انواع ریسک

روش­های مدیریت

ریسک اعتباری

ایجاد ساختار مناسب وام دهی و احتیاط­های لازم برای حفاظت از منافع وام‌دهندگان، استفاده از مشتقه‌های اعتباری^[۵] با قرارداد تسهیلات، بازنگری دوره‌ای دارایی‌های بانک، مدیریت ترکیب تسهیلات به علت اتفاقاتی که در بازار رخ می‌دهد یا گرفتن وثایق اضافی.

ریسک بازار

ارزیابی، آزمایش و تأیید ریسک‌های اعلام شده بازار شامل ریسک نرخ بهره، ریسک نرخ ارز، ریسک تعدیلات و ریسک جاری.

ریسک عملیاتی

پوشش زیان‌های ناشی از قصور و عدم کارایی نیروی انسانی، شکست تدابیر امنیتی، کنترل‌ها و فناوری، زیان‌های ناشی از عدم آگاهی و یا عدم صحت اطلاعات، ارتباطات، ریسک اجرایی قراردادها و آیین نامه‌ها و ریسک اعتماد و اعتبار با تمرکز کنترل در عملیات متقابل. این کنترل ‌به این منظور است که هیچ خدشه‌ای بر اطلاعات وارد نشود و از سوی دیگر از دسترسی اشخاص سوء استفاده کننده ممانعت نماید.

ریسک نقدینگی

برآورد نیازهای نقد بانک در آینده. این برآوردها می‌تواند بر مبنای سه روش زیر انجام گیرد: برآورد بر مبنای منابع و مصارف وجوه نقد، برآورد بر مبنای ساختار دارایی‌ها و بدهی‌ها و سرعت تبدیل آن‌ ها به وجوه نقد، و برآورد بر مبنای شاخص‌های نقدینگی.

۲-۱۲-۲- برسی آرای مدیریت نقدینگی

مدیریت نقدینگی یعنی پیش‌بینی حجم تقاضا برای وجوه توسط مردم و تامین مقادیر کافی وجوه برای این نیازها به دو صورت برداشت از سپرده‌ها و تقاضا برای تسهیلات. در رابطه با مدیریت نقدینگی، نظریه های زیر مطرح شده است:

نمودار شماره ۲-۲: نظریه های مدیریت نقدینگی

۲-۱۲-۳- نظریه های مدیریت نقدینگی (عرب مازار یزدی و همکاران، ۱۳۸۹)

نظریه وام‌های تجاری: وام‌های سررسید شده به صورت خودکار نقدینگی مورد نیاز بانک را تامین می‌کند. بر اساس این نظریه، بهترین نوع سرمایه‌گذاری و دادن اعتبار، تسهیلات و سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت است (وود ورث، ۱۹۶۸).

نظریه انتقال پذیری : طرفداران آن بر این باورند که بانک‌ها باید مقدار قابل توجهی از وجوه خود را به صورت اوراق بهادار کوتاه‌ مدت درجه یک و قابل معامله فوری نگهداری نمایند. در صورت بروز مشکل نقدینگی برای بانک، این‌گونه اوراق بهادار می‌تواند بدون ضرر و زیان قابل توجهی فروخته شود (رز، ۱۹۹۹).

نظریه درآمد مورد انتظار: طرفداران این نظریه باور داشتند که اغلب وام‌های تجاری و مصرفی در مقابل مجموعه‌ای از جریان‌های درآمدی اعطا شده است. این جریان عظیم وصولی‌ها از حساب‌های تسهیلات، وجوه مداومی را در اختیار بانک می‌گذاشت تا بتواند جوابگوی نیازهای نقدینگی و تقاضای تسهیلات جدید باشد (وود ورث، ۱۹۶۸).

نظریه مدیریت تعهدات: طرفداران این نظریه بر این باورند که نباید تمام نقدینگی مورد نیاز را در خود بانک نگهداری نمود. در هر زمان که نقدینگی مورد نیاز باشد، مدیریت تعهدات می‌تواند آن را از بازار تامین و یا خریداری کند (وود ورث، ۱۹۶۸).

نظریه مدیریت دارایی- بدهی: از اواخر جنگ جهانی دوم تا آغاز دهه ۱۹۶۰ میلادی، بانک‌ها وجوه مورد نیاز خود را اغلب از محل سپرده‌های دیداری و کوتاه‌مدت تامین می‌کردند. در چنین شرایطی مدیریت وجوه بانک بر کنترل دارایی‌های آن متمرکز بود و بانک‌ها دو منبع وجوه داشتند که شامل سپرده‌های اصلی و وجوه خریداری شده بود(بانک اقتصاد نوین، ۱۳۸۷).

شش دسته از مهم‌ترین حساب‌های ترازنامه‌ای که با جریان‌های نقدی در ارتباط هستند شامل نقدینگی، تعهدات سپرده‌ای، سرمایه‌گذاری‌های بلند‌مدت و تسهیلات اعطایی، تعهدات بلند‌مدت و سرمایه، دارایی‌های غیرنقد کوتاه‌ مدت، و تعهدات کوتاه‌ مدت غیرسپرده‌ای می‌باشد. از حساب های مذکور، بانک در کوتاه ‌مدت فقط می‌تواند بر تعدادی از آن‌ ها کنترل داشته باشد مانند دارایی‌های غیرنقد کوتاه ‌مدت و تعهدات کوتاه‌ مدت سپرده‌ای(عرب مازار و قنبری، ۱۳۷۶).

۲-۱۳- ریسک

اقتصاددانان متعددی ریسک سرمایه ­گذاری را پراکندگی بازده تعریف کرده ­اند. برای مثال ندها و هامونده^[۶] (۲۰۰۷) ریسک سرمایه ­گذاری را احتمال انحراف از میانگین بازده تعریف ‌کرده‌است. مطابق نظر این محققان، شخصی که در یک دارایی سرمایه ­گذاری می­ کند که بازده آن به میزان زیادی از پراکندگی برخودار است بایستی بابت ریسکی که تحمل می­ کند ما به ازایی دریافت کند.

مشابه نظر ایت دو محقق، فراندز^[۷] (۲۰۰۶) نیز ریسک را واریانس بازده تعریف می­ کند. وی تأکید می‌کند یک سرمایه ­گذاری که بازده آن پراکندگی بیشتر داشته باشد. (با فرض داشتن بازده مورد انتظار مشخص) از جذابیت کمتری برخوردار است. بدین­ترتیب وی نیز تأکید می­ کند که وقتی بازده نامطمئن است عامل پراکندگی نیز عامل با اهمیتی است که بر تصمیمات سرمایه ­گذاران مؤثر است. اگر چه لی^[۸] (۲۰۰۴) می­گوید که برای تصمیم ­گیری در شرایط ریسک باید تمام شرایط توزیع بازده را در نظر گرفت با این­حال در بسیاری از موارد مخلوط کردن دو مؤلفه کافی است. « امید ریاضی و ضریب تغییرات» به عبارت دیگر لی نیز ریسک سرمایه ­گذاری را واریانس یا ضریب تغییرات معرفی می­ کند.

مارتینز^[۹] (۲۰۰۵)ریسک سرمایه ­گذاری در شرایط عدم­اطمینان را احتمال تحمل زیان تعریف کرده‌اند. ‌بنابرین‏ پیشنهاد ‌می‌کنند که سرمایه ­گذاران باید ریسک را فقط بر مبنای احتمال زیان اندازه ­گیری کنند. این محققان شاخصی کمّی از ریسک ارائه کرده که تحت تأثیر احتمال تحمل زیان و مقدار زیان احتمالی است. بدین­ترتیب ایشان بر بخش منفی توزیع احتمال تأکید کردند و مطابق مدل آن ها پراکندگی بیشتر ضرورتاً به معنی ریسک بیشتر نیست.

اگر چه تفاوتهایی بین تعاریف مشخص از ریسک و عدم­اطمینان وجود دارد، اما در اغلب نوشته­ های مالی دو تعریف که مترادف هم می­باشند به کار گرفته شده است. یک تعریف ریسک عبارت از “عدم­اطمینان نسبت به وقوع رخدادهای آینده” و تعریف دیگر عبارت از “احتمال رخداد وقایع نا مطلوب” ‌می‌باشد (ملایی، ۱۳۹۰).

۲-۱۳-۱- طبقه ­بندی انواع ریسک

‌بر اساس نظریه نوین پرتفوی، ریسک به دو بخش تقسیم می­ شود:

بخش اول، ریسک سیستماتیک^[۱۰] است که به کل بازار مرتبط است؛

بخش دوم، ریسک غیرسیستماتیک است که به شرایط خاص هر سهم بستگی دارد.

در این نظریه ریسک هر دارایی یا بتای آن- که معیار ریسک سیستماتیک است- اندازه ­گیری می­ شود (سعیدی و رامشه، ۱۳۹۰). در ادامه در رابطه با این نظریه بیشتر توضیح داده خواهد شد.

۲-۱۳-۱-۱- ریسک سیستماتیک

ریسک سیستماتیک ماهیتاً مجموعه ­ای از ریسک­های گوناگون است که سرمایه ­گذاران با آن ها روبرو هستند؛ از جمله این ریسک­ها ‌می‌توان به ریسک بازار، ریسک سیاسی، و … اشاره نمود. که در ادامه توضیح داده خواهند شد (زنجیردار و همکاران، ۱۳۸۹).

به طور کلی انواع ریسک عبارتند از:

الف) ریسک­هایی که بیانگر ویژگی­های درونی شرکت­ها هستند که عبارتند از:

۲-۱۳-۱-۲- ریسک تجاری^[۱۱]