در تعریف دیگر از کیفیت زندگی کاری، آن را “میزان توانایی کارکنان در ارضای نیازهای مهم شخصی با بهره گرفتن از تجربیاتی که در سازمان کسب کرده‌اند” می‌داند در این تعریف به شدت بر ایجاد محیطی که منجر به ارضای نیاز افراد شود تأکید شده است. موضوع بهبود وضعیت زندگی در دهه ۷۰ (۱۹۷۹- ۱۹۷۰) که نرخ تورم و رکود اقتصادی در حال افزایش بود مورد توجه خاص قرار گرفت. این توجه تا حدودی تعجب‌آور بود زیرا معمولاً در شرایط اقتصادی و افزایش منابع، مدیریت عالی سازمان به فکر افزایش بهره‌وری در جهت برنامه های مردم در داخل سازمان می‌افتد نه شرایط رکود و تورم.

کیفیت زندگی کاری که در بسیاری از موارد از تغییر نظام پرداخت گرفته تا تصویب قانون حقوق کارکنان، آزادی اندیشه، آزادی بیان، فرایند ارضای نیازها، و برخورد عادلانه و برابر را برای آنان تضمین می‌کند.

جدول ۲-۱٫ گروه بندی عوامل کیفیت زندگی کاری از دیدگاه ریچارد والتون(۱۹۷۷)

محیط کاری ایمن و سالم

مزایای عادلانه و کافی

گسترش ظرفیت‌های انسانی

یکپارچگی اجتماعی

مجموع فضای زندگی

ارتباط اجتماعی

اعتقاد به اصول اساسی

رشد و ایمنی

از نگاهی دیگر، کیفیت زندگی کاری را می‌توان به دو صورت زیر تعریف نمود:

– تعریف عینی از کیفیت زندگی کاری عبارت است از مجموعه‌ای از شرایط واقعی کار در یک سازمان مانند میزان حقوق و مزایا،‌ امکانات رفاهی، بهداشت و ایمنی،‌ مشارکت در تصمیم‌گیری، مردم سالاری، سرپرستی، تنوع و غنی بودن مشاغل و… (ممی‌زاده، ۱۳۷۵).

– تعریف ذهنی از کیفیت زندگی کاری عبارت است از تصور فرد و طرز تلقی او از کیفیت زندگی کاری به طور اخص. به عبارت دیگر، کیفیت زندگی کاری برای هر فرد یا گروهی از افراد با فرهنگ و طرز تلقی آنان منعکس کننده مفهوم خاصی می‌باشد. در یک تعریف کلی می‌توان گفت که کیفیت زندگی کاری به معنی تصور ذهنی و درک و برداشت کارکنان یک سازمان از مطلوبیت فیزیکی و روانی محیط کار خود است. طبعاً با توجه به تعریف ارائه شده در هر جامعه یا در هر منطقه از یک کشور، به ویژه مناطق مختلف کشور خودمان که دارای خرده فرهنگ‌های گوناگون با تصورات ذهنی مختلف درباره زندگی و کار است، شاخص‌های اندازه‌ گیری کیفیت زندگی کاری متفاوت خواهد بود. والتون اجزای اصلی کیفیت زندگی کاری را به ۴ قسمت تقسیم می‌کند. از نظر وی عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی کاری عبارت‌اند از: معنی دار و با مفهوم بودن کار؛ تناسب سازمانی و اجتماعی کار؛ چالشی، غنی و پر بار بودن کار؛ امنیت و زمینه پرورش مهارت‌ها و یادگیری مستمر در کار؛ وی ابعاد چهارگانه فوق را به صورتی جزئی‌ترنیز مطرح ‌کرده‌است: پرداخت منصفانه و کافی؛ شرایط کاری ایمن و بهداشتی؛ فرصت مناسب برای توسه قابلیت‌های انسانی؛ فرصت مناسب برای رشد و امنیت مداوم؛ اهمیت کار در جامعه؛ قانونمندی کار؛ تناسب اجتماعی کار (جزئی، ۱۳۷۵).

فرهنگ هر جامعه بر پایه فلسفه زندگی آن جامعه شکل می‌گیرد. ‌بنابرین‏، همان گونه که کیفیت زندگی و کیفیت زندگی کاری برای هر جامعه تعریف خاصی دارد، رابطه کیفیت زندگی کاری نیز با توجه به فلسفه زندگی هر جامعه متفاوت است. این امر ‌در مورد سازمان‌ها نیز مصداق دارد. به‌علاوه کیفیت زندگی کاری در سطح کل سازمان نشان داده است که تا سطح قابل توجهی عملکرد و بهره‌وری نیروی انسانی و در نتیجه اثر بخشی سازمان را افزایش می‌دهد.

در تعریف دیگر، کیفیت زندگی کاری به” مفهوم داشتن نظارتی صحیح، شرایط کاری خوب، پرداخت و مزایای مطلوب و مهم‌تر از همه ایجاد فضای کار چالش‌گرانه، مشارکتی و اقناع کننده” است. زندگی کاری با کیفیت عالی از طریق توجه به فلسفه روابط کارکنان به دست می‌آید و عبارت است از به کار‌گیری کوشش‌هایی در استفاده از زندگی کاری با کیفیت، که خود کوشش‌های منظم از سوی سازمانی است که به کارکنان فرصت‌های بزرگ‌تری برای اثر گذاری بر کارشان و تشریک مساعی در اثر بخشی کلی سازمان می‌دهد (جزئی، ۱۳۷۵).

کیفیت زندگی کاری یکی از مهم‌ترین موضوعات مدیریت منابع انسانی سازمان‌هاست. این مفهوم با توجه به عمق گسترده‌ای که در این دو دهه گذشته یافته است، بر تمام موضوعات کاری کارمندان اعم از شرایط محیط کار، شرایط مدیریت و چگونگی جبران خدمات و… را تاثیر گذاشته قرار داده است (ایران‌نژاد پاریزی و همکاران، ۱۳۷۹).

کیفیت زندگی کاری فلسفه و اصولی است که نشان می‌دهد افراد مهم‌ترین منابع سازمانی قابل اطمینان و مسئول هستند، قادر به ایجاد سهم ارزشمندی در سازمان می‌باشند و باید با آن ها رفتاری مبتنی بر احترام و درخور شانشان داشت. کیفیت زندگی کاری شامل فرصت‌هایی برای حل مشکلاتی است که منافعی را به ‌طور دو طرفه برای کارمند و کار فرما به همراه دارد و مبتنی بر همکاری در مدیریت کار است. برخی آن را روش‌هایی می‌دانند که منجر به تقویت رضایت و بهره‌وری کارکنان می‌گردد.

سطوح بالای کیفیت زندگی کاری برای سازمان ضروری است، از آن جهت که سازمان را برای کارکنان جذاب می‌کند و منجر به حفظ و نگه‌داری آنان در سازمان می‌شود (سندریک^[۳۶] ، ۲۰۰۳). کیفیت زندگی کاری مشخصاً موجب کاهش غیبت از کار، حوادث محل کار، نارضایتی از کار و ترک شغل می‌شود)

کیفیت زندگی کاری انعکاسی از روابط موجود بین کارکنان و محیط کاری آنان است. این رابطه نشانه‌ای از میزان سازگاری فرد با شغلش می‌باشد (الیاس و ساها^[۳۷]، ۲۰۰۵). لا و همکاران ^[۳۸] (۲۰۰۱) کیفیت زندگی کاری را به عنوان یک محیط کاری مطلوب می‌دانند که با اختصاص پاداش، امنیت شغلی و ایجاد فرصت‌های رشد شغلی، موجب حمایت و ارتقای رضایت شغلی کارکنان را فراهم می‌سازد.

با توجه به افزایش توجه به موضوع کیفیت زندگی در محیط‌های کاری، مدل‌های متنوعی از آن مطرح شده است. اما مدل ارائه شده توسط والتون از همه کاربرد بیشتری دارد (صیادی تورانلو و دیگران، ۱۳۸۸).

الگو های کیفیت زندگی کاری

الگوی والتون^[۳۹]

عمده ترین تحقیق در خصوص معیارهای کیفیت زندگی کاری مربوط به والتون می‌باشد. او معیارهای هشتگانه زیر را برای کیفیت زندگی کاری پیشنهاد می‌کند:

۱- پرداخت کافی و منصفانه

نیروی محرکه اصلی فرد برای استخدام، برخورداری از حقوق و دستمزد برای تأمین زندگی است. علی رغم اینکه بیشتر از هر معیار دیگر کفایت حقوق و دستمزد یک مفهوم نسبی است و هیچ استاندارد ذهنی یا عینی برای قضاوت ‌در مورد کفایت حقوق و دستمزد وجود ندارد با این حال در تعیین نقش حقوق و مزایای در کیفیت زندگی کاری دو عامل مؤثر می‌باشد:

الف) درآمد کافی: یعنی درآمد حاصل از کار تمام وقت در سازمان که هزینه های یک زندگی استاندارد (قابل قبول) را تأمین کند و یا انتظارات دریافت کننده حقوق را برآورده سازد.

ب) حقوق و مزایای منصفانه: حقوقی که کارمند برای کار معین دریافت می‌کند با دریافت های شاغلین مشاغل دیگر تناسب داشته باشد.

۲- محیط کاری ایمن و سالم

کمپل^[۱۴] (۱۹۸۱) ، امید عبارت است از تمایلی که با انتظار وقوع مثبت همراه است و یا به عبارت دیگر ارزیابی مثبت از آنچه را که فرد متمایل است و می­خواهد که به وقوع بپیوندد (برخوری و همکاران ، ۱۳۸۸) .

هم چنین کمپل ، معتقد است وجود امید نسبت به خود زندگی و آینده ، یکی از زمینه‌های اصلی و مهم در به وجود آمدن احساس نشاط و شادی است . احساس اضطراب یا نگرانی با عدم امید به آینده رابطه ی مستقیم دارد . امید به آینده دست یافتن به هدف یا انتظار دست یابی به هدف می­ باشد ، به گونه ای که تئوری امید را تئوری انگیزش نامیدند(همان منبع) .

رابینسون^[۱۵] (۱۹۸۳) ، بیان می­ کند امید یکی از پایه های اصولی توازن و قدرت روانی است که مشخص کننده ی دستاوردهای زندگی است . امید توانایی باور یک احساس بهتر از آینده است . امید با نیروی نافذ خود ، سیستم فعالیتی را تحریک می­ کند تا سیستم بتواند تجارب نو را کسب کرده و نیروهای تازه را در ارگانیزم ایجاد نماید و در نتیجه امید ، انسان را به تلاش و کوشش وا داشته و او را به سطح بالایی از عملکردهای رفتاری نزدیک می­ کند (بویری ، ۱۳۸۶) .

رالی^[۱۶] (۱۹۹۲) ؛ امید نیروی مثبتی است که انگیزش ، پیشبرد اهداف و سازگاری را افزایش می­دهد و قدرت نگهداری انرژی افراد در زندگی و ایجاد آن ، جزء طبیعت ‌می‌باشد (برخوری و همکاران ، ۱۳۸۸) .

فرسیون^[۱۷] (۱۹۹۷) ، می­نویسد امید و عزت نفس به عنوان نمادی از بعد روحی اغلب با نتایج گزارش شده از سلامت جسمی و روحی همراه بوده و باید ‌به این نکته توجه داشت که امید تحت تأثیر عزت نفس ‌می‌باشد . و کمک به بالا بردن عزت نفس باعث ارتقای سطح امید می­ شود (پورغزنین و غفاری ، ۱۳۸۴) .

در تعریف دیگر امید ‌می‌توان گفت به خود امیدداشتن ، برابر با اعتماد به خویش است برای داشتن هر یک از این دو ، داشتن هر دو ضرورت دارد . در معنای امید ، اعتقاد بر این است که شخص می ­تواند نیروهای خلاقه ی خویش را در راه بهبود چگونگی زندگیش به کار برد . برای به اجرا در آوردن این کار ، نیازمند اعتماد هستید و اعتماد از رفتار پدید می‌آید نه از آرزو کردن یا تفکر درباره چیزی . امید بخش ذهنی و اعتماد بخش رفتاری است و باید با این اندیشه آغاز کرد که صرف نظر از هر گونه شرایط ، باز هم ‌می‌توان تصمیم به تفکر امیدورانه گرفت و این کار شخص را یاری می‌دهد که رفتارهای اعتماد آمیز را برگزیند ( دایر^[۱۸] ؛ ترجمه ی نیک فطرت ، ۱۳۸۸) .

۲-۱-۲-نقش امید در زندگی ‌و تحصیل

محققان جدید دریافته اند ، که نقش امید فراتر از یک نیروی تسلی بخش در اوج احساس غم زدگی است . امید ، نقش مقتدرانه و شگفت آوری در زندگی ایفا می‌کند و در حیطه های گوناگون از موفقیت تحصیلی تا مشاغل پرزحمت ، حائز اهمیت است .

اسنایدر در تحقیقات خود نقش امید را در پیشرفت تحصیلی دانشجویان تبیین کرد . او دریافت دانشجویانی که امید زیادی دارند اهداف سطح بالاتری را برای خود تعیین می‌کنند که برای دست یابی به آن ها ، چگونه به سختی کار می‌کنند و وقتی دانشجویانی را که استعداد ذهنی مشابهی دارند ، از نظر پیشرفت های تحصیلی ، با هم مقایسه می کنید ، چیزی که آن ها را از هم متمایز می­ کند ، امید است (شیرمحمدی و همکاران ، ۱۳۸۹) .

بی شک جونانی در عرصه اجتماع هستند که از روحیه و امید بالایی برخوردارند، این ها امید زیاد را وسیله ی ترقی و پیشرفت خود قرار می‌دهند . و از نظر علمی و شغلی پیشرفت ‌می‌کنند . در مقابل این عده ، دسته ای هم هستند که همواره روحیه نا امیدی در آن ها شعله ور است و همه چیز را سیاه و تیره می­بینند . این دسته ، علاوه بر این که همواره پیشرفت نمی­کنند ، بلکه دچار پسرفت دائمی نیز هستند (همان منبع) .

اسنایدر ، نیز معتقد است که ناامیدی ، حالت تکان دهنده ای است که با احساس عدم امکانات ، ناتوانی و بی­علاقگی آشکار می شود و فرد در اثر نا امیدی به شدت غیرفعال شده و نمی­تواند موقعیت های زندگی را بسنجد و در نتیجه این مشکلات ، قدرت تطبیق با تغییرات زندگی را ندارد . هم چنین امید و نا امیدی با هدف های فرد و امکان موفقیت او در رسیدن به هدف ها تأثیر دارد . در واقع نا­امیدی ، رسیدن به هدف را مشکل می­ کند و روابط بین فردی دچار اختلال می­ شود (بویری ، ۱۳۸۶) .

بنا به نظر اریکسون^[۱۹]، تکامل امید یا ناامیدی در دوران کودکی صورت می‌گیرد . در این زمان ، اگر نیازهای عاطفی کودک به خوبی تأمین و برآورده شوند ، احساس خوب بودن درونی شکل گرفته و منجر به ایجاد امید می­گردد (حسینی، ۱۳۸۸) .

آنچه انسان را از پای در ‌می‌آورد ، رنج ها و سرنوشت نامطلوب شان نیست ، بلکه بی معنی شدن زندگی و از دادن امید است که مصیبت بار است . بعضی نظریه پردازان معتقدند که ریشه‌های امید یا نا امیدی ، قابل یادگیری هستند (پور غزنین و غفاری ، ۱۳۸۴) .

جوان و نوجوان به طور معمول ، آینده محور بوده و به داشتن یک زندگی خوب در آتیه ، امیدوار هستند . امید به داشتن زندگی و آینده ای بهتر منجر به بهبود و ارتقای تطابق در فرد می­گردد . فقدان امید و انگیزه یا رویارویی طولانی با وقایع جدی و اجتناب ناپذیر در زندگی منجر به ایجاد تأثیرات سوء بر روان و جسم فرد می­گردد (بوئرو ، ۲۰۰۵) .

۲-۱-۳-مؤلفه های امید

با توجه به بنیان های نظری مربوط به متغیر امید ، مؤلفه ی عاملی^[۲۰] (کارگزار) ، بعد انگیزشی مفهوم (اسنایدر ، ۱۹۹۱) را تشکیل می­دهد و به معنی وجود انگیزش و باورهایی است که فرد برای رسیدن به اهداف خویش دارد . ‌می‌توان گفت افرادی که تفکر عاملی بالاتری دارند ممکن است از انگیزشی و انرژی روانی زیادی برای پیگیری اهداف خود برخوردار بوده و احساس کنند که به اهداف مورد نظر خود دست می­یابند (شیرمحمدی و همکاران ، ۱۳۸۹) .

مؤلفه ی راهبردها^[۲۱] (گذرگاه)، نیز به قدرت برنامه ریزی راه های گوناگون برای رسیدن به هدف ، با وجود موانع مختلف اشاره دارد . به بیان دیگر این مؤلفه بیانگر توانایی فرد برای غلبه بر موانع و شناخت راهکارهای رسیدن به اهداف است . شاید بالا بودن افکار گذرگاهی مبین این موضوع باشد که در روال زندگی فرد ، موانع حل نشده ی زیادی وجود دارد که در جهت رسیدن به اهداف باید به آن ها غلبه شود وجود همین موانع باعث می شود که شخص از زندگی خود رضایت کمتری داشته باشد (همان منبع) .

امید یکی از ویژگی های زندگی است که ما را به جستجوی فردای بهتر وا می‌دارد . امید یعنی موفقیت و آینده ی بهتر و دلیلی برای زیستن . وقتی امید وجود داشته باشد ، شادی و سرور در زندگی حضور خواهد داشت .

۲-۱-۴-برخی از عوامل تأثیر گذار بر امید

۲-۱-۴-۱-شادی

بدیهی است که زندگی متمدن امروزی از پیچیدگی خاصی برخوردار است و پیامدهای منفی آن می‌تواند فرسودگی جسمانی و روانی را به همراه داشته باشد . به منظور مقابله با چنین اثرات مخربی می توان شادی و امید را در جامعه ایجاد کرد . به عبارتی وصول به شادی و شادکامی ، مطلوب هر انسانی است و برای آن از هیچ تلاشی کوتاه نمی­کند (بویری ، ۱۳۸۶) .

الف) بین مهارت های بعد فردی(خود آگاهی و خود مدیریتی) هوش عاطفی و مهارت های بعد فردی رهبری تحول آفرین(رهبری کاریزماتیک و انگیزش الهامی) ارتباط وجود داشته است.

ب) بین مهارت های بعد فردی(هوش فرهنگی انگیزشی) هوش فرهنگی و مهارت های بعد فردی رهبری تحول آفرین(رهبری کاریزماتیک و انگیزش و توانایی نفوذ) ارتباط وجود داشته است.

ج) بین مهارت های بعد فردی(هوش فرهنگی رفتاری) هوش فرهنگی و مهارت های بعد فردی رهبری تحول آفرین(الهام) ارتباط وجود داشته است.

1. در تحقیقی که در قالب رساله دکتری توسط کری انی کرون(۲۰۰۷) تحت عنوان” روابط بین هوش اجتماعی عاطفی و هوش فرهنگی و افشا فرهنگی” انجام گرفته است، محقق سه نوع هوش فرهنگی، هوش اجتماعی و هوش عاطفی را بررسی کرده و به تعیین رابطه بین هوش فرهنگی و هوش عاطفی پرداخته و این مسئله را بررسی ‌کرده‌است که چگونه آن ها ساختارها و زیر مجموعه هایی مجزا و مرتبط از هوش اجتماعی هستند. به علاوه ، تاثیر افشای فرهنگی را بر هوش فرهنگی و هوش عاطفی مورد بررسی قرار داده است و به نتایج ذیل دست یافته است:

الف) هوش فرهنگی، هوش اجتماعی و هوش عاطفی ساختارهایی متفاوت و مجزا هستند.

ب) ساختار هوش عاطفی یک زیر مجموعه از هوش اجتماعی را در بر می‌گیرد.

کج) ساختار هوش فرهنگی یک زیر مجموعه از هوش اجتماعی را در بر می‌گیرد.

د) ساختار هوش فرهنگی، مؤلفه هایی دارد که متفاوت از ساختار هوش عاطفی است.

ه) ساختار هوش فرهنگی، مؤلفه هایی دارد که با ساختار هوش عاطفی همپوشانی دارد.

و) میزان و سطوح بیشتر افشا فرهنگی به گونه ای مثبت هوش فرهنگی و هوش عاطفی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

۵٫ در تحقیقی که توسط تای و تمپلر و چندراسکر(۲۰۰۶) با عنوان “هوش فرهنگی انگیزشی، پیش نمایش واقع بینانه شغلی، پیش نمایش واقع بینانه شرایط زندگی و تطبیق پذیری بین فرهنگی” انجام پذیرفت، محققان به بررسی رابطه عامل انگیزشی هوش فرهنگی و پیش نمایش واقع بینانه در جهت تطبیق پذیری بین فرهنگی(تطبیق پذیری کاری، عمومی، تعاملی) کارشناسان و متخصصان جهانی پرداختند. تجزیه و تحلیل رگرسیون رابطه مثبت بین هوش فرهنگی انگیزشی و هر سه نوع تطبیق پذیری را نشان داد. پیش نمایش واقع بینانه شغلی با تطبیق پذیری شغلی و پیش نمایش واقع بینانه شرایط زندگی با تطبیق پذیری عمومی در ارتباط می‌باشد. هوش فرهنگی انگیزشی با تطبیق پذیری شغلی و تطبیق پذیری عمومی علاوه بر پیش نمایش واقع بینانه شرایط زندگی ارتباط دارد. در کل این تحقیق بر اهمیت و کاربرد هوش فرهنگی انگیزشی در درک و شناخت تطبیق پذیر بین فرهنگی تأکید می کند.

۶٫ توماس و اینکسون(۲۰۰۳) به پژوهشی با عنوان”هوش فرهنگی: مهارت های افراد برای تجارت جهانی” پرداختند که نتایج در این رابطه نشان داد ضمن ایجاد مهارت‌های سازگاری، رفتارهایی موجب می شود، که این رفتارها می‌تواند افراد را در موقعیت های بین فرهنگی یا چند فرهنگی اثربخش دانست.

۲-۱۴ سند برنامه درسی ملی ایران

برنامه درسی ملی سندی است که نقشه‌ کلان برنامه‌ درسی و چارچوب نظام برنامه‌ریزی درسی کشور را به منظور تحقق اهداف آموزش و پرورش نظام جمهوری اسلامی ایران تعیین و تبیین می کند.

تولید برنامه‌ درسی ملّی جمهوری اسلامی ایران بر اساس مبانی، ارزش‌ها و اهداف تربیت اسلامی و با استفاده ‌از توانمندی‌های بومی و ملّی و بهره‌برداری از تجربه های معتبر و موفق جهانی، در پاسخ به نیازها و مطالبات جامعه‌ پویای ایران اسلامی، الگوی تازه‌ای از برنامه های درسی و تربیتی را ارائه می‌دهد و گامی مهم در راستای مستندسازی و کیفیت بخشی نظام تعلیم و تربیت کشور است. اهدافی که در تولید و تدوین برنامه‌ درسی ملی کشور مدّ نظر بوده است شامل:

– توجه به اهداف متعالی تربیتی و نیازهای متنوع فراگیران و جامعه برای پرورش انسانِ طراز جمهوری اسلامی ایران؛

– ترسیم نقشه‌ جامع و کلان محتوایی دستگاه رسمی و عمومی تعلیم و تربیت، به عنوان بخش مهمی از مهندسی فرهنگی کشور؛

– نوسازی و بازسازی قالب‌ها، راهبردها و رویکردهای درسی و تربیتی؛

– و ارائه‌ الگویی منسجم، کارآمد و اثربخش برای تولید برنامه ها، مواد، رسانه ها و منابع آموزشی و پرورشی.

کار تولید و تدوین این سند از اسفند ماه ۱۳۸۴ با تشکیل دبیرخانه‌ طرح آغاز شد و پس از تحقیقات و مطالعات اولیه و ابلاغ مصوبه‌ هفتصد و چهل و پنجمین جلسه‌ شورای عالی آموزش و پرورش در اردیبهشت ماه ۸۶، با پشتوانه‌ نیرومند حقوقی ادامه یافت. پس از بررسی‌های لازم و دست‌یابی به اهداف، تعریف و حدود طرح و خروجی مورد انتظار، کمیته‌های هفت‌گانه‌ تخصصی به شرح ذیل تشکیل شد:

۱٫کمیته کلیات، اصول و مبانی؛ ۲٫ کمیته محتوای آموزشی، پرورشی و حوزه های یادگیری؛ ۳٫ کمیته ساختار، مقاطع، رشته‌ها و زمان؛ ۴٫ کمیته میزان اختیارات و کاهش تمرکز؛ ۵٫ کمیته ارزش‌یابی از پیشرفت تحصیلی و راهبردهای یاددهی – یادگیری؛ ۶٫ کمیته مواد، رسانه ها و محیط‌های یادگیری؛

۷٫ کمیته ارزش‌یابی از برنامه ‌درسی ملی و اقتضائات اجرایی.

هم‌زمان با سایر فعالیت‌ها، برای تبیین ابعاد طرح و استفاده از یافته های علمی و پژوهشی در بخش‌های مختلف برنامه‌ درسی ملّی، شش عنوان پژوهشی: ۱٫ مطالعات نظری، تطبیقی در حوزه‌ آموزش و پرورش؛

۲٫ بررسی مبانی جامعه شناختی برنامه‌ درسی؛ ۳٫ بررسی مبانی روان‌شناختی برنامه‌ درسی؛ ۴٫ بررسی تحقیقات انجام شده در حوزه‌ برنامه‌ درسی؛ ۵٫ بررسی اسناد، مصوبات و دیدگاه‌های مسئولان عالی نظام در حوزه‌ برنامه های درسی؛ و۶٫ بررسی تاریخچه و وضعیت موجود برنامه‌ درسی در جهان و ایران، تعریف و نسبت به اجرای آن توسط محققان محترم اقدام شد. علاوه بر این، هر یک از کمیته‌های تخصصی نیز برحسب موضوع کار، مطالعات گسترده‌ای را در زمینه‌ آسیب‌شناسی وضع موجود، بررسی تجربه سایر کشورها و تبیین ابعاد علمی موضوع با بهره گرفتن از تحقیقات موجود انجام دادند.

به منظور بهره‌گیری از نظرات کارشناسان و متخصصان و نیز کمیته‌های ستادی و استانی در ارتباط با ابعاد و جهت‌گیری‌های برنامه‌ درسی ملی، جلسات کارشناسی، نشست‌های منطقه‌ای و سراسری و همایش‌ها و هم‌اندیشی‌های متعددی در طی سال‌های ۸۵ تا ۸۷ برگزار گردید و یافته های آن در جهت تدوین سند در اختیار کمیته‌های تخصصی قرار گرفت.

بالاخره نخستین نگاشت برنامه‌ درسی ملی در بهمن ماه ۸۷ تدوین و برای اظهارنظر در اختیار صاحب نظران وکارشناسان حوزه های ستادی و استانی قرار داده شد. پس از جمع‌بندی و بررسی کلیه‌ یافته ها در جلسات کارگروه تلفیق، دومین نگاشت سند در ۲۵ اسفند ماه ۸۷ برای استفاده از نظرات فرهنگیان و صاحب‌نظران به همراه پرسشنامه ارزیابی، بر روی سایت دفتر تألیف و برنامه‌ریزی کتب درسی قرار گرفت؛ هم‌زمان برای نقد و اصلاح، طی جلسات متعدد و طولانی در کمیسیون راهبری طرح با ریاست وزیر محترم وقت آموزش و پرورش و حضور اعضای شورای مشورتی ستاد تحول بنیادین و نیز در چندین نشست کارشناسی و تخصصی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

رویکرد های درمانی خانواده محور، اثر سیستم خانواده را بر افراد و سوء مصرف موادشان مورد بررسی قرار می‌دهند. خانواده به عنوان مجموعه ای از خرده نظام ها دیده شده است (فرزندان، والدین، همسران) که به گستره ای از نقش­ها خدمت می‌کنند. درمانگران خانواده، الگوهای تعاملی که در خانواده وجود دارد را به روشنی می بینند و از تکنیک هایی چون، قاب دهی^[۱۸۶] و برچسب زنی^[۱۸۷] مجدد استفاده ‌می‌کنند (تعریف کردن رفتارها در یک حالت متفاوت) (ماک و دیگران، ۲۰۰۱). مطالعات تجربی، نظیر خانواده درمانی سیستمی^[۱۸۸] و خانواده درمانی چند بعدی^[۱۸۹] گزارش کرده‌اند که کاهش در مصرف مواد بعد از درمان در فاصله ۶ تا ۱۲ ماه، به سرعت اتفاق افتاده است (لیدل و هوگو^[۱۹۰]، ۲۰۰۱؛ فرانکلین^[۱۹۱] و همکاران، ۲۰۰۱). چندین فراتحلیل نشان داده‌اند که خانواده درمانی به طور کلی برای بسیاری از مشکلات از جمله الکلیسم^[۱۹۲]، اسکیزوفرنی^[۱۹۳]، سوء مصرف مواد^[۱۹۴]، مشکلات رفتار ‌و سلوک^[۱۹۵]، مفید است (شادیش و بالدوین^[۱۹۶]، ۲۰۰۳؛ بویل^[۱۹۷] و همکاران، ۱۹۹۷ ؛ لویس و همکاران^[۱۹۸]، ۱۹۹۰؛ جوانینگ و همکاران^[۱۹۹]، ۱۹۹۲). تحقیقات خانواده درمانی در حوزه سوء مصرف مواد نشان داده است که درمان های مبتنی بر خانواده در مقایسه با درمان هایی که مبتنی بر خانواده نبوده اند، اثربخشی بیشتری داشته اند (اوفارل وفالس استوارت، ۲۰۰۶).

به نظر می‌رسد درمان های مبتنی بر خانواده، درمان منتخب برای مشکلات مواد نوجوانان باشد (استنتون و شادیش^[۲۰۰]،۱۹۹۷؛ ویلیلمز و چانگ^[۲۰۱]،۲۰۰۰؛ وان و هاوارد^[۲۰۲]،۲۰۰۴). حمایت قوی و پایدار تجربی برای درمان مبتنی بر خانواده در کاهش سطوح مصرف مواد در نوجوانان و افزایش کارکرد انطباقی در تعدادی از آزمایشات که به خوبی کنترل شده اند، موجود است (رو و لیدل^[۲۰۳]، ۲۰۰۳). این رویکرد ها به طور مؤثر، نوجوانان و والدین آن­ها را با بهره گرفتن از راهبرد های درگیرکننده خاص در درمان درگیر ‌می‌کنند (استنتون^[۲۰۴]، ۲۰۰۴).

مشخص شده است که مداخلات مبتنی بر خانواده، اثرات درمانی برتری بر سطوح مصرف مواد در نوجوانان در مقایسه با درمان فردی (لیدل^[۲۰۵]، ۲۰۰۲) گروه درمانی نوجوانان (لیدل و همکاران، ۲۰۰۱، ۲۰۰۴) و مشاوره روانی – آموزشی با خانواده در خصوص مواد مخدر (جوانینگ و همکاران^[۲۰۶]، ۱۹۹۲) دارد. کاهش مصرف مواد که در درمان های خانواده محور دیده می شود، اثرات بلند مدت را تا دوازده ماه پس از پایان درمان نشان داده‌اند (لیدل،۲۰۰۲). درمان هایی که دیگر اعضای خانواده و نظام خانواده را مورد هدف قرار می‌دهند، نه تنها علایم اولیه بیمار شناسایی شده را کاهش داده یا حذف می‌کنند، بلکه بر ورود و ماندگاری مراجعان نیز می افزاید (استانتون،۲۰۰۴) و از مشکلات مرتبط می کاهد (لبو و گارمن، ۱۹۹۵) و تأثیر مثبتی بر دیگر اعضای خانواده دارند (کلی^[۲۰۷] و فالس-استوارت، ۲۰۰۲).

در سال های اخیر، استفاده از مدل های مؤثر مبتنی بر خانواده برای الکلی ها در درمان سوء مصرف کنندگان بزرگسال از موارد دلگرم کننده بوده است (فالس استوارت و افارل^[۲۰۸]، ۲۰۰۳). فارغ از پایه­ های نظری، رویکرد های خانواده درمانی برای سوء مصرف مواد به طور کلی اهداف اساسی مشابه ای دارند. (a) کاربرد نقش حمایت خانواده برای کاهش مصرف مواد فرد و انجام تغییرات مهم دیگر از جمله، تغییر سبک زندگی و (b) جایگزین کردن جنبه‌های مشکل ساز محیط خانوادگی از طریق حفظ تغییرات مثبت در فرد و دیگر اعضای خانواده و ارتقا و بهبود طولانی مدت فرد (فالس-استوارت، لام و کلی^[۲۰۹] ۲۰۰۹). چون محیط خانواده یکی از عوامل مؤثر بر تک‌تک اعضای خانواده است. تجربیات خانوادگی، نقش اساسی در ایجاد، گسترش یا تقویت رفتارهای مشکل ساز کودکان، نوجوانان و بزرگسالان دارد. از این رو، ترویج مداخلاتی که معطوف به والدین، فرزندان و یا کل واحد خانواده باشد، حائز اهمیت است (بهاری، ۱۳۸۳).

جامعه درمانی

جامعه درمانی به صورت برنامه های اقامتی طولانی مدت برای افراد دارای سوء مصرف مواد و مشکلات مربوط به آن می‌باشد. فلسفه شکل گیری این رویکرد درمانی این است که سوء مصرف مواد، اختلالی است که تمام وجود فرد را در بر می‌گیرد و از رشد شخصیت فرد جلوگیری می‌کند و مانع رسیدن فرد به اهداف و مهارت­ های میان فردی اش می شود (ماک^[۲۱۰]، زمپولیچ^[۲۱۱]، تیتوس^[۲۱۲]، فیشمن^[۲۱۳]، گولدی و اسشوبل^[۲۱۴]، ۲۰۰۱). بروز و ظهور TC، ‌به این خاطر است که یک محیط حمایتی برای افراد دارای سوء مصرف مواد در جهت رشد و بالندگی فراهم کند.

ارتباط بین عملکرد خانواده و سوء مصرف مواد

چندین دهه یافته های پژوهشی از روابط متقابل میان عملکرد خانواده و سوء مصرف مواد حمایت کرده‌اند (فالس-استوارت، لام و کلی، ۲۰۰۹). عملکرد خانواده در اصل، اشاره به ویژگی های سیستمی خانواده دارد. به بیان دیگر، عملکرد خانواده یعنی توانایی خانواده در هماهنگی یا انطباق با تغییرات ایجاد شده در طول حیات خانواده، حل تعارض ها، همبستگی میان اعضا، موفقیت در الگوهای انضباطی، رعایت حد و مرز میان افراد، اجرای مقررات و اصول حاکم بر این نهاد با حفاظت از کل نظام خانواده است (کرامتی و همکاران، ۱۳۸۴). ثنایی ذاکر (۱۳۷۷) عملکرد خانواده را این­گونه تعریف ‌کرده‌است، عملکرد خانواده عبارت است از تحقق تکالیف خانواده که توسط اعضا و زیر منظومه های آن صورت می پذیرد. به نظر دیکستین (۲۰۰۷) برای دستیابی به عملکرد مطلوب در سیستم خانواده، باید نقش ها، وظایف و تکالیف در میان همه اعضای خانواده به طور نظام مند و هماهنگ سازمان داده شود. دپاول (۲۰۰۶) بعضی ویژگی های خانواده دارای عملکرد مطلوب را اینگونه عنوان می‌کند؛ در بین اعضای خانواده تعامل ارتباطی باز، کنترل و مهار فشارهای روحی و روانی به طور مؤثر صورت می‌گیرد. همدلی، رهبری، ابراز علاقه و محبت و مسئولیت شخصی میان اعضا وجود دارد. این شناخت حاصل شروع و تداوم سوء مصرف مواد، برآیند عوامل چندگانه زیادی با فرد از جمله خانواده، همسالان، اجتماع، همسایگان و سیستم های اجتماعی می‌باشد.

سیاست اصولی مرتبط با آن عبارت بود از پرهیز از وقوع جنگ یا به عبارت ساده تر، احتراز از به کارگیری سلاح گرم بدون آن که آتش خصومت و تهدید و ارعاب خاموش شده باشد. (همان،۱۷)

بند سوم: صلح الهی

صلح الهی کوششی بود در راه تنظیم مقررات جنگ که توسط شورای لاتران در سال ۱۹۰۵ تعمیم داده شد. این نهاد، غیر جنگجویان، کلیسائیان، کودکان، زنان، افراد بی سلاح، اموال متبرکه مانند اموال کلیسا و اموالی که از نظر اقتصادی ‌مفید است، مانند ابزار کشاورزی – محصولات کشاورزی، حیوانات اهلی باید از تعرض مصون می ماندند و حریم آن ها حفظ می گردید.(پاول روبرت،۱۹۹۹،۶۹)

بند چهارم: صلح پایدار

استقرار صلح پایدار و جلوگیری از جنگ، از قدیم الایام مورد توجه فلاسفه و متفکرین بزرگ بوده است و آنان در نوشته های خود در جهت تأسیس و ایجاد یک سازمان بین‌المللی که بتواند حافظ صلح و امنیت جهانی باشد ارائه کرده‌اند که عملاً با استقبال چندانی مواجه نگردیده است. در اوایل قرن نوزدهم افکار و نظریات متفکران و فلاسفه در زمینه تشکیل و تأسیس یک سازمان دائمی جهانی مورد توجه سیاستمداران قرار گرفت.

از نظر کانت یک نظام حقوقی مبتنی بر اخلاق از شرایط انکار ناپذیر تحقق صلح پایدار است و آن البته علت لازم است بدون این که علت کافی باشد.(پل پیلر،۱۹۸۳،۱۹)امروزه هر تحلیل گر و محقق در خلوت نوشتار خود ‌به این پرسش می‌رسد که آیا در طول تاریخ بشریت از آغازین تا کنون صلح پایدار در جوامع انسانی حکم فرما بوده است یا خیر؟! در جهان پر تلاطم امروزی به ویژه پس از جنگ سرد و تشکیل سازمان های بین‌المللی و نهادهای مردمی همه دم از صلح، امنیت، عدالت، حقوق بشر و…، می‌زنند در صورتی که در جهان صلح مسلح این گونه مفاهیم به صورت نقض آشکار در آمده است. فقط در سال ۲۰۰۸ میلادی هزاران انسان اعم از مرد و زن به ویژه کودکان در اقصی نقاط مختلف جهان به بهانه های مختلف به خاک و خون کشیده شده اند. اگر قراردادهای اجتماعی در سطوح مختلف دارای علامت و ارزش انسانی باشند، زمینه‌های صلح و صلح پایدار بین انسان‌ها برقرار می شود.(رفیعی،۱۳۸۸،۵۹)

چگونه انسان می‌تواند در دنیای پرتلاطم امروزی با این همه سلاح و فناوری تسلیحاتی به صلح، آن هم صلح پایدار برسد؟ مگر می شود به ذات سیاستمداران و مسئولین مسلح صلح که در پشت پرده شعارشان فتنه قدرت وجود دارد، رسید؟!

بند پنجم: صلح مسلح

صلح مسلح در تاریخ روابط بین الملل دوران ما بین سال‌های ۱۸۷۱ تا۱۹۱۴ است. در این مدت دولت های اروپایی شدیداًً به توسعه تسلیحاتی و رقابت میان خود می پردازند و علی‌رغم بحران‌های که هر یک به تنهایی می‌توانست آتش جنگ را در قاره اروپا ‌بر افروزد آتش جنگ تا سال ۱۹۱۴ آغاز نگردید. تا آن تاریخ اروپا، صلح شکننده در قالب اتحادیه ها و ضد اتحادیه ها را سپری کرد.

از منظر کلان و نیز دیدگاه های متفاوت منازعات کم شده و صلح گرم قبل از جنگ واقعی، واقع می‌شوند. پس از این منظر و نگاه بوده که صلح مسلح حالتی است حاکمان همراه با دولت هایشان بدون درگیری نظامی و فیزیکی، خود را برای یک جنگ و نبرد احتمالی آماده می‌کنند. از نگاه تاریخی این حالت به دوران عینی از تاریخ اروپا اطلاق می شود، که از سال ۱۸۷۱ میلادی، یعنی سال شکست کشور فرانسه از امپراتور آلمان تا سال ۱۹۱۴ میلادی که جنگ جهانی اول شروع شد و در این دوره زمانی چهار دهه و اندی هیچ گونه جنگ و درگیری بین ‌دولت‌های‌ بزرگ اروپایی رخ نداد، اما کشور های بزرگ با توسعه نیروهای نظامی (ارتش) و شبه نظامی (مردمی) و نیز تجهیز زرادخانه جنگی خود را برای یک جنگ بزرگ آماده کردند. (همان،۱۸)

آنچه که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته، صلح مسلح می‌باشد که خود به نظر اولین خطر برای برهم زدن صلح جهانیست ولی در حقوق بین الملل و مجامع جهانی متأسفانه بسیار کم عنوان شده و خطرات آن مورد بررسی قرار نگرفته است.

گفتار پنجم: راه های تحقق صلح از دیدگاه نظریه پردازان

۱- نظریه توازن قوا

طرفداران این نظریه معتقدند که هرگاه میان قدرت‏هاى بزرگ در جهان و قدرت‏هاى منطقه‏اى، از نظر قدرت نظامى توازن برقرار شود، صلح در روابط بین المللى حاکم خواهد شد. مورگنتا چنین عقیده دارد که از میان روش‏ها و راه‏هاى تحقق صلح تنها راهى که ضامن صلح بین المللى است، ایجاد و حفظ نوعى توازن قوا در جهان مى‏باشد، زیرا تنها، قدرت است که داراى توانایى مقابله با قدرت است. پس، هرگاه در جهان یا در منطقه‏اى، توازن قدرت برقرار شود، جنگ و ستیز روى نخواهد داد.(شایگان،۱۳۸۰،۷۱)

۲- نظریه خلع سلاح عمومى‏

این نظریه بر آن است که باید تمام سلاح‏هاى موجود در جهان، جمع‏آورى و منهدم شود. گاندى، از طرفداران این نظریه است.

۳- نظریه امنیّت دسته‏جمعى‏

جامعه ملل متّحد با تأثیرپذیرى از جنگ جهانى اوّل، بر آن شد تا براى نظام «توازن قوا» جایگزینى بیابد. از این رو، میثاق جامعه ملل، برقرارى نوعى نظام امنیّت دسته جمعى را پیشنهاد کرد. توانایى نظام امنیّت دسته جمعى براى حفظ صلح، بر سه فرض زیر استوار است:

۱- نظام امنیّت دسته جمعى باید همواره قدرت نظامى کافى، براى جلوگیرى از متجاوز بالقوّه، در اختیار داشته باشد.

۲- ملّت‏هایى که چنین قدرت مسلّطى را اعمال مى‏کنند، باید براى دفاع از وضع موجود داراى منافع مشترک باشند.

۳- این ملّت‏ها در مرحله اوّل، باید در برخورد، منافع سیاسى خود را فداى دفاع جمعى کنند.(همان،۴۸)

۴- نظریه هماهنگى و تبادل نظر بین المللى‏

بعد از جنگ جهانى اول برخى چنین پنداشتند که به علت نبودن سیستم تبادل نظر بین المللى، جنگ حادث شده است، به نظر اینان اگر دولت‌ها در مکانى گرد آیند و به تبادل نظر و رفع تباین و تناقضات فکرى و سوء تفاهمات بپردازند، از احتمال وقوع جنگ کاسته مى‏شود. میثاق جامعه ملل نیز در راستاى همین باور به وجود آمد تا دولت‏ها بتوانند مشکلات خود را در مجمع میثاق مطرح کرده، به حل اختلاف‏هاى موجود از راه‏هاى مسالمت آمیز بپردازند. البته وجود چنین سیستمى که بعد از جنگ جهانى اول به وجود آمد نتوانست از وقوع جنگ جهانى دوّم جلوگیرى کند. این عدم کارآیى شاید به دلیل ضعف‏هاى قانونى، ساختارى و سیاسى جامعه ملل متحد بود.(بهزادی،۱۳۵۵،۸۰)

۵- نظریه حاکمیت واحد جهانى‏

طرفداران این نظریه معتقدند که براى رسیدن به صلح جهانى، جهان باید در تسلّط یک حاکمیت قرار گیرد. افراد، مکتب‏هاى سیاسى و ادیان الهى این نظریه را پذیرفته‏اند.

مسیحیت چشم به آمدن حضرت مسیح علیه السلام دوخته است و اسلام طبق آیه شریفه وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى‏ لَاتَکُونَ فِتْنَهٌ وَیَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلّهِ فَإِنِ انتَهَوْا فَإِنَّ اللّهَ بِمَا یَعْمَلُونَ بَصِیرٌ

حاکمیت دینى و الهى را تنها راه نجات بشریت مى‏داند و پیروانش را به ظهور منجى بشریت و عدالت گستر جهان، حضرت مهدى (عج)، بشارت مى‏دهد. تا در سایه حکومت کریمه‏اش صلح و صمیمیت و عدالت بر گیتى حاکم گردد. البته آنچه در این نظر مهمّ است «ماهیت حاکمیت واحد جهانى» است. چنانچه حاکمیت واحد جهانى داراى ماهیتى خشن، زورگو و ستمگر باشد و حق محرومان و مستضعفان را نادیده بگیرد،- همانند حاکمیت مارکسیست‏ها و یا آنچه هیتلر به آن معتقد بود- در عمل نشان داده است که قادر نیست در مقابل خشم محرومان و آزاداندیشان، صلح و صفا را در جهان حاکم کند.