5/0) به منظور کاهش آسیب سلولی و کاهش اثر سمیت ضدیخ ها استفاده می شود، ولی طولانی بودن زمان قرارگیری در معرض ضدیخ سبب اعمال اثر سمیت ضد یخ بر سلول می گردد (۲۴). در روش انجماد آهسته وجود ضدیخ در محیط انجمادی باعث کاهش سرعت تشکیل کریستال یخ در فضای برون سلولی و جلوگیری از تشکیل یخ در داخل سلول در حین فرایند کاهش دما می شود. تشکیل یخ در محیط خارج سلولی سبب تغلیظ محیط انجمادی و ایجاد شیب غلظتی از خارج به داخل سلول شده، که این حالت باعث آبگیری سلول ها میشود. آبگیری از سلول ها اثرات مخربی را بر ساختار غشا و ملکول هایی که با ساختار غشا در ارتباط هستند اعمال می کند و در این حالت ارگانل ها و ملکول هایی که در شرایط عادی به دلیل وجود آب از یکدیگر جدا بوده اند به یکدیگر نزدیک شده و ممکن است به دلیل میانکنش هایی که میان آنها صورت می گیرد اثرات تخریبی بر سلول ها اعمال گردد، این اثر مخرب با نفوذ ضدیخ در داخل سلول خنثی می شود .(۲۵) طولانی بودن مدت زمان قرارگیری سلول ها در معرض ضد یخ و گران قیمت بودن فریزر­های انجماد آهسته از جمله نقاط ضعف این روش انجمادی است (۲۶).
۱-۲-۲-۲-انجماد شیشه ای
در انجماد آهسته، تشکیل کریستال یخ خارج سلولی در ساختار بافتی، موجب آسیب به غشای سلول و بافت می گردد. روش جایگزین برای جلوگیری از تشکیل یخ در ساختار بافت تبدیل آب به حالت شیشه ­ای است، در این حالت با اضافه کردن مقادیر بالای ضدیخ به محیط انجمادی، از اجتماع مولکولهای آب و تشکیل یخ در فضای خارج سلولی ممانعت شده و نهایتا میزان آسیب وارده به سلول ها در حین انجماد کاهش می یابد. بدین ترتیب اغلب سلولها از لحاظ ظاهری سالم هستند و فقط ساعت بیولوژیک آنها متوقف شده است. با وجود آسیب سلولی کمتر در روش انجماد شیشه ای، احتمال آسیب به سلولها در اثر غلظت بالای ضدیخ مورد استفاده همواره باید مد نظر قرار گیرد (۲۷).
۱-۲-۳-محلول های انجمادی
کلیه ی محلول ها ی انجمادی ترکیبی از ضد یخ ها، سرم و محیط پایه هستند.
۱-۲-۳-۱-ضدیخ ها
ضدیخ ها به طور کلی به دو دسته ی ضد یخ های نفوذپذیر و نفوذناپذیر تقسیم می شوند. ضدیخ های نفوذ پذیر دارای قابلیت عبور از غشای سلول بوده و باعث کاهش سرعت تشکیل کریستال یخ در حین سردشدن در داخل سلول ها می شوند از جمله ضدیخ های نفوذ پذیر می توان گلیسرول، دی متیل سولفوکسید، اتیلن گلیکول^[۴] و پروپاندیول^[۵] را نام برد(۲۴, ۲۸). ضدیخ های نفوذ ناپذیر با افزایش ویسکوزیته ی محیط اطراف سلول از تشکیل کریستال یخ در اطراف سلول و آسیب به غشای سلول جلوگیری می کنند، دی ساکارید ها مانند سوکروز^[۶] و ترهالوز^[۷] از جمله ضدیخ های نفوذ ناپذیر هستند (۲۸).
الف: عملکرد ضدیخ های نفوذ پذیر
ضدیخ های نفوذپذیر بواسطه ی خاصیت آبدوستی بالای خود، با ملکول های آب موجود در محیط کشت میانکنش می دهند، این میانکنش موجب افزایش نفوذ ضدیخ به داخل سلول می شود. وجود ضدیخ در فضای داخل سلول باعث بالا رفتن ویسکوزیته ی مایع درون سلول و کاهش دمای لازم برای تشکیل کریستال یخ در داخل سلول می­­گردد، بنابراین استفاده از غلظتهای بالای ضدیخ، باعث افزایش ویسکوزیته ی داخل سلول، جلوگیری از تشکیل و تجمع هسته های یخی و در نتیجه جلوگیری از آسیب غشایی می شود. خروج آب در حین فرایند آبگیری از داخل سلول، باعث چروکیدگی سلول و افزایش غلظت نمک ها در داخل سلول می شود که می تواند اثرات نامطلوبی بر سلول اعمال نماید. نفوذ ضدیخ به داخل سلول، با رقیق سازی مواد موجود در سلول، سبب جلوگیری از اثرات نامطلوب ناشی از میانکنش های مضر میان ترکیبات مختلف داخل سلول می گردد (۲۸).
ب: عملکرد ضدیخ های نفوذ ناپذیر
ضد یخ های نفوذ ناپذیر مانند ترهالوز و سوکروز با وجود وزن مولکولی بالا نمی توانند به داخل سلول نفود کنند و با افزایش اسمولاریته در محیط اطراف سلول به فرایند آبگیری کمک کرده و همچنین با افزایش ویسکوزیته ی محیط کشت باعث کاهش دمای تشکیل کریستال یخ در حین انجماد می شوند (۲۴, ۲۸).
ج: عملکرد مشترک ضدیخ های نفوذ پذیر و ضد یخ های نفوذ ناپذیر