وبلاگ

درستی این گزینش مناسب نیز به بهره مندی از یک نظام سنجیده و منسجم ضمانت اجراها بستگی دارد. اگر تنها داشته یک نظام دادگری جنایی ضمانت اجراهایی مانند حبس، جزای نقدی و تازیانه باشد، کامیابی پیوسته و مسلمی به همراه نخواهد داشت. چون، میدان مبارزه با بزهکاری را تنها به منزله یک رزمگاه نمی توان انگاشت که به چیزی بیش از «زرّادخانه کیفری» نیاز نداشته باشد، بلکه این میدان جامعه ای است که برای کنترل و مهار بزه کاری به ابزارهایی فراتر از زرّادخانه های کیفری نیاز دارد. «ضمانت اجراهای اجتماع مدار»^[۱۲۵] که گزینه های گوناگون و گسترده تری از کیفرهای سنتی را دربرمی گیرند، نمونه برجسته ای از این ابزارها به شمار می‌آیند که با بهره گیری از آن می توان به حمایت کیفری از گذر جرم انگاری همراه با پیش‌بینی یک نظام کارآمد از ضمانت اجراهای مناسب امیدوار بود. متأسفانه، این جنبه مهم از حمایت کیفری در نظام دادگری جنایی ایران- آنچنان که باید- مورد توجه قانونگذاران قرار نگرفته است. تجربه یکصد سال قانونگذاری در ایران نشان می‌دهد که قانونگذاران ما بیش از آنکه به دو ضلع متوازن یک راهبرد پیش رونده (یعنی جرم انگاری و ضمانت اجرای مناسب) بیندیشند، با جرم انگاری های گسترده و بی منطق و به کارگیری پادزهرهای یکنواخت و بیهوده از کارایی یک حمایت کیفری کاسته اند.^[۱۲۶]

۲٫ حمایت کیفری تشدیدی. اگر جرم انگاری همراه با پیش‌بینی یک ضمانت اجرای کیفری مناسب ساده ترین گونه یک حمایت کیفری است، مصلحت های سیاست جنایی گاهی ایجاب می‌کند که با تشدید ضمانت اجراها ‌به این حمایت کیفری جامه عمل پوشانده شود. این تدبیر گونه ویژه ای از تشدید عینی است^[۱۲۷]که با تأکید بر شخص بزه دیده، حمایت کیفری از او را دنبال می‌کند. در اینجا، تأثیر یافته های «بزه دیده شناسی علمی یا نخستین» در حوزه «بزه دیده شناسی حمایتی یا دومین» به روشنی آشکار می شود.^[۱۲۸] بر پایه این یافته ها، آسیب پذیری برخی از اشخاص مانند زنان و کودکان به دلایلی همچون جنس و سن، آنان را بیش از دیگران شایسته توجه و حمایت ویژه می‌سازد. یکی از جلوه های این توجه ویژه که از گشودن شدن فصلی به نام «بزه دیدگان خاص» در حوزه «بزه دیده شناسی دومین» سرچشمه می‌گیرد، حمایت کیفری از این اشخاص از گذر تشدید ضمانت اجرای جنایی است. خوشبختانه، این جنبه از حمایت کیفری از دید قانون‌گذار ایران پنهان نمانده است. برای نمونه، بر پایه ماده ۶۲۱ قانون مجازات اسلامی ۱۳۵۷، چنانچه سن بزه دیده پایین تر از ۱۵ سال باشد، کیفر بزه آدم ربایی تا بیشینه کیفر قانونی^[۱۲۹] تشدید می شود.^[۱۳۰]

در تبصره ماده ۱۷۲ قانون کار (۱۳۶۹ با اصلاحات و الحاقات بعدی)، حکم جالبی درباره ممنوعیت کار اجباری پیش‌بینی شده است که آن را، در راستای حمایت کیفری تشدیدی، می توان به تشدید کیفر به اعتبار تعدد بزه دیدگان تعبیر کرد: «چنانچه چند نفر به طور جمعی به کار اجباری گمارده شوند، متخلف یا متخلفین علاوه بر پرداخت اجرت المثل، با توجه به شرایط و امکانات خاطی و مراتب جرم به حداکثر مجازات مذکور در این ماده محکوم خواهند شد».

۳٫ حمایت کیفری ویژه یا فرق گذار. سومین جنبه حمایت کیفری به جرم انگاری های ویژه بر پایه وضعیت آسیب شناسانه بزه دیده ناظر است. به دیگر سخن، در اینجا وضعیت آسیب شناسانه بزه دیدگان خاص به یک حمایت کیفری فرق گذار می‌ انجامد. برای نمونه، در قانون مجازات اسلامی ۱۳۷۰، وضعیتهایی مانند بیماری، پیری، ناتوانی یا کودکی بزه دیده موجبی برای قتل و قطع یا جرخ عضو عمدی مستجب قصاص نفس و عضو دانسته شده؛ به گونه ای که حکم فرق گذارنده و ویژه ای در بندهای ج مواد ۲۰۶ و ۲۷۱ این قانون برای آنان پیش‌بینی شده است. همچنین، در قانون مجازات اسلامی ۱۳۷۵، با وجود ماده ۶۰۸ که توهین به افراد را به طور کلی جرم دانسته، توهین به زنان و کودکان نیز به گونه ای ویژه جرم انگاشته شده است (ماده ۶۱۹). به دیگر سخن، قانون‌گذار وضعیت های آسیب شناسانه جنس و کودکی را موجبی برای حمایت کیفری فرق گذار از زنان و کودکان دانسته است. افزون بر این ها، می توان از مواد

1. 1. روزنامه رسالت ، ۲۱/۱/۱۳۹۱، صفحه اندیشه ↑

1. 1. پرادل، ژان. تاریخ اندیشه‌های کیفری، ترجمه دکتر علی حسین نجفی ابرندآبادی، چاپ اول، تهران: انتشارات سمت، ۱۳۸۱، ص ۶۷٫ ↑

1. 1. حقوق جزای عمومی ، هوشنگ شامبیاتی ؛ نشر جهاد دانشگاهی ، ۱۳۸۶ ، ص ۲۹۶ ↑

1. 1. Criminalogy ↑

1. 1. رایجیان اصلی، مهرداد. بزه دیده در فرایند کیفری، چاپ اول، تهران: انتشارات خط سوم، ۱۳۸۱، ص ۱۱ . ↑

1. 1. نجفی ابرندآبادی، علی حسین و هاشم بیگی، حمید . دانشنامه جرم شناسی، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۷۷، ص ۳۴۷ ↑

1. 1. . به باور ورتام، اگرچه روان شناسی غیرطبیعی قاتل بسیار به بحث گذاشته شده، آسیب پذیری قربانی جرم (بزه دیده) بسیار نادیده گرفته شده است. از این رو برای شناخت بهتر قاتل باید بزه دیده را در چهارچوب دانش خاصی (بزه دیده شناسی، به معنای دانش شناخت قربانیان جرم) مطالعه کرد ↑

1. 1. رایجیان اصلی، مهرداد. بزه دیدگان و نظام عدالت جنایی، مجله حقوقی دادگستری، شماره ۵۲ و ۵۳، ۱۳۸۴، ص ۸۳ ↑

1. 1. در برخی از نوشته ها ۱۹۴۱ آورده اند. ↑

1. 1. کی نیا، مهدی. روانشناسی جنایی ،نشر جنگل ، ، ۱۳۸۷ ، ص ۱۲ ↑

1. 1. همان، ص ۱۳٫ ↑

1. 1. آقائی جنت مکان ، حسین ، حقوق کیفری عمومی بر اساس قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۰ – انتشارات جنگل ، جاودانه ، چاپ اول ، ۱۳۹۰ ص ۶۷ ↑

1. 1. اردبیلی ، محمد علی ، حقوق جزای عمومی ، جلد اول ، نشر میزان ، چاپ شانزدهم ، زمستان ۱۳۸۵ ص ۶۶ ↑

1. 1. گاستون ، استفانی ، لواسوار ، ژرژ ، بولک ، برنار و آئین دادرسی کیفری ، جلد ۲ ترجمه حسن دادبان ، چاپ اول ، تهران ، دانشگاه علامه طباطبائی ، ص ۷ ↑

1. 1. به معنای افراد جنگجو ↑

1. 1. اردبیلی ، حقوق جزای عمومی ، نشر میزان ، ۱۳۸۶ ، ص ۶۶ ↑

1. 1. آقایی ، حقوق جزای عمومی ، نشر میزان ،۱۳۸۹، ص ۶۹ ↑

1. 1. اردبیلی ، همان ص ۶۵ ↑