بخش دوم- مدل داده های تابلویی و روش های تخمین

۳-۲-۱)مقدمه

تاکنون مطالعات زیادی در رابطه با عوامل تأثیر گذار بر بازدهی و سودآوری شرکت‌ها در بازار سرمایه ایران انجام گردیده است. در این راستا محققین به بررسی نقش و اثر انواع متغیرهای مالی و غیر مالی پرداخته‌اند که بر مبنای نظریه های مالی نوین، می‌تواند عملکرد شرکت ها را تحت تأثیر قرار دهد. رویکرد اغلب مطالعاتی که در این حوزه انجام شده، استفاده از روش های اقتصادسنجی مشخصی نظیر روش های مقطعی و یا سری های زمانی بوده است. این در حالی است که گرایش عمومی همه تحقیقات مشابه که امروزه در اقتصادهای پیشرفته و نوظهور انجام می‌گیرد، استفاده از روش های نظیر روش داده های تلفیقی و مدل های پویا است.

امروزه روش داده های تلفیقی به لحاظ مزایا و برتری هایی که نسبت به روش های مقطعی و سری های زمانی دارد، به طور فزاینده ای در تحقیقات اقتصادی استفاده می شود. داده های تلفیقی به مجموعه داده ای اطلاق می شود که بر اساس آن، مشاهدات بواسطه تعداد زیادی از متغیرهای مقطعی (N) که اغلب به صورت تصادفی انتخاب می شود، در طول یک دوره زمانی مشخص (T) مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این صورت N×T داده های آماری را داده های تلفیقی یا داده های مقطعی- سری زمانی می‌نامند.

یکی از مزایای به کارگیری روش فوق در مقایسه با روش های دیگر، افزایش قدرت آماری ضرایب می‌باشد. در روش داده های تلفیقی بواسطه ترکیب مشاهدات سری زمانی و مقطعی، مشکل ناهمسانی واریانس^[۶۷] محدود شده، هم‌خطی^[۶۸] بین متغیرها کاهش یافته و به واسطه افزایش درجه آزادی، برآوردی کاراتر انجام می شود. در نهایت استفاده از روش داده های تلفیقی می‌تواند به حل مشکل تورش برآوردهای معادلات مقطعی کمک نماید(افلاطونی و نیک بخت، ۱۳۸۹).

۳-۲-۲)انواع داده ها

در بررسی ارتباط بین یک متغیر وابسته با یک یا چند متغیر مستقل و با بهره گرفتن از داده های تاریخ از سه نوع داده می توان پارامترهای متغیر (متغیرهای) مستقل را برآورد و با ارائه مدل اقدام به پیش‌بینی نمود. این سه نوع داده را می توان به شرح زیر استخراج کرد:

الف)داده های سری زمانی^[۶۹]

داده هایی هستند که در قالب یک یا چند متغیر خاصی در طول زمان رخ می‌دهند. به عبارت دیگر سری زمانی، مجموعه ای از مشاخدات است که بر حسب زمان مرتب شده باشند(آذر و مؤمنی، ۱۳۸۵،ص ۳۲۲).

ب)داده های مقطعی^[۷۰]

داده هایی هستند که در یک مقطع مشخص از زمان محاسبه و جمع‌ آوری می‌شوند. به عنوان مثال، اگر متغیر st برای ۱۰۰ شرکت و در یک مقطع خاصی از زمان(مثلاً سال ۱۳۸۵) جمع‌ آوری گردد، این داده ها را مقطعی گویند. در این حالت تعداد مشاهدات (N) برابر ۱۰۰ است(N=100).

ج)داده های تابلویی^[۷۱]

داده هایی هستند که از ترکیب دو دسته داده های سری زمانی و مقطعی حاصل می شود. بسیاری از موارد محققین از این روش برای مواردی که نمی توان مسائل را به صورت سری زمانی یا مقطعی بررسی کرد و یا زمانی که تعداد داده ها کم است، استفاده می‌کنند. ادغام داده های سری زمانی و مقطعی و ضرورت استفاده از آن بیشتر به خاطر افزایش تعداد مشاهدات و بالا بردن درجه آزادی است. زیرا در بررسی امکان دارد تعداد مقاطع زیاد و دوره های زمانی کم باشد و یا بر عکس تعداد دوره های زمانی نسبتاً زیاد و تعداد مقاطع کم باشد. در این صورت تعداد مشاهدات (N) برابر است با تعداد سال های مورد نظر (t) ضربدر تعداد داده های مقطعی در یک سال (n).

در این تحقیق از تکنیک داده های تابلویی استفاده شده است. همچنین برای آزمون فرضیه‌ها از روش داده های تلفیقی ایستا استفاده شده است. در روش داده های تلفیقی ایستا با کمک نرم افزار Eviews پس از انجام آزمون چاو و آزمون هاسمن و انتخاب روش اثرات ثابت، تصادفی یا Pooled اقدام به برآورد ضرایب مدل با بهره گرفتن از روش حداقل مربعات تعمیم یافته برآوردی(EGLS) گردید.

۳-۲-۳)مزایای استفاده از داده های تابلویی

استفاده از داده های تابلویی دارای مزایای فراوانی است. در ذیل پاره ای از این مزایا معرفی می‌گردد:

1. 1. از آنجایی که داده های تابلویی به افراد، بنگاه ها، کشورها و… طی زمان ارتباط دارند، وجود نا همسانی واریانس در این واحدها محدود می شود. تکنیک های تخمین با داده های تابلویی می‌توانند این ناهمسانی واریانس را با متغیرهای تکی خاص مورد بررسی و ملاحظه قرار دهند.

1. 1. با ترکیب مشاهدات سری زمانی و مقطعی، داده های تابلویی با اطلاعات بیش تر، تغییر پذیری بیش تر، هم خطی کمتر میان متغیرها، درجات آزادی بیشتر و کارایی بیش تر را ارائه می نمایند.

1. 1. داده های تابلویی، چارچوبی مناسب برای تحلیل کلی داده ها فراهم نموده و در حذف یا کاهش خطای برآورد نقش مهمی را ایفا می کند.

1. 1. داده های تابلویی، تأثیراتی را که نمی توان به سادگی در داده های مقطعی و سری زمانی مشاهده کرد، بهتر معین می‌کند.

1. داده های تابلویی ما را قادر می‌سازد تا مدل های رفتاری پیچیده تر را مطالعه کنیم.

به طور کلی باید گفت داده های تابلویی تحلیل های تجربی را به شکلی غنی می‌سازند که در صورت استفاده از داده های سری زمانی و مقطعی این امکان وجود ندارد(گجراتی، ۱۳۸۳، ص ۸۷).

۳-۲-۴)تخمین مدل رگرسیون با داده های تابلویی

چارچوب اصلی برای داده های تابلویی به صورت زیر است:

Y_it= α_i+ βx_it+ u_it (۳-۱۱)

که در آن:

α_i = عرض از مبدأ

X_it= شامل k متغیر توضیحی است یعنی(_kβ,_….,_۲β, _۱β)=β

u_it = جمله اخلال مدل می‌باشد که از فروض کلاسیک رگرسیون خطی پیروی می‌کند. یعنی

i = تعداد مقاطع i = 1,2,…N

t = دوره زمانی t = 1,2,…T

در این صورت تخمین معادله فوق به فروض ما درباره عرض از مبدأ، ضرایب شیب و جمله خطای u_it بستگی دارد. روش های چندی در رابطه با این فروض وجود دارد که به پنج حالت زیر تقسیم می شود:

1. 1. عرض از مبدأ و ضرایب شیب در طول زمان و در مقاطع ثابت بوده و جمله خطا در طول زمان و برای مقاطع مختلف متفاوت است.

1. 1. ضرایب شیب ثابت بوده، اما عرض از مبدأ برای مقاطع مختلف، متفاوت است.

1. 1. ضرایب شیب ثابت بوده، اما عرض از مبدأ برای مقاطع و در طی زمان متفاوت است.

1. 1. تمامی ضرایب و عرض از مبدد و ضرایب شیب، برای مقاطع مختلف، متفاوت است.

1. تمامی ضرایب و عرض از مبدد، هم نسبت به زمان و هم نسبت به واحدهای مقطعی متفاوت است ( گجراتی، ۱۳۸۳، ص ۸۸).

۳-۲-۵)مسائل مورد توجه در تخمین مدل

۲-۱-۵-ملاک­های سلامت روان

ونتیز^[۳۴] ( ۱۹۹۵)، سلامت روان را وابسته به هفت ملاک می­داند که عبارتند از:

– رفتار اجتماعی مناسب

– رهایی از نگرانی و گناه

– فقدان بیماری روانی

-کفایت فردی و خودمهارگری

– خویشتن پذیری و خودشکوفایی

– توحید یافتگی و سازماندهی شخصیت

-گشاده نگری و انعطاف پذیری (بشارتی فر،۱۳۸۱).

تعریف کینزبرگ ^[۳۵]‌در مورد بهداشت روان عبارت است از: «تسلط و مهارت در ارتباط صحیح با محیط، به خصوص در سه فضای مهم زندگی یعنی عشق، کار و تفریح». او و همکارانش برای توضیح بیشتر می‌گویند: «استعداد یافتن و ادامه کار، داشتن خانواده، ایجاد محیط خانوادگی خرسند، اجتناب از مسائلی که با قانون درگیری دارد، لذت بردن از زندگی و استفاده صحیح از فرصت­ها، ملاک تعادل و سلامت روان است» (میلانی­فر، ۱۳۸۴).

بنا به تعریف سازمان جهانی بهداشت، سلامت روان به عنوان وضعیت رفاه و بهبودی­ای تعریف شده که طی آن هر فرد بتواند توانایی‌های بالقوه­ی خویش را تحقق بخشد، بتواند با استرس­های معمول در زندگی مقابله کند، بتواند به شکل مثمر ثمر و سازنده­ای به کار و فعالیت بپردازد و در اجتماعی که به آن تعلق دارد نقش مؤثری ایفا کند. سلامت روان در واقع جنبه­ای از مفهوم کلی سلامتی است. در کل کارشناسان سازمان بهداشت جهانی، سلامت فکر و روان را چنین تعریف می­نمایند: «سلامت روانی عبارت است از قابلیت برقراری ارتباط هماهنگ و موزون با دیگران، تغییر شخصی و اصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضادها و تمایلات شخصی به طور منطقی، عادلانه و مناسب» (میلانی­فر، ۱۳۸۴).

جاهودا^[۳۶] (۱۹۸۲)، نویسنده آمریکایی که نخستین کتاب خود را در سال ۱۹۸۵ تحت عنوان «مفهوم سلامت فکر» منتشر ‌کرده‌است در تعریف سلامت روان می­گوید: سلامت روان عبارت است از واکنش­های مطلوب، متناسب و مستمر شخصیت انسان درموقعیت­های مختلف که راهنمای تحولات رفتاری فرد در برابر ناراحتی­ها و فشار­های درونی یا بیرونی است» (به نقل از دزفولی، ۱۳۸۸).

واژه­ سلامت روان معمولاً زمانی به کار می ­رود که فرد با مشکلی روبرو گردد و نتواند رفتار متعادل و مناسبی را از خود بروز دهد. کسی که در برخوردهای عادی روزمره از خود رفتار مناسبی بروز ندهد می‌گوییم که او روان رنجور و یا بیمار روانی است و از سلامت روان برخوردار نیست. در حقیقت واکنش و رفتار مناسب در برابر محرک­های درونی و بیرونی و برخورد­های معمولی چنان چه دیگران از خود به طور طبیعی بروز می­ دهند، نشانگر سلامت روان از نظر مردم است. چنین نگرشی نیز از سوی روان­شناسان تجربی درباره مفهوم و معنا سلامت روان بیان شده است که در نتیجه شاخص­ های سلامت روان نیز از این منظر مورد توجه قرار ‌می‌گیرد. روان­شناسان با نگرش رفتارشناسی و با توجه به روش­های علم تجربی سلامت روان به سلامت رفتاری بازگردانده‌‌اند (ساعتچی، ۱۳۸۰).

۲-۲-تعریف مقابله:

فرایند مقابله عمدتاًَاز فعالیت‌ها و اقدامات شناختی و رفتاری فرد برای مدیریت استرس است.(استون و همکاران،۱۹۹۲) مقابله را معادل تلاش هشیار برای مواجهه با مطالبات استرس زا می دانند. در ان مقابله ،پاسخ های رفتاری آموخته شده از طریق محدود سازی اهمیت موقعیت خطرناک یا ناخوشایند(مطالبات استرس زا)استرس را کاهش می‌دهد. از سوی دیگر ،کمپاس (۱۹۸۷)معتقد است مقابله صرفاَ راهبرد است و الزاماًَمعادل موفقیت در کاهش استرس و درماندگی نیست.مقابله طبق نظر کمپاس به اقدامات سازش یافته و سازش نایافته در مواجهه با عوامل استرس زا اطلاق می شود.

لازاروس و فلوکمن(۱۹۸۶)مقابله را چنین تعریف کرده‌اند:

تلاش‌های رفتاری و شناختی که به طور مدام در حال تغییرند تا از عهده خواسته های خاص بیرونی یا درونی شخص که ورای منابع و توان وی ارزیابی می‌شوند،بر آیند.بر اساس این تعریف،۱- مقابله فرایندی است که دائما در حال تغییر است.۲-مقابله به طورخودکار انجام نمی شود، بلکه الگوی آموخته شده است برای پاسخ گویی به موقعیت های تنش زا،و ۳ مقابله نیازمند تلاش فرد برای مواجهه با استرس است.

مقابله عبارت است از تغییر مداوم تلاش‌های شناختی و رفتاری برای اداره خواستهای ویژه بیرونی یا درونی که به ‌عنوان عامل اتمام منابع یا فراتر از منابع شخصی برآورد می‌شوند (لازاروس و فولکمن^[۳۷]، ۱۹۸۴). ‌بر اساس این تعریف، مقابله یک فرایند است که بر حسب ارزیابی فرد از میزان موفقیت‌آمیز بودن تلاش‌هایش تغییر می‌کند. بعلاوه اینکه مقابله خود -کار نبوده و الگوی آموخته‌ای از پاسخدهی تلاشمند فرد به موقعیت‌های تنیدگی‌زا است، هم چنین مقابله نیازمند تلاش است و بالاخره اینکه مقابله،تلاش برای”اداره “موقعیت است نه کنترل و تسلط بر آن(آقا یوسفی،۱۳۷۸).

۲-۲-۱-تدابیر و منابع مقابله ای

تدابیر مقابله ای افکار و رفتارهایی هستند که پس از روبرو شدن فرد با رویداد استرس زا به کار گرفته می‌شوند.در حالی که منابع مقابله ای وی‍ژگیهای خود شخص هستند که قبل از وقوع استرس وجود دارند، مانند برخورداری از عزت نفس،احساس تسلط بر موقعیت،سبک شناختی،منبع کنترل،خود اثر بخشی و توانایی حل مسأله(دافعی،۱۳۸۶).از جمله امر مهم در این رابطه ارزیابی فرد از توانایی‌های خودش برای رویارویی با مسأله است .این ارزیابی ها ممکن است مطابق با واقعیت و توانایی‌های واقعی فرد باشد و یا مطابق با واقعیت و توانایی‌های واقعی فرد باشد و یا مطابق با واقعیت ها و توانایی‌های او نباشد.،ولی هرچه هست برداشت های فرد از توانایی ها و قابلیت های تعیین کننده اصلی برای مقابله با دشواری می‌باشد.اگر فرد احساس ناتوانی بکند با وجود همه مهارتهایی که آموخته نخواهد توانست از عهده مشکل بر آید. ارزیابی افراد از ناتوانی خود برای رویارویی با مسائل طی سه مرحله شکل می‌گیرد که در شکل دادن به رفتارهای مقابله ای خیلی مؤثر است:

۱-در این مرحله فرد به ارزیابی موقعیت پیش‌بینی کننده استرس و تهدید می پردازد.مثلاَ شخص این سوال را از خود می پرسد که آیا موقعیت تهدید کننده است یا خیر؟

۲-در این مرحله فرد به ارزیابی توانایی خود جهت انجام دادن کاری در ارتباط با موقعیت استرس زا می پردازد،در این باره فرد از خود می پردازد ، در این باره فرد از خود می پرسد برای حل مسأله پیش آمده چه می توان کرد؟

• بهبود بازدهی مالی

سرمایه گذاری با توجه به مسئولیت پذیری اجتماعی ‌به این معنا است که سرمایه گذارانباید منافع شخصی و منافع اجتماعی را توامان مورد توجه قراردهند. صندوق های سرمایه گذاران را همراه با نیازهای مالی و تاثیرات سرمایه گذاری بر روی جامعه، مورد ارزیابی قرار می‌دهند. از زمان تأسيس اولین صندوق اخلاقی در انگلستان در سال ۱۹۸۴ تا کنون، تعدادچنین صندوق هایی به ۵۵ رسیده و همچنان تعدادآنها روبه افزایش است . محققان در سال ۲۰۰۲ به وجود رابطه مثبت میان ارزش واحد تجاری، مسئولیت اجتماعی ، سرمیاه گذاری می کنندو منافعی را به می آورند که مطابق با ارزش های درونی شان ‌می‌باشد(پنی و جوینر، ۲۰۰۲).در سال ۲۰۰۳ نیز دو تن از محققان، روابط میان عملکرد اجتماعی سازمان و عملکرد مالی سازمان را در طی سال های ۱۹۷۲ الی ۲۰۰۲، مورد آزمون قرار دادند.

• 1. پیشینه پژوهش

۲-۳-۱ پیشینه داخلی پژوهش

• • بزرگ اصل و احمدی ،(۱۳۹۲)، در پزوهشی با عنوان عکس العمل سرمایه گذاران نسبت به انواع افشاهای اجتماعی شرکت ها به بررسی عکس العمل سرمایه گذاران به افشای اطلاعات مسئولیت اجتماعی شرکت ها پرداختند. ‌به این منظور، عکس العمل ۲۴۰ سرمایه گذار در دو گروه حرفه ای و کمتر حرفه ای به انواع افشاهای اطلاعات اجتماعی از طریق پرسشنامه تحلیل شد. سرمایه گذاران حرفه ای شامل تحلیلگران بازار سرمایه و سرمایه گذاران کمتر حرفه­ای شامل دانشجویان کارشناسی ارشد رشته مدیریت مالی بوده اند.عکس العمل این دو گروه به چهار نوع افشاهای اجتماعی آزمون شده است.برای ازمون فرضیات، از تحلیل وایانس یک عامله و دو عامله استفاده شد. نتایج پژوهش نشان می­دهد که سرمایه گذازان به انواع افشاهای اجتماعی عکس العمل نشان می‌دهند، اما بین عکس العمل سرمایه گذاران حرفه ای و کمتر حرفه ای به چهار نوع افشاهای اجتماعی تفاوت معنی داری وجود ندارد.

  

• • بنی مهد و شریفی (۱۳۸۹) در پژوهشی با عنوان بررسی عوامل مؤثر بر رتبه بندی شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران از لحاظ کیفیت افشا و به موقع بودن اطلاعات به بررسی رابطه بین برخی از عوامل تاثیر گذار بر رتبه بندی شرکت‌های موجود در بورس اوراق بهادار نظیر اندازه شرکت، بازده داراییها، اهرم مالی، نوع حسابرس، نوع گزارش حسابرس، درصد مالکیت سهامدار عمده ، نوع واحد تجاری و نوع صنعت پرداخته شد. در این پژوهش با توجه به اینکه ارائه به موقع اطلاعات به سازمان بورس اوراق بهادار به عنوان عامل اساسی رتبه بندی شرکت‌ها از سوی این سازمان مدنظر قرارگرفته بود، از اینرو متغییر وابسته، فاصله زمانی بین تاریخ تهیه صورت‌های مالی و تاریخ انجام حسابرسی در نظر گرفته شده است.نتایج تحقیق حاکی از این است که رتبه افشا با اندازه شرکت و نوع صنعت ارتباط معنی داری دارد. اما با نوع گرازش حسابرس و درصد مالکیت سهام رابطه معنی دار منفی دارد. هم چنین رابطه ای میان بازده داراییها، اهرم مالی، نوع حسابرس و نوع واحدهای تجاری با رتبه افشا مشاهده نشد.

• • عرب صالحی و همکاران (۱۳۹۲) در پزوهشی با عنوان رابطه مسئولیت اجتماعی با عملکرد مالی شرکت های پإیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به بررسی رابطه بین مسئولیت اجتماعی و عملکرد مالی شرکت های پإیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. مسئولیت اجتماعی شرکت ها، از طریق پرسش نامه ای که حاوی ۵۳ سوال در زمینه مسئولیت اجتماعی آن ها نسبت به مشتریان، کارکنان، محیط زیست و نهادهای موجود در جامعه(نهادهای آموزشی، نهادهای فرهنگی، نهادهای ورزشی، سازمان های بهداشت، بیمارستان ها، نهادهای خیریه، مراکز توان بخشی و غیره )، است، اندازه گیری شد. از اطلاعات ۵۹ شرکت در طول سال های ۱۳۸۵- ۱۳۸۹ استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها نیز روش رگرسیون به کار گرفته شده است. نتایج پزوهش نشان می­دهد که عملکرد مالی با مسئولیت اجتماعی شرکت نسبت به مشتریان و نهادهای موجود در جامعه ارتباط دارد. ولی عملکرد مالی با مسئولیت اجتماعی شرکت نسبت به کارکنان و محیط زیست رابطه معناداری ندارد.

• راعی (۱۳۸۳)، در پژوهشی در پی پاسخ ‌به این سوال بود که آیا وجود اطلاعات حسابداری اجتماعی در کنار اطلاعات حسابداری سنتی، تاثیری در تصمیم گیری سرمایه گذاران دارد یا خیر و میزان این تاثیر چقدر است.وی دریافت که سرمایه گذاران برای توجیه ۲۶تا ۲۸ درصد از دلایل پشتوانه تصمیم گیری خود به افشاهای اجتماعی شرکتی استناد کردند و اطلاعات حسابداری اجتماعی در تصمیمات سرمایه گذاری افراد اثر گذار است. اما میزان این تاثیر را نمی توان قابل توجه دانست.

۲-۳-۲ پیشینه خارجی پژوهش

• • اسکات و همکاران^[۱۹](۲۰۱۰)نیز در پژوهشی تحت عنوان مسئولیت اجتماعی شرکت و عملکرد مالی شرکت به بررسی رابطه بین عملکرد مالی و عملکرد اجتماعی شرکت پرداخته که نتایج پژوهش آن ها حاکی از وجود رابطه مثبت بین عملکرد مالی و عملکرد اجتماعی شرکت بود.

• • چویی و همکاران^[۲۰](۲۰۱۰) پژوهشی بین ۱۲۲۲ شرکت از کشور کره انجام دادند که نتایج حاکی از وجود ارتباط مثبت و معنادار بین عملکرد مالی و مسئولیت اجتماعی بوده است.

• • بچتی ^[۲۱]و همکاران (۲۰۰۹) به بررسی اثرات پذیرش یا کنارگذاری رویه های عملکرد اجتماعی بر بازار سرمایه از طریق بررسی واکنش های بازار به ورود / به خروج از شاخص اجتماعی ۴۰۰ دومینی بین سال های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۴ پرداختند.پژوهش آن ها دو یافته اصلی را در پی داشت:۱) صرف نظر از نوع رویداد (خروج از شاخص یا ورود به آن)، روند رو به رشدی در ارزش های ناشی از بازده غیر نرمال مشاهده شد، و ۲)ذبعد از اطلاع رسانی رویداد توسط شاخص دومینی، اثر منفی قابل توجهی بر بازده غیر نرمال مشاهده شد که حتی بعد از کنترل عواملی از قبیل شوک های ناشی از بحران های مالی و اثرات فصلی بر بازار سرمایه نیز این اثر ادامه داشت.

• • کورمیر^[۲۲] و همکاران (۲۰۰۹) در پژوهش خود بررسی کردند که آیا اطلاعات اجتماعی و افشای اطلاعات زیست محیطی در کاهش عدم تقارن اطلاعاتی بین مدیران و سرمایه گذاران جایگزین یکدیگرند یا مکمل یکدیگر.طبق نتایج پژوهش افشای اطلاعات اجتماعی و افشای اطلاعات زیست محیطی در کاهش عدم تقارن اطلاعاتی بازار سرمایه جایگزین یکدیگر هستند.

علیرضا قائمی نیا جهت تبیین بهتر علم دینی یک گام عقب تر بر می‌گردد و به تعریف علم و تعریف دین پرداخته است و این دو مفهوم را به صورت اجمالی اینگونه بیان می‌کند :

من علم را معادل science در نظر می گیرم و آن را اعم از علم تجربی و علوم انسانی اراده می کنم علم فرایند حل مسئله است که در آن دانشمند به صورت نظام مند به دنبال کشف واقعیت است؛ هر چند از حل مسئله آغاز می شود، اما به کشف واقعیت می‌ انجامد. علم از خلاقیت دانشمند نشأت می‌گیرد. رئالیست های جدید معتقدند دانشمند از این جهت به واقعیت نزدیک می شود که روز به روز از خلاقیت بیشتری کمک می‌گیرد. (قائمی نیا، ۱۳۹۰، ص. ۳۲ ).

در تعریف دین ابتدا باید یک نکته را گوشزد کرد که دین به هیچ وجه معادل religion نیست؛ زیرا گستره این مفهوم تا حدی است که بودیسم و حتی مارکسیسم را نیز شامل می‌گردد. دین در تعریف، مجموعه ای از عقاید، رفتارها، حالات، اعمال و تجارب «دینی» است که با مسائل بنیادین بشر سر وکار دارد. رابطه انسان با خدا، آغاز و انجام انسان، تحولات معنوی در انسان و … از این دست مسائل بنیادین هستند. علیرضا قائمی نیا مفهوم علم دینی را اینگونه بیان می‌کند : علم دینی تلفیق تدریجی و تشکیکی علم و دین است. تشکیکی بودن یعنی علم دینی سطوح مختلفی دارد که نازلترین آن، الهام گرفتن گزاره، مدل تئوری و… علم از دین است؛ هر چند این ارتباط الزاماًً منطقی نیست و می‌تواند استعاری باشد. اما بالاترین سطح تلفیق علم و دین جایی است که گزاره های دینی در گزاره های علم تأثیر منطقی و مستقیم داشته باشند. یا مفاهیم علمی درمفاهیم دینی تأثیر مستقیم داشته باشد. (همان، ص.۳۳ ).

تعاریف مختلف علم و دین

تعاریف علم

کاربرد علم در مقابل جهل که بر همه ی دانستنی ها اعم از تصورات و تصدیقات، علوم حصولی و علوم حضوری، علوم عقلی، حسی و شهودی و نقلی، تک گزاره ها یا رشته‌های علمی اطلاق می شود.

علم به معنای نظام و سیستمی از گزاره های حصولی -نه حضوری- است که با روش حسی و تجربی، تحصیل شده و به صورت فنی، طبقه بندی شده اند، مانند علوم تجربی، طبیعی و انسانی. در این اطلاق، فقه، اصول، کلام، فلسفه، عرفان و علوم ادبی و تاریخی، علم به شمار نمی آیند. (لطیف پور، عروتی موفق، ۱۳۸۹، ص. ۱۴۳ ).

جوادی آملی در مبحث علم دینی، مقصود از علم را تنها علوم تجربی نمی داند؛ بلکه علم را به معنای اعم، شامل تمامی علوم می‌داند. «گونه های چهارگانه عقل تجربی، نیمه تجریدی، تجریدی ناب، در صورتی که یقین آور یا موجب طمأنینه گردند، علم به شمار آمده و در کنار نقل، منزلت ویژه ای در ساحت دین شناسی حائز می‌شوند.» (جوادی آملی، ۱۳۸۶، ص. ۲۸ ). استاد معتقد است سرچشمه علوم مختلف عقل می‌باشد و عنوان عقل، همه این علوم متفاوت را فرا می‌گیرد. «علوم تجربی، ریاضیات، علوم فلسفی، کلامی و عرفانی همگی با عقل تأمین می‌شوند و عنوان همه این علوم متفاوت را فرا می‌گیرد. (همان، ص. ۱۴ ).

مهدی گلشنی علم اسلامی را اینگونه تعبیر می‌کند : علم اسلامی، علمی است که با اصول، معیارها و اهداف وحی اسلامی تطابق دارد و به آن متعهد است. معرفت شناسی اسلامی کل نگر است و معرفت دینی و معرفت علمی را از هم جدا نمی کند. هدف اصلی علم اسلامی، کشاندن انسان به سوی خداوند خالق و نگه دارنده جهان و ارائه صفات اوست (علم، قدرت و…) و از آن انتظار می رود که یکپارچگی طبیعت و در نتیجه وحدت خالق آن را نشان دهد. (گلشنی، ۱۳۸۰، ص. ۸۶ ).

اینشتین می‌گوید^[۳]: توافق بر سر آنچه از علم مراد می‌کنیم، چندان دشوار نیست. علم تلاشی است به قدمت یک قرن برای گردآوردن پدیده‌های ادراک پذیر این جهان در انجمنی هر چه گسترده تر، به وسیله تفکر دستگاه مند. به عبارت جسورانه تر، کوششی است برای بازسازی پسینی وجود با فرایند مفهوم بندی. اما آنگاه که از خود می پرسم دین چیست، نمی توان به راحتی پاسخ گفت. برخی علم را این طور تعریف می‌کنند : فعالیتی انسانی که می توان از طریق آن مسائل و سؤالات مربوط به پدیده‌های طبیعی را شناخت و تعریف کرد و راه حل هایی را پیشنهاد نمود و آن ها را آزمود. به نظر ایشان، در این فرایند داده ها جمع‌ آوری و تحلیل می‌شوند و از معرفت موجود برای تبیین نتایج استفاده شود. محققان از طریق این فعالیت بر گنجینه معرفت بشری می افزایند و به مردم کمک می‌کنند تا محیط خود را بهتر بشناسند. استفاده از این دانش ممکن است موجب تغییر جامعه و نظم فرهنگی نیز بشود و ممکن است بر روی کیفیت زندگی تأثیری مستقیم داشته باشد. (حقیری، ۱۳۸۷، ص. ۵۶ ).

مصباح یزدی علم را اینگونه بیان می‌کند : «انسان دارای قوه مدرکه می‌باشد و کار این قوه درک نمودن است و از این حیث به آن عالم یا مدرک می‌گویند. مدرک بودن قوه مدرکه مستلزم «طرف درک» یا «ادراک شونده» است، که از نوعی دوگانگی و تغایر برخوردارند و لازمه پیدایش درک این است که به نحوی این دوگانگی از میان برداشته شود و «طرف درک» نزد قوه مدرکه حاضر گردد؛ چرا که حضور ادراک شونده نزد ادراک کننده، عین درک و عین یقین به آن است و تنها در این صورت قابلیت تردید در آن از بین می رود. ملاک و معیار عدم تردید در آن چه حاضر می شود هم خود قوه مدرکه است؛ چرا که بالذات از چنین پتانسیلی برخوردار است و ذات آن «درک کردن» است، چه این که به همین خصلت تعریف شده است. (مصباح یزدی، ۱۳۷۸، ص .۲۳ ).

قوه مدرکه در انسان را همان نفس مجرد انسانی دانسته اند و بنابر مبانی فلسفی علم عبارت است از : حضور خود شی و یا صورت جزئی یا کلی آن نزد موجود مجرد که همان نفس یا قوه مدرکه می‌باشد. (همان، ص. ۲۳ ).

هدف علم کشف نظم در دنیا و ازطریق آن، درک اشیاء محسوس محیط اطراف و حتی خود انسان است. این نظم به صورت اصول یا قوانین علمی که سعی می شود به ساده ترین و در عین حال جامع ترین صورت تدوین شوند، بیان می‌گردد. هدف دین را می توان نوعی فهم – و در نتیجه قبول – مقصود و معنای دنیا و جایگاه انسان در آن، بیان نمود. (اچ تاونس، مشتاق صفت، ۱۳۷۶، ص. ۳۴ ).

تعاریف دین

در فروشگاه های سنتی یک نفر قبل از فرایند خرید کالا و خدمات امکان ارزیابی و بررسی محصول و فروشنده را خواهد داشتو فروشگاه های اینترنتی با فروشگاه های سنتی متفاوت بوده و دارای ویژگی های منحصر به فردی مانند نبود اطمینان، نبود شناخت، نبود کنترل و فرصت طلبی فروشنده است، برای مثال مشتریان اینترنتی باید اطلاعات شخصی (مانند آدرس پست الکترونیکی، شماره تلفن)، اطلاعات مالی (مانند شماره کارت اعتباری) را در اختیار فروشنده و وب گاه وی قرار دهند و همچنین خطر پذیری نبود تطابق کالا و خدمات دریافت شده با کالا و خدمات وعده داده شده و همچنین آسیب پذیری محصول در فرایند تحویل کالا را نیز بپذیرند. مشتریان همچنین نمی دانند که فروشندگان از اطلاعات اخذ شده از آن ها چه استفاده ای می‌کنند. ‌بنابرین‏، اعتماد عامل بسیار مهمی در روابط فروشنده ـ خریدار در تجارت الکترونیکی است (Seiders et al, 2012).

۲-۱۵-۲ سهولت استفاده^[۶]

۳۰ درصد مشتریان یک وب گاه را به دلیل ناتوانایی در پیدا کردن مسیر درست در هنگام خرید، بدون خرید ترک می‌کنند (شافر، ۲۰۰۰).

سهولت استفاده درجه ای است که کاربر انتظار دارد بدون کمترین تلاش به هدف خود دست یابد (دیویس، ۱۹۸۹).

سهولت استفاده در محیط برخط به قابلیت کاربرد نیز تعبیر شده است (Swaminathan etal, 2013).

دو جنبۀ کلی ‌در مورد سازۀ سهولت استفاده به چشم می‌خورد. نخست اینکه، صفحات وب گاه به آسانی خوانده و فهمیده شوند و دیگر اینکه حرکات بین صفحات و به طور کلی فرایند خرید از وب گاه آسان باشد (لویی کونو و همکاران، ۲۰۰۲).

۲-۱۵-۳ کیفیت اطلاعاتی^[۷]

کیفیت بالای اطلاعات به طور نزدیک با بهره گرفتن از سیستم، رضایت کاربر و مزایای شبکه در ارتباط است. کیفیت اطلاعات شاخصی قدرتمند برای تعیین رضایت مشتری در محیط خرید اینترنتی است. در این پژوهش کیفیت اطلاعاتی شامل دو عامل کلیدی کامل بودن و به روز بودن است (Delone and McLean, 2003).

۲-۱۵-۴ زمان واکنش^[۸]

زمان واکنش، زمان دریافت یک پاسخ بعد از یک درخواست یا یک تعامل با یک وب گاه است. زمان واکنش مناسب مستلزم داشتن ظرفیت سخت افزار و ارتباطاتی مناسب برای ‌پاسخ‌گویی‌ به اوج تقاضاها و خودداری از قرار دادن تصاویر بزرگ در صفحات است. در این پژوهش منظور از زمان واکنش، سرعت بارگذاری صفحات و واکنش سریع به درخواستهای مشتریان هنگام تعامل با وب و وب گاه است (لویی کونو و همکاران، ۲۰۰۲).

۲-۱۵-۵ کیفیت وب سایت^[۹]

کیفیت وب سایت به طور حرفه ای نشان دهندۀ تصویر مناسبی از شرکت و اهداف آن است. برای مثال، تعریف و برداشت حرفه ای برای یک شرکت بازرگانی بسیار متفاوت از برداشتی است که برای یک شرکت حسابداری وجود دارد و البته این مسأله قابل درک است. اما در عین حال قوانین کلی در دنیای تجارت قابل اعمال از رنگ ها باید برای افزودن کیفیت وب­گاه استفاده معقول و منطقی کرد، نه آنکه آنقدر صفحه را رنگین نمود که گویی صفحه فقط رنگ است. برای داشتن یک کیفیت مناسب باید از رنگ‌ها، تصاویر و متن هایی استفاده کرد که موجب مسرت مشتری شود و باید از درهم ریختگی صفحات جلوگیری کرد (لویی کونو و همکاران، ۲۰۰۲).

۲-۱۵-۶ ‌پاسخ‌گویی‌^[۱۰]

‌پاسخ‌گویی‌ را در اینجا پاسخ سریع به درخواستهای مشتری، سرعت در حل مشکلات مشتریان، (یانگ و همکاران، ۲۰۰۲)، ادراکات مشتری ‌در مورد اینکه چقدر فروشنده پاسخگو و کمک کننده به وی است می‌دانیم (لین، ۲۰۰۷).

۲-۱۶ اثرات بیمه الکترونیک در کارایی

آنچه که به عنوان اثرات بیمه الکترونیک در کارایی مورد قبول قرار گرفته است عبارتند از:

۱٫ بیمه الکترونیکی هزینه های مدیریتی و اداری را از طریق پروسۀ اتوماسیون کسب و کار کاهش داده و اطلاعات مدیریتی را بهبود می بخشد.

۲٫ کارمزد پرداختی^[۱۱] واسطه ها را از طریق فروش مستقیم بیمه نامه به مشتری کاهش می‌دهد. (البته بخشی از این کارمزد بایستی صرف جذب مشتری و بازاریابی شود

۳٫ کاهش هزینه در فضای رقابتی موجب کاهش قیمت و نهایتاًً موجب افزایش نفوذ بیمه همگانی می شود.

۴٫ افزایش رقابت از طریق کاهش موانع ورود به بازار

۵٫ امکان انتشار سریع اطلاعات در حجم زیاد از طریق اینترنت.

اینترنت به تازه واردان بازار امکان می‌دهد که از فرایند پرهزینه و طولانی راه اندازی شبکه های سنتی فروش پرهیز کنند و شرکت های موجود خدمات مالی و اینترنتی نیز از حضور اینترنتی و نام تجاری خود برای اضافه کردن کالاهای بیمه ای به مجموعه کالاهای موجود خود بهره می‌برند. ‌بنابرین‏ بیمه گران قدیمی با فشار رقابتی فزاینده ای رو به رو می‌باشند. محصولات بیمه ای که به مشاوره کمی نیاز دارند برای فروش از طریق اینترنت خیلی تناسب ندارد. ‌بنابرین‏ محصولاتی برای بازاریابی بر روی اینترنت و توزیع Online مناسب هستند که بتوان آن ها را استاندارد کرده و با تعداد محدودی از پارامترها تشریح و نرخ گذاری کرد (آنکتاد، ۲۰۰۲).

۲-۱۷ مزایای بیمه الکترونیک

عمده ترین مزایای بیمه الکترونیکی در بازار خدمات بیمه ای به شرح زیر می‌باشد:

۱٫ افزایش دقت که در فعالیت های پردازشی و محاسباتی، دقت رایانه بیشتر از انسان است و موجب جلب اعتماد مشتریان می شود.

۲٫ مشتری مداری^[۱۲]

۳٫ کاهش هزینه ها، که کارایی درون سازمانی فرآیندهای بیمه را بالا می‌برد و امکان بهره برداری از جدیدترین منابع درآمد و کانال های نوین توزیع را فراهم می آورد.

۴٫ بهبود فعالیت بیمه ای، سیستم های بیمه الکترونیک طراحی شده اند تا موجب افزایش درآمدها و سرعت مراحل صدور بیمه نامه شوند و همچنین نسبت خطاهای اجرایی و هزینه های عملیاتی را کاهش دهند.

۵٫ خدمات مربوط به بیمه الکترونیک به طور ۲۴ ساعته

۶٫ پایین آمدن هزینه فعالیت های بیمه ای در فضای رقابتی که موجب کاهش قیمت ها و در نتیجه افزایش نفوذ بیمه می شود.

۷٫ امکان انتشار سریع اطلاعات در حجم زیاد از طریق اینترنت

۸٫ امکان ارائۀ نرخ های جدید و ایجاد تنوع در محصولات بیمه ای

۹٫ کاهش رفت و آمد در شهر

۱۰٫ کاهش یا رفع فساد اداری، شفافیت در انجام کارها و حذف بسیاری از واسطه ها

۱۱٫ بهبود ارتباط بین شرکت های بیمه و نمایندگی هایشان

۱۲٫ بیمه مستعدترین بازار بهره برداری از اینترنت در سطح جهان است و در نهایت باعث افزایش سود عرضه کنندگان خدمات بیمه ای و ارتقای رضایت مشتریان می شود

۱۳٫ کاهش کارمزد پرداختی به واسطه ها (قنبری راد، ۱۳۸۸).

۲-۱۸ ضرورت پیاده سازی بیمه الکترونیکی در صنعت بیمه از دو دیدگاه

۲-۱۸-۱ دیدگاه فشار محیطی

در دنیای نوین تجارت، بیمه مجموعه ای پر رقابت است که از فاکتورهای بازار، اقتصاد اجتماعی و فناوری به منظور موفقیت هر چه بیشتر بهره می‌گیرد. در این محیط قدرت و توانایی مصرف کنندگان و مشتریان افزوده شده و آن ها قدرت انتخاب وسیع تری می‌یابند. اما فاکتورهای ذکر شده به سرعت در حال تغییر هستند و سرعت این تغییرات نیازمند واکنش های سریع شرکت های بیمه می‌باشد.