وبلاگ

شریف (۱۳۸۹) نقل از بابیت^[۱۴۶] و استفان^[۱۴۷] برنامه درسی را به دو شیوه تعریف می‌کند، اول این که برنامه درسی تمام تجربه های مستقیم و غیر مستقیم مرتبط با شکوفاسازی توانایی‌های افراد می‌باشد؛ دوم این که برنامه درسی مجموعه تجربه های مستقیم هوشیاری است که مدرسه و دانشکده برای تکمیل و کامل کردن شکوفاسازی توانایی‌های دانش آموزان و دانش جویان به کار می‌برند.معنای دوم واژه و اصطلاح برنامه درسی ، یک معنای حرفه ای است .در عین حال هر اندازه به آموزش بیش از پیش از منظر تجربه ها نگاه بشود و هر اندازه تجربه های کار و بازی در صحنه زندگی بیش از پیش مورد استفاده قرار بگیرند ، مرز میان تجربه های مستقیم و غیر مستقیم و معنا و مفهوم اول و دوم برنامه درسی به سرعت ناپدید می شود؛ آموزش و برنامه درسی باید به هر دو تجربه ،علاقه و توجه نشان بدهد.

فتحی واجارگاه (۱۳۹۰) تعاریف متفاوت از برنامه درسی را بهشکل زیر طبقه بندی می‌کند:

1. 1. برنامه درسی به عنوان مجموعه ای از دروس یا برنامه ای برای مطالعه

1. 1. برنامه درسی به عنوان فهرست رئوس مطالب

1. 1. برنامه درسی به عنوان محتوای یک درس یا مجموعه ای از دروس

1. 1. برنامه درسی به عنوان برنامه زمانی برای ندریس دروس

1. 1. برنامه درسی به عنوان مجموعه ای از اهداف و مقاصد

1. 1. برنامه درسی به عنوان مجموعه ای از تجارب یادگیری

1. 1. برنامه درسی به عنوان شیوه تفکر

1. برنامه درسی به عنوان یک طرح

او در پایان به طور کلی تعاریف را از دو جنبه اساسی مورد بررسی قرار می‌دهد:

1. 1. تأکید بر اهداف و غایات در مقابل تأکید بر وسایل

1. تأکید بر عامل درونی (یادگیرنده )در مقابل تأکید بر عامل بیرونی (محیط و …)

برنامه درسی را می توان به طور گسترده به عنوان تجربه های یادگیرنده نیز تعریف کرد .این تعریف از برنامه درسی ، در ایده و تعریف دیویی^[۱۴۸] از تجربه و آموزش و نظرگاه کازول ^[۱۴۹]و کمپبل ^[۱۵۰]ریشه دارد .برنامه درسی را می شود به منزله یک حوزه مطالعه و پژوهش^[۱۵۱] ، یک حوزه دانش و پژوهش علمی هم تعریف کرد؛ یک حوزه از دانش و پژوهش که تلاش دارد وضعیت ها ، روند ها و مفهوم های عمده و اصلی در حوزه برنامه درسی را تحلیل و ترکیب کند.

همچنین به برنامه درسی می توان بر مبنای موضوع های درسی خاص مانند ریاضی ، علوم و تاریخ و…نگاه کرد (شریف ،۱۳۹۰)

۲-۱۰- نقش معلم در برنامه درسی

معلمان مهمترین رکن آموزش نظام آموزشی در فرایند پرورش دانش آموزان به شمار می‌آیند .‌بنابرین‏ آن ها باید بیش از پیش برای ایفای نقش های دشوار ، حساس و مهم خود آماده شوند.(ساکی و مدنی ، ۱۳۸۹)

(ملکی ، ۱۳۸۵) معتقد است که ، معلمان مجریان برنامه های درسی هستند و میزان توانایی آن ها با موفقیت برنامه درسی رابطه مستقیم دارد .ناتوانی و عدم صلاحیت معلم باعث عقیم ماندن برنامه های درسی می شود. معلمان در اجرای تغییرات نقش اساسی ومهمی بر عهده دارند .لذا ، هر گونه تغییر در برنامه درسی ، بدون در نظر گرفتن نقش و نظر معلمان مثمر ثمر نخواهد بود (هرمن و هرمن،نقل از اکبری بورنگ، ۱۳۹۲).به نظر (پارسا و همکاران ،۱۳۹۲) معلمان مسئول اجرای اصلاحات برنامه درسی هستند و آثار نهایی اصلاحات تا حد زیادی به مشارکت ، فهم و دانش معلمان از تغییر بستگی دارد. اجرای قابل قبول برنامه درسی در سطح ناحیه آموزشی و مدرسه ها ،متضمن با هم کنش افراد و آموزش آنان درباره ارزش برنامه درسی و چگونگی به مرجله به اجرا درآوردن آن است .برمینای تعریفی که ،دانشمندان علوم اجتماعی از اجرای کامل یک برنامه به دست داده‌اند ؛ تغییر متضمن :

1. پذیرش ،۲) وقت اضافی، ۳) ایده ها یا اقدام های خاص، ۴) توسط گروه ها ،افراد یا واحدهای اجتماعی پذیرفته شده دیگر ، ۵) از طریق رسانه های خاص ارتباطی ،۶) درون یک ساختار اجتماعی ،۷)بر مبنای یک نظام ارزشی یا فرهنگی مشخص می‌باشد .‌بنابرین‏ در اجرای برنامه درسی تلاش می شود تا تغییر رفتار در همان جهت که ضروری فرض گردیده است ، قرار گیرد؛اجرای برنامه درسی که در مرحله های گوناگون اتفاق می افتد ؛ مستلزم زمان است تا افراد بر تغییر مورد نظر و انتظار فایق آیند .(شریف ،۱۳۹۰:ص ۷۵)

مهرمحمدی (۱۳۸۹) می‌گوید ، بیشتر محققین ، فرایند تغییر برنامه درسی را در سه مرحله کلی توصیف می‌کنند که می توان آن ها را با عناوین آغا^[۱۵۲]ز، کاربست^[۱۵۳] و ارزیابی نام گذاری کرد.در مرحله آغاز ، واژه های تدوین^[۱۵۴] ، نشر و ترویج^[۱۵۵] ، انتشار^[۱۵۶] ، برنامه ریزی^[۱۵۷] و پذیرش^[۱۵۸] استفاده می شود.پذیرش ،فرایند تغییر را یک گام به کاربست نزدیک تر می‌کند.

نتایج پژوهش اکبری بورنگ(۱۳۹۲) درباره تبیین نگرش معلمان نسبت به تغییر برنامه درسی نشان داد که تا معلم لزوم تغییر و مفید بودن آن را برای دانش آموزان درک نکند نگرش مثبتی نیز نسبت به تغییر پیدا نخواهند کرد و به دنبال یا وارد اجرای تغییر نخواهد گردید و یا هم این که چون نگرش مثبتی نسبت به تغییر پیدا نکرده است تغییر را به آن گونه که مد نظر طراحان بوده اجرا نخواهد کرد .(ون دریل ^[۱۵۹]و دیگران ، ۲۰۰۷) ،نیز با بیان او همسو هستند که نگرش معلمان بر نحوه ی کارهای آنان تاثیر گذار است .

یافته های پژوهش بیرمی پور(۱۳۹۲) درباره شناسایی و اولویت بندی عوامل مؤثر بر اجرای برنامه درسی در دوره ابتدایی ،نشان داد که ۱) عوامل مدیریتی ،۲) عوامل مرتبط به معلم ،۳) عوامل فیزیکی و روانی ۴) عوامل ایجاد کننده جو تعامل و تشریک مساعی بر اجرای تغییر برنامه درسی در مدارس ابتدایی کشور موثرند.

معلمان به زمان نیاز دارند تا برنامه درسی نوین را که باید به مرحله اجرا درآید ،بیازمایند.درباره هدف های کلی و رفتاری برنامه درسی تأمل نمایند ؛ راهکارهای خود را برای برخورد با چالش های برنامه درسی جدید طراحی کنند ؛ با هم کاران خود بحث و گفت و گو کنند.معلمان در صورتی می‌توانند برنامه درسی جدید را به خدمت بگیرند که تغییرهایی که خواسته شده است در نگرش ها ، رفتارها و دانش شان ایجاد شود.رهبر برنامه درسی نیاز دارد تا یک جو مؤثر برای ارتباط اثر بخش میان تمام عضوهای کادر آموزشی و اجتماع محلی خلق کند ؛ هم یک ارتباط شخص با شخص هم یک ارتباط جمعی .(شریف ،۱۳۹۰)

تایلر (نقل از شریف ۱۳۹۰) معتقد است معلم می‌تواند با تدارک موقعیت یادگیری برانگیزاننده ، محیط یادگیری را تحت تاثیر و نفوذ درآورد و به واسطه آن تجربه های یادگیری را کنترل و نظارت نماید.

در این راستا سرکارآرانی(۱۳۸۲)معتقد است که درس پژوهی به عنوان الگویی برای تغییر برنامه درسی ،بهسازی آموزش و عملکرد دانش آموزان است.زمانی که معلمان در درس پژوهی شرکت می‌کنند ،فرصتی جهت تمرکز عمیق تر حواس خود بر روی موضوعات اصلی درسی می‌یابند ،وقتی آن ها به تدریس مشغولند زمان کمی برای چنین تمرکزی پیدا می‌کنند.(جنیفر ^[۱۶۰] و همکاران ، نقل ازساکی و مدنی ، ۱۳۸۹،)

۲-۱۱- سیر تحول برنامه درسی ریاضی در ایران