شایسته است قبل از انجام جراحی زیبایی توسط پزشک، به نقش عوامل روانی و اجتماعی مؤثر بر افراد متقاضی جراحی زیبایی توجه شود و با این افراد مشاوره های روان‌شناختی پیش از درمان توسط روانشناسان صورت گیرد. همچنین با توجه به نسبی بودن ضرورت جراحی زیبایی در افراد مختلف و ریسک بالای این اعمال می‌بایست پزشک نیز خود را مکلف به مطالعه پرونده شخصیتی بیمار قبل از اقدام به هر کاری نماید و همچنین در صورت نیاز جلسات مشاوره­ای با افراد متقاضی این اعمال جراحی ترتیب دهد تا ضرورت این اعمال جراحی و صحت رضایت آگاهانه فرد متقاضی عمل زیبایی را احراز نماید و همچنین شایسته است برای آگاهی دادن به بیمار به منظور اخذ رضایت آگاهانه، مواردی را که پزشک موظف است ‌در مورد خطرات و عواقب انجام جراحی زیبایی به متقاضی این اعمال قبل از اعمال جراحی ارائه دهد به صورت یک کتابچه مکتوب و از قبل آماده شده ارائه گردد تا نظر به عواقب خطرناکی که اکثر این اعمال جراحی به دنبال دارند لااقل گروهی از متقاضیان این اعمال جراحی که به سلامتی خود بیشتر از زیبایی اهمیت می‌دهند از انجام این قبیل اعمال منصرف شوند و همچنین شائبه‌ی این‌که پزشک به علت اهداف سودجویانه ناشی از انجام اعمال جراحی زیبایی، اطلاعات کافی را در اختیار متقاضی اعمال جراحی زیبایی قرار نمی‌دهد، برطرف شود.

با وجود تمامی این راهکارها بایستی خاطر نشان نمود که هیچ عاملی مانند قانون نمی‌تواند چنین اموری را کنترل نماید تا از مسیر خود منحرف نشوند و در صورت انحراف و ایجاد صدمات و مشکلاتی ناشی از این انحراف، راه­های عملی در جهت جبران صدمات و رفع مشکلات ارائه دهد همچنین در کشور ایران که کشوری اسلامی و با سابقه­ای طولانی در قانون گذاری به سبب پشتوانه عظیم فقه اسلامی است، شایسته است پیش از پرداختن به مواد قانونی، سابقه هر گونه مداخلاتی با هدف زیبایی در فقه بررسی شود.

مبحث دوم: جراحی زیبایی در گستره فقه و قانون

پیشرفت‌های فزاینده در زمینه علم و دانش موجب ایجاد مباحث جدیدی در گستره فقه و اخلاق شده است که از آن‌ ها تحت عنوان مسائل مستحدثه یاد می‌شود. این موضوعات جدید غالباً دارای خصایصی هستند که آن‌ ها را از دایره موضوعات عام خارج ساخته و لذا محتاج به وضع احکام خاص ‌کرده‌است. از جمله شاخص­ترین این زمینه‌ها می‌توان به دانش پزشکی اشاره نمود. امروزه در چارچوب دانش پزشکی، اعمال جراحی زیبایی انجام می‌گیرد که به نظر می‌رسد با هدف این دانش هم‌خوانی ندارد و با وجود برخی توجیهات برای این قسم از اعمال از جمله ضرورت‌های اجتماعی و روانی، مشروعیت هدف مورد نظر این اعمال کاملاً مشخص نیست و با توجه به رواج جراحی‌های زیبایی و تردیدهایی که ‌در مورد صحت شرعی بودن آن شده است، استفتائات و نظریاتی از جانب فقها بیان شده است که این نظریات بسیار متنوع است و علت این تنوع آرای شاید ناشی از قرائت‌های مختلف آنان از متون دینی باشد. در این میان خاصه روایاتی که اهل سنت و شیعه نقل کرده‌اند، تعارض‌هایی با یکدیگر دارند تا آنجا که به طور کلی مبنای فتوای فقهای شیعه و سنی از یکدیگر فاصله گرفته است.

قوانین جمهوری اسلامی ایران نیز به تبع ایجاد مسائل و مشکلات جدیدی در این عرصه و بروز اختلافاتی بین دو گروه پزشک و متقاضیان اعمال جراحی زیبایی وارد میدان شده‌اند تا با وضع قوانین و ضوابط مشخصی به حل این قبیل مشکلات و اختلافات بپردازند و به رسالت خود یعنی حمایت از حیات و تمامیت جسمانی افراد، جامه‌ی عمل بپوشانند و اینکه در این راه تا چه حد موفق بوده‌اند نیازمند به بررسی موشکافانه در این باب است.

گفتار اول: اجتهاد فقهای اسلامی در زمینه جراحی‌های زیبایی

متون شرعی مورد استناد فقها آیات و روایات است، از جمله آیاتی که مورد استناد قرار گرفته است: آیه ۱۱۹ سوره نساء^[۱۰۰] و آیه ۱۳۸ سوره بقره^[۱۰۱] می‌باشد که اولی تغییر در خلقت خدا را منتسب به وسوسه شیطان می‌داند و دیگری رنگ آمیزی الهی را بهترین معرفی می‌کند که گویی باید از دخل و تصرف آدمی در امان باشد و در سویی دیگر از آیاتی که به جمال و زیبایی و اباحه و استحباب آن اشاره ‌داشته‌اند، از جمله آیه ۳۱^[۱۰۲] و ۳۲ ^[۱۰۳]سوره‌ی اعراف می‌توان یاد کرد. برای رفع تعارضی که ظاهراًً در این آیات مشاهده می‌شود فقها نظراتی در این خصوص ارائه نموده‌اند که بر طبق این نظرات فقها را به چند گروه می‌توان تقسیم نمود.

بند اول: مخالفین اعمال جراحی زیبایی

برخی از فقها در گروه مخالفین جراحی زیبایی قرار می‌گیرند که هر گونه عملیات زیبایی که جراحی زیبایی را نیز در بر می‌گیرد، تغییر در خلقت الهی دانسته‌اند و حکم حرمت به آن داده‌اند؛ برای مثال در میان فقهای عامه از طبری نقل شده است که وی معتقد است که «زن مجاز نمی‌باشد برای زیبایی قسمتی از خلقت ظاهری خود را که خداوند آفریده تغییر دهد، چه با افزودن چیزی (مانند خالکوبی) و چه از راه کاستن آن (که گونه‌هایی از جراحی‌های زیبایی از جمله جراحی زیبایی بینی را در برمی گیرد) نه برای همسر نه برای دیگری» و تمامی تغییرات ممکن نهی شده، زیرا تغییر در خلقت خداوند تلقی شده است. در همین راستا برخی از فقها گفته‌اند «اگر عمل زیبایی برای زینت و جمال باشد حرام است؛ اما اگر برای کمک به انجام وظیفه اعضای بدن با دلایل مستند باشد جایز است و نیز استفاده از چشم مصنوعی حرام است، زیرا نمی‌توان با آن دید و صرفاً جهت زیبایی کار گذاشته می‌شود.»^[۱۰۴] شاید این نظر که تا حد زیادی افراطی به نظر می‌رسد به علت این دیدگاه باشد که این دسته از فقها جراحی زیبایی را عملی برای رهایی از درد و رنج نمی‌دانند و این دسته از اعمال را دقیقاً در نقطه مقابل جراحی‌های درمانی قلمداد می‌کنند.^[۱۰۵] آیت الله علوی گرگانی ‌در مورد جراحی‌های زیبایی بینی فرموده‌اند که به نظر ما جایز نیست.

درنهایت بر مبنای دیدگاه رابطه‌ای، مطالعات بیان می‌کنند که ارتباطات مبتنی بر همکاری شرکت را قادر به کاهش عدم تقارن اطلاعات و بهبود شفافیت رفتاری در رابطه شرکت- مشتری ساخته (هایده و ماینر^[۹۹]، ۱۹۹۲؛ پااولراج و همکاران، ۲۰۰۸) و ‌بنابرین‏ منجر به کاهش هزینه های معامله و رفتارهای فرصت‌طلبانه و همچنین افزایش ارزش معامله می‌شود (دایر^[۱۰۰]، ۱۹۹۷؛ پااولراج و همکاران، ۲۰۰۸). از طرف دیگر، ارتباطات مبتنی بر همکاری به شرکت‌ها در ایجاد روابط نزدیک با مشتریان خود کمک می‌کند (بالانتاین و واری، ۲۰۰۶؛ موهر و همکاران، ۱۹۹۶؛ پراهینسکی و بنتون^[۱۰۱]، ۲۰۰۴)، که این ‌به نوبه‌ی خود، ارزش مزایای قیمت برتر می‌شود (جانسون و سلنز^[۱۰۲]، ۲۰۰۴). یعنی، شرکت‌هایی با ارتباطات مبتنی بر همکاری بیشتر دارای روابط نزدیک با مشتریان بوده و ‌بنابرین‏ مشتریان به علت هزینه های تعویض بالاتر، کمتر در برابر قیمت حساس می‌باشند (جانسون و سلنز، ۲۰۰۴). در این خصوص، ارتباطات مبتنی بر همکاری می‌تواند به عملکرد شرکت در فروش و سودآوری با کاهش هزینه های معامله و بهبود بازدهی عملیاتی کمک کند (پالماتیر و همکاران، ۲۰۰۷؛ پااولراج و همکاران، ۲۰۰۸). ‌بنابرین‏ تصور می‌شود که ارتباطات مبتنی بر همکاری بتواند عملکرد مالی را از طریق بهینه‌سازی ارزش معامله و هزینه ها، تقویت کند. بر مبنای بحث بالا، فرضیه‌های زیر مطرح می‌شود که:

۱٫ ارتباطات مبتنی بر همکاری، بر معیارهای عملکرد روابط تأثیر مثبت دارد.

۱-۱: ارتباطات مبتنی بر همکاری، بر عملکرد متمرکز بر مشتریان تأثیر مثبت دارد.

۲-۱: ارتباطات مبتنی بر همکاری، بر عملکرد همکاری مشتریان تأثیر مثبت دارد.

۳-۱: ارتباطات مبتنی بر همکاری، بر عملکرد مالی تأثیر مثبت دارد.

۲-۴-۲- تأثیر ارتباطات مبتنی بر همکاری بر روی قابلیت‌های مرتبط با بازار: دیدگاه مبتنی بر منابع

طبق RBV، قابلیت‌های سازمانی در ایجاد مزیت رقابتی سازمانی، اساسی می‌باشند (بارنی^[۱۰۳]، ۱۹۹۱؛ گرانت^[۱۰۴]، ۱۹۹۱). مطالعات نشان می‌دهد که قابلیت‌های مرتبط با بازار برای شرکت‌ها در تقویت موقعیت مزایا و عملکرد برتر، الزامی ‌می‌باشند (دای، ۱۹۹۴؛ مادهاوارام و هانت^[۱۰۵]، ۲۰۰۸؛ مورای و همکاران^[۱۰۶]، ۲۰۱۱). مهم‌تر اینکه، این قابلیت‌ها بر مبنای دانش بازار درباره نیازهای مشتریان، رقابت و روندهای توسعه بازار می‌باشند (جایاچاندران، هویت، و کافمان^[۱۰۷]، ۲۰۰۴؛ کراسنیکاو و جایاچاندران^[۱۰۸]، ۲۰۰۸؛ ویراواردنا^[۱۰۹]، ۲۰۰۳). برای شرکت‌ها، ایجاد قابلیت‌های مرتبط با بازار بدون دانش کافی بازار مشکل می‌باشد. در این خصوص تحقیق نشان می‌دهد که شرکت‌ها می‌توانند به دانش بازاری از مشتریان از طریق ارتباطات مبتنی بر همکاری دست‌یافته و آن را ایجاد کنند (بالانتین و واری، ۲۰۰۶؛ جوشی، ۲۰۰۹). یعنی شرکت‌هایی با سطح بالاتر ارتباطات مبتنی بر همکاری می‌توانند از اطلاعات مهم بازاری به دست‌آمده از مشتریان برای ایجاد قابلیت‌های بازاریابی و مرتبط با بازار بهره‌مند شود.

به‌ویژه در خصوص ایجاد قابلیت مرتبط با بازار، معاملات نشان می‌دهد که یک قابلیت مرتبط با بازار، وابسته به دست‌یابی به تحقیقات روشن‌فکرانه، توزیع هماهنگ اطلاعات، تفسیر آگاهانه و حافظه قابل‌دستیابی هست (دای، ۱۹۹۴). این اشاره می‌کند که شرکت باید رابطه نزدیک و فعالیت‌های مشترک جمعی و حل مسئله با مشتریان ایجاد کند. در حالی که شرکت‌ها، ارتباطات مبتنی بر همکاری بیشتر با مشتریان خود اتخاذ می‌کنند. آن‌ ها به روابط مفید متقابل، جریان اطلاعات بازاری و فعالیت‌های مبتنی بر همکاری بیشتر، دست می‌یابند(موهر و همکاران، ۱۹۹۶؛ مورگان و هانت، ۱۹۹۴؛ پراهینسکی و بنتون^[۱۱۰]، ۲۰۰۴). سطح بالای ارتباطات مبتنی بر همکاری شرکت را قادر به ایجاد روابط قوی‌تر با مشتریان و شناسایی روندها و نیازهای بازار با ارتباط مکرر، دوجهته و روشن‌فکرانه ساخته و ‌بنابرین‏ قابلیت مرتبط با بازار شرکت را تقویت می‌کند.

از طرف دیگر پردازش اطلاعات بازار، یک فاکتور الزامی برای شرکت برای ایجاد یک قابلیت بازاریابی می‌باشد (کوهلی و جاورسکی^[۱۱۱]، ۱۹۹۰؛ نارور و اسلاتر، ۱۹۹۰). پاین، استوربکا و فراو^[۱۱۲] (۲۰۰۸) بیان می‌کنند که ارتباط مؤثر بین مشتری و شرکت به طور فعال خواستار دیدگاه‌های مشتری ‌در زمینه‌ی موضوعات ایجاد ارزش، شامل کردن خواسته‌های مشتریان و ایده های آن‌ ها در تصمیمات شرکت می‌باشد. ‌بنابرین‏ شرکت می‌تواند جریان اطلاعات بازار را با مشتریان خود با تعامل عادی و برنامه‌ریزی ارتباطات مبتنی بر همکاری بهبود بخشد (جوشی، ۲۰۰۹؛ موهر و همکاران، ۱۹۹۶). وابسته به بهبود جریان اطلاعات بازار شرکت به دانش بهتر درباره مشتریان و بازار دست‌یافته و ‌بنابرین‏ به طور مؤثر برنامه ها و فعالیت‌های بازاریابی را طراحی و اجرا می‌کند (دای، ۱۹۹۴؛ کراسنیکو و جایاچاندران، ۲۰۰۸). در نتیجه این مطالعه نشان می‌دهد که ارتباطات مبتنی بر همکاری بیشتر منجر به قابلیت بازاریابی برتر می‌شود. بر مبنای بحث بالا ما فرض می‌کنیم که:

۲٫ ارتباطات مبتنی بر همکاری، بر قابلیت‌های مربوط به بازار تأثیر مثبت دارد.

۱-۲: ارتباطات مبتنی بر همکاری، بر قابلیت پیوند با بازار تأثیر مثبت دارد.

۲-۲: ارتباطات مبتنی بر همکاری، بر قابلیت بازاریابی تأثیر مثبت دارد.

۲-۴-۳- تأثیر قابلیت‌های مرتبط با بازار بر روی عملکرد متمرکز بر مشتریان

طبق مطالعات گذشته، عامل تعیین‌کننده ایجاد عملکرد برتر متمرکز بر مشتری تحقق نیازهای مشتریان با ارائه خدمات و تولیدات مورد انتظار می‌باشد (بلومر، دی رایتر، و وتزلز^[۱۱۳]، ۱۹۹۹؛ اولسن^[۱۱۴]، ۲۰۰۲؛ تیسیراس، میتال، و رأس^[۱۱۵]، ۲۰۰۴). در این خصوص، قابلیت بازاریابی یک شرکت را قادر به تعیین و درک نیازهای مشتریان و رفتار رقبا ساخته و ‌بنابرین‏ پیشنهاد برتر تولیدات در برابر رقبا در بازار را ایجاد می‌کند (مورمان و راست، ۱۹۹۹؛ اسلاتر و نارور، ۱۹۹۴؛ ورهایز و مورگان^[۱۱۶]، ۲۰۰۵). این نشان می‌دهد که شرکتی باقابلیت بازاریابی بیشتر می‌تواند پیشنهاد‌ها ارزش برتر برای مشتریان را ایجاد کرده و ‌به نوبه‌ی خود به عملکرد برتر متمرکز بر مشتریان، دست یابد. علاوه بر این دی نشان می‌دهد که قابلیت مرتبط با بازار به طور قابل‌توجه، ایجاد ارزش را درطی فرایند خدمات تقویت کند. به عنوان‌مثال از طریق روابط جمعی با اعضای کانال، شرکت می‌تواند کیفیت خدمات را بهبود بخشیده و زمان تحویل را کاهش دهد و تضمین می‌کند که مشتریان از تحویل تولیدات ارائه شده با شرکت، رضایت دارند (بست^[۱۱۷]، ۲۰۰۰). علاوه بر این دای (۱۹۹۴) مشاهده ‌کرده‌است که رابطه نزدیک خریدار- فروشنده در حقیقت منجر به حفظ مشتریان بیشتر می‌شود. ‌بنابرین‏ ما فرضیه زیر را پیش‌بینی می‌کنیم.

۳٫ قابلیت‌های مربوط به بازار بر معیارهای عملکرد روابط تأثیر مثبت دارد.

۱-۳: قابلیت پیوند با بازار بر عملکرد متمرکز بر مشتریان تأثیر مثبت دارد.

۲-۳: قابلیت بازاریابی بر عملکرد متمرکز بر مشتریان تأثیر مثبت دارد.

در واقع، یکی از مباحث بسیار مهم در فلسفه حقوق، بحث از هدف یا اهداف قانون است، زیرا اولاً هدف قانون، تأثیر زیادی در نوع قوانین دارد. علاوه بر آن، یکی از عوامل اختلاف در نظام‌های حقوقی، اختلاف در اهداف و مبانی آن ها‌ است. در این زمینه، آرای متفاوتی و احیاناً متناقضی وجود دارد. مارکس معتقد است که هدف حقوق و قانون، تأمین منافع طبقه حاکم در جامعه است و بسیاری دیگر از دانشمندان معتقدند که هدف حقوق، نظم و امنیت اجتماعی است. گروهی نیز هدف حقوق را رفع تضاد منافع و ایجاد محیط مناسب با تعاون اجتماعی می‌دانند( میرخلیلی و محمد زاده: ۱۳۹۱، ۴۵).

از دیدگاه حقوق ‌دانان مسلمان، هدف حقوق اجرای عدالت و اعطای حقوق افراد است. به علاوه، نظم و امنیت و تعاون هر چه بیشتر جامعه و ایجاد محیط مناسب برای رشد اخلاقی و معنوی انسان‌ها نیز از دیدگاه آنان بسیار مهم است، با این حال، این اهداف خارج از هدف اجرای عدالت نیست. بدین معنا که در سایه اجرای عدالت، امنیت و نظم و تعاون اجتماعی نیز به بهترین وجه حاصل می‌شود، ولی اگر عدالت در جامعه اجرا نگردد، اهداف دیگر نیز به صورت صحیح تحقق نمی‌یابد. صلح در غیر سایه عدالت، از قابلیت بقای کمتری برخوردار است و در محیطی که عدالت مورد توجه نباشد، اخلاق افراد به انحطاط و پستی می‌گرایید(دفتر همکاری حوزه و دانشگاه: ۱۳۸۱، ۲۹۹).

‌بنابرین‏، در یک جمع‌بندی می‌توان اهدافی چند برای حقوق برشمرد:

۱٫ تأمین آزادی‌های فردی،

۲٫ تضمین حقوق طبیعی افراد،

۳٫ تأمین نظم عمومی،

۴٫ تأمین عدالت اجتماعی.

تأمل در این اهداف و اختلاف نظر‌های موجود، روشن می‌سازد که پاسخ گویی ‌به این پرسش که حقوق برای چه وضع شده، وابسته ‌به این است که بدانیم حقوق بر چه مبنایی استوار است(جوان آراسته: ۱۳۸۳، ۴۸).

‌بنابرین‏، هدف حقوق عبارت از اصل یا اصولی است که نظام و مبانی آن، مقدمه‌ای برای حصول آن ها‌ است. ‌بنابرین‏، هدف حقوق همیشه از مبنای آن اهمیت بیشتری دارد و به تعبیر فلسفی، علت غایی و قواعد و مقررات حقوقی به شمار می‌آید(دفتر همکاری حوزه و دانشگاه: ۱۳۸۱، ۱۷۰).

از دیدگاه قرآن، خدا جهان و انسان را آفریده و انسان، سرگذشت فراوانى را پشت سر گذاشته و عواملی را در پیش رو دارد و هرگز با مرگ از بین نمى‌رود و چگونگى حیات و زندگى جاوید او در آینده، بستگى تام به حیات دنیایى و چگونگى رفتار و اخلاق و عقاید او در این دنیا دارد. انسان از خدا است و به سوی خداوند باز مى‌گردد: «إِنّا لِلَّهِ وَإِنّا إِلَیهِ رجِعُون؛ «در حقیقت ما از آن خداییم و در واقع ما فقط به سوى او باز مى‏گردیم»(بقره/ ۱۵۶).

و بدین لحاظ، قوانین موجود در قرآن، اهدافی خاص را دنبال می‌کنند. این اهداف در چند محور مورد بحث است:

۲-۴-۱- تأمین سعادت انسان

یک انسان الهى، اگر تنها نیز زندگى کند، نیازمند قانونى براى نحوه زندگى و تأمین سعادت اخروى خویش است. در نظام الحادى، جامعه، مقدم بر قانون است، زیرا قانون، مولود تفکر ‌اندیش‌وران جامعه مى‌باشد، ولى در نظام الهى، قانون، مقدم بر جامعه است، زیرا از ناحیه خداى سبحان و براى تأمین سعادت جامعه نازل شده است. بر همین اساس، خداوند اولین انسان یعنى حضرت آدم را فردى همراه قانون و داراى نبوت آفرید تا هیچ بشرى از قانون سعادت بخش محروم نباشد. در روایتى از حضرت صادق(ع) آمده است: «اگر بیش از دو نفر در جهان نباشد، بدون شک یکى از آن دو، امام و حجت خداوند خواهد بود و آخرین کسى که در جهان مى‌میرد، شخص امام است، زیرا اگر امام در روى زمین نباشد، مى‌تواند برخداوند احتجاج کند که چرا مرا بدون حجت خود وانهادى»(مجلسی: ۱۴۰۳ه، ج۳، ۲۱-۲۳).

انسان، مسافر الى الله است« یاأَیهَا الْإِنسَانُ إِنَّک کادِحٌ إِلَى‏ رَبِّک کدْحاً فَمُلاَقِیه؛ «اى انسان! در حقیقت، تو به سوى پروردگارت کاملاً تلاش مى‏کنى و رنج مى‏کشى و او را ملاقات مى‏کنى»(انشقاق/۶).

انسان پیوسته از دارى به دار دیگر منتقل مى‌شود و از مرحله‌اى به مرحله دیگر در حرکت است و همواره سیر او با صیرورت درونى همراه است و چنین صیرورتى ادامه دارد تا به لقای خداوند نائل گردد و کسى که چنین جهان بینى و اعتقادى دارد، وقتى که با همفکران خود، جامعه را تشکیل مى‌دهد، هدفش این نیست که بر اساس آیه «إِنْ هِىَ إِلَّا حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَنَحْیا؛ جز همین زندگانی دنیوی ما هیچ نیست، به دنیا می‌آییم و می‌میریم و دیگر بار زنده نمی‌شویم»(مؤمنون/ ۳۷).

از حیات دنیا، هر چه بیشتر بهره‌مند باشد و هر چه افزون‌تر از آن لذت ببرد، بلکه زندگى او بر مبناى «الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِینَهُ الْحَیوهِ الدُّنْیا وَالْبقِیتُ الصلِحتُ خَیرٌ عِندَ رَبِّک ثَوَاباً وَخَیرٌ أَمَلا؛ ثروت و پسران، زیور زندگى پست دنیا‌ است و کارهاى ماندگارِ شایسته نزد پروردگارت از نظر پاداش بهتر و امیدبخش‏تر است»(کهف/۴۶).

تنظیم شده و به دنبال باقیات صالحات و زندگى سعادتمندانه اخروى خود مى‌باشد(میر خلیلی و محمدزاده: ۱۳۹۱، ۴۴).

‌بنابرین‏ از نظر نگارنده، هدف قوانین در قرآن، در عین تأمین سعادت دنیا «لقاءالله» است و اصول و مبانى حرکتش و راه وصول به هدفش، همان است که انبیای الهى از سوى خالق و پروردگارش آورده اند و خط مشى او نیز به استناد همین ره‌آورد آسمانى است

۲-۴-۲-تحقق حاکمیت الهی

در قرآن، حقوق جزیی از پیکره دین است. دلیل این ارتباط تنگاتنگ آن است که زمینه‌های اجتماعی و عوامل گوناگونی که در جامعه بشری حاکمیت یک نظام حقوقی را اقتضا می‌کند، در قرآن کریم به عنوان فلسفه بعثت انبیا و فرستادن دین و کتاب‌های آسمانی از سوی خداوند تلقی شده است. گویا رسالت اصلی دین، تحقق بخشیدن به حاکمیت نظام حقوقی آن در جامعه می‌باشد، هرچند حاکمیت نظام حقوقی نیز مقدمه‌ای برای تعالی بشر و سعادت اوست. چنانچه قرآن کریم هدف ارسال رسولان را چنین بیان مى‌فرماید: «کانَ النَّاسُ أُمَّهً وَاحِدَهً فَبَعَثَ اللّهُ النَّبِیینَ مُبَشِّرِینَ وَمُنْذِرِینَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْکتَابَ بِالْحَقِّ لِیحْکمَ بَینَ النَّاسِ فِیما اخْتَلَفُوا فِیه؛ مردم، ملّتى یگانه بودند و خدا، پیامبران را مژده‏آور و هشدار دهنده بر انگیخت و با آنان کتاب خدا را، که به سوى حق دعوت مى‏کرد، فرو فرستاد تا میان مردم، درباره آنچه در موردش اختلاف داشتند، داورى کند»(بقره/ ۲۱۳).

به هر حال در وضع کنونی دلایل اندکی در توجیه این نکته این است که انسان‌ها به گونه ای فطری خطرناک و خشن هستند ویاآن که مهار خود را به دست غرایزسپرده اند وجوددارد.

از رفتارنگری تا نو رفتار نگری

رفتارنگری: روی آورد رفتارنگری از الگوی کنشی –ابزاری وسرمشق گیری سود می جوید ‌و اکتساب وحفظ پرخاشگری انسانی را بر اساس تاریخچه فردی تقویت وتنبیه مستقیم یاجانشینی تبیین می‌کند .این نظریه پردازان مفهوم غریزه را نمی پذیرند اما آن ها به مفهوم نیرو دهنده کشاننده یا برپاکننده باور دارند اما ‌در مورد تبیین رابطه بین برپایی وشناخت ،هم رأی‌ نیستند.این فرض که احتمال پرخاشگری پس از یک تجربه موفقیت آمیز پرخاشگری یا مشاهده الگوهای پرخاشگر افزایش می‌یابد بر اساس تحقیقات تجربی ومشاهده ای به اثبات رسیده است با این حال آنچه می‌تواند تقویت کننده پرخاشگری باشد هنوز کاملاً آشکار نیست برحسب تعریف ،پرخاشگری ابزاری با دستیابی به پاداش هایی مانند پاداش های مادی منزلت یا تأیید به گونه ای مثبت تقویت می شود اگر چه فرض بر این است که پرخاشگری خشم آمیز با تسکین خشم یا کاهش انزجار از تقویت منفی بر خوردار می شود اما برخی از گزارش ها ‌به این نتیجه رسیده اند که پرخاشگری اخیر صدمه زدن به دیگران وعلایم آسیب رساندن وآسیب دیدگی ناشی از آن می‌تواند به صورت تقویت مثبت در آید به هر حال این نکته هنوز هم مطرح است که یک عمل پرخاشگرانه مانند سرقت ،هم می‌تواند به یک تقویت “پول”برسد وهم فرد را از یک حالت ناراحت کننده (فقر)دور کند .در صورتی که تنبیه را یک عمل ضد پرخاشگرانه درنظر بگیریم چنین ابهام هایی درباره تاثیر آن بر پرخاشگری نیز مشاهده می شود.

نظریه یادگیری اجتماعی : (بندورا) یکی از مهم ترین نظریه هایی است که چگونگی یادگیری وتقلید خشونت را تبیین می‌کند.از نظر بندورا برای درک پرخاشگری باید سه جنبه اصلی توجه شود: اکتساب رفتار پرخاشگرانه ،سطح تحرک پذیری وشرایط حفظ حالت پرخاشگرانه .اکتساب رفتار هم از راه تجربه مستقیم وهم از راه مشاهده غیر مستقیم صورت می‌گیرد. برای مثال مشاهده الگوهای سینمایی یا تلویزیونی به مشاهده کننده می آموزد که چه رفتاری مناسب است .بدین معنا که بعدها کدام رفتارها پاداش می گیرند یا تنبیه می‌شوند.آنچه به طور ضمنی در این موضع گیری نهفته است این است که دستیابی به پاداش های پیش‌بینی شده جهت گیری اغلب رفتار های انسانی را مشخص می‌کند پژوهش های می‌دانی نیزالگوی یادگیری اجتماعی راتاکید کرده‌اند (کاستاک ،پیک ،۱۹۹۱ ).(هیوزمن وایرون ،۱۹۹۶).ونشان داده‌اند که پرخاشگری به عنوان یک روش مشخص حل مسئله در خردسالی فرا گرفته می شود واحتمال تغییر آن با گذشت زمان کاهش می‌یابد در نتیجه مشاهده پرخاشگری ها در خلال کودکی طلیعه رفتارهای مجرمانه بعدی خواهد بود .

درمورد سطح تحریک پذیری، بندورامتذ کر شد که انتظار پیامدها به نوبه خود حاصل یادگیری های پیشین است از اهمیت ویژهای برخوردار است انتظار ‌بر اساس علایم محیطی که بیشتر با پرخاشگری متداعی شده اند نه تنها احتمال بروز پرخاشگری را افزایش می‌دهد بلکه آن را به سوی ‌قربانی‌های بالقوه معطوف می‌کند او همچنین معتقد است گرمای زیاد ، آلودگی هوا و سر وصدا می‌تواند بر پایی هیجانی را افزایش دهند و بروز پرخاشگری را تسهیل کند این موضع گیری را برخی از پژوهشگران نیز خاطر نشان کرده‌اند که تحریک های لفظی ‌و جسمانی هم دارای آثار مشابه ای هستند تاثیر موقعیت های تحریک آمیز بر اساس پیش‌بینی پیامدهایی مانند از دست دادن حرمت خود ناتوانی در پاسخ به موقعیت و چگونگی ارزشیابی شناختی فرایند تحریک کننده تبیین شده است در واقع،مسئله این است که ادارک این عمل به عنوان عمل تحریک آمیز و تضاد ورزانه می‌تواند بر پایی خشم وپرخاشگری را افزایش دهد.(نوواکو،۱۹۹۴).

از دیدگاه نظریه یادگیری اجتماعی حفظ حالت پرخاشگرانه نیز مبتنی بر سه نوع تقویت یعنی تقویت برونی-جانشینی وخودتقویت دهی است.

دیدگاه زیست شناختی : انسان ها بیش از تمامی حیوانات دیگر می توانندبرای تحقق بخشیدن به ‌هدف‌های‌ پرخاشگرانه ‌خود از شیوه های متفاوت استفاده کنند اما این فعالیت ‌نیز مانند هر فعالیت هماهنگ شده دیگر به ویژگی های ساختاری مغز و عضلات آن وابسته است روی آورد زیست شناختی این هماهنگی را ناشی از تاثیرسیستمهای عصب – شیمیایی فطری و خاص می‌داند وبر مشابهت بین انسان‌ها و دیگر انواع حیوانات بیش از تفاوت آن ها تأکید می‌کند .

دیدگاه اجتماعی –زیستی : دیدگاه دیگری است که رفتار اجتماعی را زاویه تکاملی نگری بررسی ‌کرده‌است (ویلسن ، ۱۹۷۸) از این دیدگاه، هیجان‌ها ،درک خود و رفتار آشکار ،تحت کنترل زمینه‌های ژنتیکی هستند که راه را برای افزایش تولیید مثل انواع ، بقای فرد و دیگر دوستی باز می کنندپرخاشگری مبین یک آمادگی هیجانی همگانی است اما تحت تاثیر سازش یافتگی فرهنگی و یاد گیری فردی نیز قرارمی گیرداگر چه تمامی انسان‌ها دارای این آمادگی هستند اما رفتار پرخاشگرانه ،واکنشی سازش یافته در برابر خطراتی است که بقای فرد را تهدید می‌کنند بیش از آنکه یک فوران نیروی ارتجاعی باشد .

مویر نیز پیوستگی پدید آیی نوعی رفتار را مورد نظر قرار داده است موضع گیری این مؤلف بر پژوهش‌هایی ‌در مورد تحریک الکترکی مغز جراحی آسیب دیدگی ها در حیوانات و در بیماران آسیب دیده ارگانیکی مبتنی است وی پرخاشگری را در مقوله های شکار گیری ،موقعیت های ترسناک ، دفاع از قلمرو،وضعیت های خشم انگیز ،واکنش های مادر گری ، رقابت های جنسی و پرخاشگری ابزاری قرار داده است .یادگیری انسانی می‌تواند بر انتخاب هدف ها و باز داری رفتارموثر باشد اماقرار گرفتن در برابر یک هدف مناسب موجب می شود تا این سیستم ها فیزیولوژکی یک رفتار تام وتمام را تولید کنند.( مارک و اروین۱۹۷۰ ) و مونرو (۱۹۷۸).

هم بر وجود یک سیستم تعریف نشدنی در مغز که رفتارهای حمله مستقیم را سازمان می‌دهد تأکید دارند و(نشانگان نارسایی مهارگری )را که در افراد خشن دیده می شود به آسیب دیدگی مکانیزم های سیستم سیستم کناری – که به طور معمول باز دارنده پرخاشگری است نسبت می‌دهند .در حال حاضر بسیاری از زیست شناسان و متخصصان علوم اجتماعی این چنین دیدگاه هایی را نمی پذیرند. ( A.P.A ،۱۹۹۰)

وضعیت مرحله تحقیقاتی پرونده ها نیز نقش قابل توجهی در انتخاب نوع قرار تامین کیفری دارد . شرایطی مانند دسترسی به شرکا و معاونین جرم و دلایل در مرحله تحقیقاتی با توجه به تاثیر زیاد در موفقیت مقامات دادسرا نقش قابل توجهی در انتخاب قرار تامین دارند، تا جایی که حتی صدور قرار بازداشت را نسبت به متهمین توجیه می‌کنند.در این مبحث تلاش شده تا نقش رسانه ای شدن جرایم در تعیین نوع قرار تامین کیفری مورد ارزیابی و تحلیل قرار گیرد.

گفتار اول : اهمیت جرم:

یکی از معیارهایی که باید از طرف قاضی صادر کننده قرار مورد توجه قرار گیرد اهمیت جرم ارتکابی است . با این وجود قانون‌گذار از جرم مهم تعریفی ارائه نداده است و برای تشخیص میزان اهمیت جرم باید معیارهایی مانند تاثیر آن در جامعه ، خطرناک بودن آن ، شدت مجازاتی که برای آن معین شده ، وسعت تاثیر آن در زمان و مکان^[۲۲۳]بررسی شود و جرایمی که سهم بیشتری از این عوامل را دارند ، با اهمیت تر از سایر جرایم هستند. بازتاب جرم در رسانه ها در تحقق این معیارها تاثیر قابل توجهی دارد. خبر نگاران در گزارش های خود تمایل زیادی به با اهمیت نشان دادن جرم دارند حتا در برخی مواقع به منظور اهمیت دادن به گزارش خود متهم هستند به اینکه مهم و غیر مهم را به هم در می آمیزند.^[۲۲۴] اهمیت دادن به جرایم توسط رسانه ها خصوصاً به دلیل تاثیر میزان اهمیت خبر در افزایش ارزش خبری آن و در نتیجه جذب بیشتر مخاطب است . رسانه ها با بازتاب اخبار مربوط به ارتکاب جرم و با دامن زدن به جزییات آن ، جرم ارتکابی را بیش از میزان واقعی نمایان می‌کنند.

در این راستا خبرنگاران با اشاره به ارزش های اجتماعی که در پی جرم نقض شده اند و استفاده از تکنیک های خاص خبری بر اهمیت موضوع خبر می افزایند . خبرنگاران با بهره گرفتن از روش های خاص برجسته سازی مانند مصاحبه با ساکنین مناطقی که جرم در آن واقع شده و قربانیان جرایم موجب افزایش تاثیر جرم در جامعه می‌شوند . بی شک نحوه بازنمایی جرم در رسانه ها موجب می‌گردد که تبعات آن مثل ناامنی و ایجاد خطر در جامعه افزایش پیدا کند . استفاده از القاب دلهره آور برای متهمین مانند خفاش شب ، عقرب سیاه ، کرکس پیر ، وسیع نشان دادن دامنه وقوع جرم مانند باندی معرفی کردن ارتکاب این جرایم و زیاد نشان دادن تعدادقربانیان از روش هایی است که به شدت میزان خطر و ناامنی جرم را در جامعه افزایش می‌دهد. علاوه بر این با توجه به سطح پوشش رسانه ها ، اخباری که مربوط به یک جرم است در سایر مناطقی که جرم در آن واقع نشده است نیز تاثیر می‌گذارد و دامنه تاثیر جرم را افزایش می‌دهد.

از طرفی نیز با توجه به اینکه قاضی در مقام صدور قرار تامین اهمیت جرم ارتکابی را مورد نظر قرار می‌دهد و هرچه میزان اهمیت جرم ارتکابی بیشتر باشد متهم آن با قرار تامینی شدیدتری رو به رو می شود و بازنمایی رسانه ای جرم نیز موجب می‌گردد که اهمیت جرم ارتکابی بیشتر نشان داده شود ، ارتباط بین بازنمایی رسانه ای جرم و قرار تامین شدیدتر آشکار می شود.

گفتار دوم : وضعیت مرحله تحقیقات:

یکی از نکاتی که در انتخاب نوع قرار تامین مورد توجه قاضی قرار می‌گیرد وضعیت روند تحقیقات در پرونده است. قانون‌گذار در بند د. ماده ۳۲ ق. ا .د .ک. یکی از مواردی که می‌تواند منجر به صدور قرار بازداشت موقت توسط قاضی گردد را مواردی دانسته که آزاد بودن متهم موجب از بین رفتی آثار و دلایل جرم شده و یا باعث تبانی با متهمان دیگر یا شهود و مطلعین واقعه گردیده و یا سبب شود که شهود از ادای شهادت امتناع نمایند، همچنین هنگامی که بیم فرار یا مخفی شدن متهم باشد و به طریق دیگری نتوان از آن جلو گیری نمود نیز اجازه صدور قرار بازداشت موقت با قاضی داده شده است. ‌به این ترتیب به خطر افتادن جریان تحقیقات موجب می‌گردد که مجوز قانونی لازم به منظور صدور شدیدترین نوع قرار تامین که بازداشت موقت است در اختیار قاضی قرار گیرد. به همین دلیل است که سری بودن یکی از ویژگی های مرحله تحقیقاتی در دادسرا پیش‌بینی شده است و تبصره ماده ۱۸۸ ق.ا.د.ک. نیز فقط اجازه حضور رسانه ها در جلسات دادگاه و تهیه گزارش از آن را داده است.