وبلاگ

نظریه جامع تدریس مى‌تواند براى معلم و مربى مفید و سودمند باشد و آن ها را در رویارویى با نظریه‌هایى که با یکدیگر بى‌ارتباطند، یارى نماید.

با توجه ‌به این عقیده که نظریه های کامل و جامع یادگیری می‌توانند معلم را به طور مستقیم در فرایند تدریس هدایت کنند، توجه کمی به نظریه های تدریس شده است. نظریه های یادگیری صرفاً به پدیده یادگیری منتهی نمی شوند و تنها تبیین کننده چگونگی یادگیری و توصیف کننده شرایطی هستند که یادگیری تحت آن ها صورت می‌گیرد و نیز به روش هایی وابسته اند که به وسیله آن ها یک ارگانیسم یاد می‌گیرد. در مقابل، یک نظریه آموزشی یا تدریس، بیان کننده، پیش‌بینی کننده و کنترل کننده روشی است که در آن رفتار معلم بر یادگیری دانش آموز اثر می‌گذارد. به عبارتی نظریه های تدریس به روش هایی وابسته اند که بدان وسیله، شخصی ارگانیسمی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و سبب می شود ارگانیسم، چیزی یاد بگیرد. نظریه های یادگیری، توصیفی هستند؛ یعنی، وصف کننده روابط بین متغیرهای یادگیری هستند و جنبه وضعی ندارند؛ یعنی، آن ها را کسی برقرار نمی کند. حال آن که نظریه های تدریس تجویزی هستند، بدین معنی که معلم می‌تواند با بهره گرفتن از قوانین نهفته در نظریه به بهترین وجهی به تدریس دانش و مهارت ها بپردازد. نظریه های تدریس بیشتر جنبه وصفی و قراردادی دارند و مانند قوانین اجتماعی باید به وسیله محقق برقرار شوند.

در زمینه تدریس در آموزش عالی در مجموع می توان نظریه ها را به سه دسته تقسیم کرد که عبارتند از:

الف: تدریس به معنای بازگویی و انتقال اطلاعات

عام ترین جهت گیری در مقاطع مختلف تحصیلی به ویژه مقطع متوسه و عالی، رویکرد انتقال دانش است. طرفداران این نظریه معتقدند که فراگیران دانش پایه ندارند یا به میزان ناچیزی از این دانش بهره مندند. ‌بنابرین‏، استادان آنان را قادر می‌سازند تا مجموعه ای از نکات و مطالب را به دست آورند. تعداد زیادی از استادان در آموزش عالی آشکارا و به طور ضمنی معتقدند که کارکرد تدریس در دانشگاه انتقال مجموعه ای از محتواهای معتبر به دانشجویان است (رمزدن^[۲۸]،۱۹۹۶).

ب: تدریس به معنای سازماندهی فعالیت دانشجویان

در این نظریه جهت گیری از مدرس به سوی دانشجو معطوف می شود. از این منظر، تدریس فرایندی نظارتی است که مستلزم تعیین فنون و شیوه هایی است که برای کسب اطمینان از یادگیری دانشجویان طراحی شده است. در این نظریه پذیرفته شده است که مجموعه معینی از قوائد وجود دارد که می‌تواند دانشجویان را به درک و استنباط امور قادر سازد (همان منبع، ۱۳۸۸).

ج: تدریس به معنای ایجاد امکان یادگیری

در حالی که نظریه اول و دوم به ترتیب بر نقش استاد و دانشجو متمرکز است، در نظریه سوم تدریس و یادگیری دو روی یک سکه تلقی می شود. در این نظریه تدریس، دانشجو و محتوایی که باید آموخته شود به وسیله یک چهارچوب یا نظام فراگیر به هم مرتبط می‌شوند (همان منبع،۱۳۸۸).

از دیدگاه برونر یک نظریه تدریس باید چهار نوع مشخصه و ماهیت زیر را دربر داشته باشد:

۱- نظریه آموزشی باید تجربیاتی را مشخص کند که با بهترین وجه و مؤثرترین حد ممکن آمادگی و تمایل قبلی را برای ایجاد یادگیری در فرد فراهم کند؛ به عنوان مثال: چگونگی فراهم ساختن ارتباط بین فراگیری پدیده ها در دوره پیش از دبستان که سبب علاقه مندی و آمادگی او در یادگیری دوره های دبستانی گردد، جزو این قسمت از مشخصه و ماهیت نظریه تدریس می‌باشد.

۲- یک نظریه آموزشی باید روش هایی را تعیین کند که چگونگی ساختار و سازماندهی دانش و موضوعات درسی را به نحوی مشخص کند که درک آن برای فراگیران در شکلی ساده تر امکان پذیر گردد. در این باره عقاید و مسائل زیادی قابل طرح می‌باشند. تنها می توان گفت که موضوعات درسی و دانش باید به گونه ای با یکدیگر ارتباط داشته باشند که بتوان مفاهیم زیادی را در هماهنگی و در راستای یکدیگر سازمان داد و بدین وسیله از بیش از حد بودن محتویات جلوگیری کرد. در واقع به جای مشغول ساختن ذهن خود به اجزای جدا از هم، باید به ساختار پیوسته و زنجیروار و مربوط به هم معطوف ساخت و کارایی آن را خود به خود بالا برد.

۳- نظریه آموزشی باید نحوه ترتیب ارائه مواد را در جهت یادگیری مشخص سازد. مثلاً اگر معلمی بخواهد ساختار نظری فیزیک جدید را تدریس کند، آیا او باید اول عملاَ اشیای واقعی را ارائه دهد و سپس فراگیران را به طرح سوال در جریان الکتریکی ترغیب نماید؟ یا این که نظراً با فرمول های ریاضی اصول مورد نظر را ساده تر سازد و مطرح کند؟ چه نتیجه ای از این روش ها حاصل می شود؟ پس نظریه آموزشی باید معلم را در چنین تصمیم گیری کمک کند جوابگوی نتایج بعدی باشد.

۴- یک نظریه آموزشی باید ماهیت، سرعت و مراحل پاداش و تنبیه را در جریان یادگیری تعیین کند. این موضوع به طور کامل روشن است که، وقتی پیشرفتی در یادگیری به وجود می‌آید، بهتر از پاداش بیرونی (نظیر تشویق معلم)، به سمت پاداش درونی که در حل مسائل پیچیده در فرد نمایانگر می شود، سوق داده شود. همین طور شواهدی در دست است که، باید پاداش فوری و آنی به پاداش تأخیری تبدیل گردد. علی رغم مهم بودن، زمان انجام چنین اعمالی کاملاً درک نگردیده است. با توجه به مشخصات طرح شده برای یک نظریه آموزشی توسط برونر، مشاهده می شود که این اصول می‌توانند در تدریس برای معلم بسیار کمک کند و او را تنها درگیر نظریه های یادگیری نسازند. ویژگی های چون؛ چگونگی ایجاد آمادگی و تمایل، سازماندهی موضوعات و ارتباط موضوعات و ارتباط آن ها به همدیگر، ترتیب ارائه مواد و مراحل آموزشی و نیز تعیین مراحل تشویق و یا نتیجه و فرمول های آن ها در موقع تدریس، از مهمترین موضوعاتی هستند که اکثر معلمان کلاس ها با آن روبه رو هستند و تلاش استادان تعلیم و تربیت در این راستا چشمگیر است (فتحی آذر، ۱۳۸۲).

۸-۱-۲-مفهوم و ماهیت روش های تدریس

روش در مقابل واژه ی لاتینی «متد » به کار می رود ، وواژه ی متد در فرهنگ فارسی « معین » و فرهنگ انگلیسی به فارسی «آریانپور »به :روش ، شیوه ،راه ،طریقه ، طرز ، اسلوب معنی شده است . به طور کلی «راه انجام دادن هر کاری » را روش گویند .روش تدریس نیز عبارت از راه منظم ،با قاعده و منطقی برای ارائه درس می‌باشد .

روش تدریس روش سازمان‌دهی شکل یادگیری با هدف برآورده شدن یک هدف آموزشی خاص، یا بجای گذاردن یک اثر یادگیری خاص است. آموزش برنامه‌ای، سخنرانی، و نمایش عملی مثال‌هایی از روش تدریس محسوب می‌شوند.(شعاری نژاد،۱۳۶۳)