وبلاگ

بعد شناختی- عاطفی: خلاقیت بدون بعضی از زمینه ­های شناختی- عاطفی هرگز میسر نمی­گردد. مهم­ترین آن­ها عبارتند از: برانگیختن کنجکاوی، تشویق به سوال کردن و اهمیت دادن به سوالات، افزایش قدرت ریسک­ پذیری و خطر کردن، درگیری با ابهامات و پیچیدگی­ها و افزایش قدرت تخیل است (حسینی،۱۳۸۲). استرنبرگ (۱۹۹۶) مسائل اساسی که از طریق معلمان می ­تواند منجر به افزایش توانایی خلاق دانش ­آموزان گردد را چنین برمی­شمارد: ۱- معلم باید دانش ­آموزان را به سوال کردن تشویق نماید. ۲- معلم باید به دانش ­آموزان اجازه اشتباه کردن بدهد.۳- معلم باید دانش ­آموزان را ترغیب به ریسک نمودن نماید. ۴- معلم باید ایده­های خلاق دانش ­آموزان را تشویق کند.

پ)- بعد فکری: به طور کلی ساختار فکری کلاس زمانی می ­تواند موجب رشد خلاقیت دانش ­آموزان گردد که تفکر و اندیشیدن را در آن­ها تقویت بنماید. برای تحقق این هدف معلم باید مسائلی را در کلاس طرح کند که نیاز به تحقیق و تأمل داشته باشد. معلمان اگر برای ایده­های غیرعادی ارزش قایل شوند، می ­توانند قدرت ابتکار را در دانش ­آموزان خویش ارتقا دهند. اگر در حل مسائل از دانش ­آموزان خواسته شود بر روی جنبه­ های مختلف مسئله متمرکز شوند، امکان یافتن راه­های مختلف و بیشتر افزایش می­یابد. کیفیت سوالات معلم از دانش ­آموزان نقش تعیین کننده ­ای در این زمینه دارد و می ­تواند باعث انعطاف­پذیری در دانش ­آموزان گردد (حسینی،۱۳۸۲).

ت)- بعد آموزشی- تدریس: قلب عملکرد معلم در رابطه با یادگیری خلاق، شیوه ­های تدریس مناسب اوست. مواد و محتوای آموزشی باید با توانایی­ ها، آمادگی و تجربیات پیشین دانش ­آموزان متناسب باشد و فرصت مناسب برای فعالیت­های یادگیری چندگانه اعم از فعالیت­های کلاس و خارج از آن و فعالیت­هایی که حواس مختلف و بیشتری را طلب می­ کند، فراهم آورد. با غنی­سازی محیط آموزشی در چهارچوب ضوابط برنامه، محیط تقریبا مناسبی برای دانش ­آموزان فراهم می­ شود تا آن­ها به توسعه اطلاعات، تفکر، تقویت اعتماد به نفس و خودشناسی اقدام کنند؛ یعنی چنین محیطی می ­تواند زمینه ­های پرورش خلاقیت را فراهم کند. ‌بنابرین‏ می توان گفت که عامل تدریس پل ارتباطی معلم، دانش ­آموز و محتوای درسی ‌می‌باشد (سام خانیان، ۱۳۸۴). ‌بنابرین‏ نوع روش تدریس دبیران و برخورد آن­ها با دانش ­آموزان و مشارکت دادن دانش ­آموزان در جریان تدریس در یادگیری دانش ­آموزان نقش تعیین کننده­تری دارد. امروزه نتایج تحقیقات تربیتی بر اهمیت رابطه معلم و شاگرد در کلاس درس تأکید می­ورزند بخاطر اینکه معلمان با شناخت هرچه بیشتر از موقعیت یادگیری و روا­ن­شناختی دانش ­آموزان، شناخت ویژگی­های شخصیتی و مراحل رشد آن­ها بهتر می ­توانند ‌در مورد فرایندهای یاددهی و یادگیری گام­های موثرتری را بردارند (محمودی، ۱۳۸۲).

۲-۵-۳- فنون خلاقیت در تدریس

منظور از فنون خلاقیت در عمل انجام فن­های تحرک مغزی، ارتباط اجباری، گردش تخیلی، فن گروه­ اسمی و تفکر موازی ‌می‌باشد که در زیر به آن­ها اشاره می شود (الوانی، ۱۳۷۸):

۱- بارش مغزی^[۴۰]

یکی از فنون متداول در خلاقیت و فعال ساختن اندیشه­ ها به صورت تکنیک تحرک مغزی است، در این فن مسئله­ای به یک گروه کوچک ارائه شده و از آنان خواسته می­ شود به سرعت نسبت به آن واکنش نشان داده و برای آن پاسخ بیابند.

۲- ارتباط اجباری^[۴۱]

یکی دیگر از شیوه ­های آشکار ساختن خلاقیت­ها و ظاهر ساختن توانایی آفرینندگی موجود در افراد شیوه ارتباط اجباری است. در این شیوه باید بین دو گروه از پدیده ­ها ارتباطی اجباری ایجاد کرد.

۳- گردش تخیلی^[۴۲]

در سال ۱۹۶۱ روان­شناسی به نام گوردون^[۴۳] در گروه ­های ایجاد خلاقیت اعضای گروه را از طریق به کارگیری یک جریان تمثیلی و استعاره­ای به گردش تخیلی ترغیب می­نمود و در این حالت ایده­ ها و نظرات بدیعی را کشف می­کرد. آنان پدیده­هایی را که چندان تجانسی، با هم نداشتند تلفیق و ترکیب می­کردند و به ایده­های جدیدی دست می­یافتند؛ از این رو، روش گوردون را شیوه تلفیق نامتجانس­ها نیز نامیده­اند. گروه برای ایده­یابی به تفکر و تخیل ترغیب شده یا طرح استعاره­ها و تمثیل­هایی کار تخیل را ساده­تر می­ کند.

۴- فن گروه اسمی^[۴۴]

در این روش برخلاف شیوه تحرک مغزی افراد جدای از هم ولی در کنار هم کار ‌می‌کنند. در جلسه گروه اسمی، اعضا جلسه نظرات خود را در صفحات کاغذ یادداشت کرده و بدون آنکه مشخص شود چه کسی طراح ایده و تفکر نوشته شده ‌می‌باشد، ایده­ ها بین اعضا مبادله شده و تکمیل و تعدیل می­گردد. یکی از روش­های گروه اسمی تکنیک ۵-۳-۶ آن ‌می‌باشد.

۵- تفکر موازی^[۴۵]

برای شکستن ذهنیت­های پیشین و ورود به عرصه ­های نوین، فنون چندی ابداع گردیده است که متداول­ترین آن­ها تفکر موازی است. واضع این شیوه ادوارد دوبونو روش معمول تفکر را همانند حفر گودالی توصیف می­ کند که با افزایش اطلاعات فرد، همان گودال عمیق­تر می­ شود؛ در حالی که تفکر موازی نگاه فرد را به نقاط جدید معطوف می­سازد و اطلاعات و تجربه ­های جدید صرفا به اندیشه­ های قبلی افزوده نمی­ شود بلکه آن­ها را تغییر داده و الگو و ساختار جدیدی را ایجاد می­ کند.

۲-۶- ارتباط و نقش آن در تدریس

یکی از مهم­ترین مباحث در زمینه تدریس معلمان، نوع ارتباط آن­ها با دانش ­آموزان ‌می‌باشد. در این بخش به مفهوم ارتباط، عناصر ارتباط و هدف و روش آن در تدریس اشاره می­ شود.

۲-۶-۱- مفهوم ارتباط

واژه ارتباط معادل لغت communication انگلیسی است که از ریشه لاتینی communist یعنی اشتراک گرفته شده است (وکیلیان، ۱۳۸۶). در لغت نامه­ های فارسی، کلمه ارتباط گاهی به صورت مصدر متعدی به معنای پیوند­دادن، ربط دادن، بستن و گاهی به صورت اسم مصدر به معنای بستگی، پیوند، پیوستگی و رابطه است (فرهنگ معین، ۱۳۷۷).