هیات رئیسه ی مجلس مساعی لازم نسبت به حل سوال را به عمل می آورد. چنانچه، پس از پانزده روز از ارجاع نامه ی کمیسیون، نماینده ی سوال کننده همچنان موضوع را حل و فصل نشده بداند، از هیئت رئیسه درخواست طرح سوال منطقه ای در جلسه ی علنی را می‌کند. رئیس مجلس موظف است در اولین جلسه علنی، سوال منطقه ای را اعلام وصول و فوری به وزیر ابلاغ و به کمیسیون ذی ربط ارسال کند. کمیسیون موظف است ظرف یک هفته گزارش نهایی را به هئیت رئیسه ارائه کند. [۱۲۹] در صورتی که سئوال کننده از پاسخ وزیر قانع شود، پرونده سئوال بسته می شود؛ اما اگر نماینده قانع نشود از رئیس مجلس تقاضا می‌کند که سئوال را به کمیسیون بفرستد. کمیسیون سئوالات مکلف است از تاریخ ارجاع سئوال بدون فوت وقت ظرف پانزده روز برای روشن شدن مطلب به هر طریق که صلاح می‌داند به موضوع رسیدگی کند؛ یعنی می‌تواند سوابق امر را بخواهد و یا از شخص وزیر توضیح کتبی یا شفاهی اخذ کند و یا به هر گونه تحقیق دیگری که لازم بداند، دسترسی پیدا کند. پس از انجام رسیدگی،کمیسیون گزارش خود را تنظیم می‌کند و به مجلس تقدیم می کند. این گزارش در دستور هفته بعد مجلس قرار خواهد گرفت؛ اما بدون بحث در مجلس قرائت خواهد شد.[۱۳۰]
ملاحضه می شود که عدم اقتناع مجلس از پاسخ ارائه شده به هر ترتیب، اثر حقوقی مستقیمی را به بار نمی آورد. اما به هر حال، ذهن جمعی مجلس نسبت به عملکرد وزرای دولت حساس می شود، و این خود می‌تواند منبع ارزنده ای برای نظارت های بعدی بر اعمال دولت باشد.[۱۳۱]
۲٫سوال از رئیس جمهور
برای اینکه سوال از رئیس جمهور بتواند در مجلس مطرح شود باید حداقل یک چهارم کل نمایندگان مجلس متن سوال را امضا نمایند. رئیس جمهور موظف است حداکثر ظرف مدت یک ماه در مجلس حضور پیدا کند و به سوال پاسخ دهد.[۱۳۲] نمایندگان سوال کننده باید سوال خود را به طور صریح و روشن و مختصر همگی امضا و به رئیس مجلس تسلیم نمایند. رئیس مجلس موضوع را در اسرع وقت به کمیسیون تخصصی ارجاع می کند. کمیسیون موظف است حداکثر ظرف یک هفته با حضور نماینده ی معرفی شده رئیس جمهور و نماینده ی منتخب سوال کننده تشکیل جلسه دهد. در این جلسه، نماینده ی رئیس جمهور پاسخ مقتضی را از طرف رئیس جمهور ارائه خواهد نمود تا به نمایندگان سوال کننده گزارش شود. پس از یک هفته، چنانچه هنوز حداقل یک چهارم کل نمایندگان مجلس(که سوال را امضا نموده اند) از سوال خود منصرف نشده باشند، رئیس مجلس موظف است در اولین جلسه سوال آنان را قرائت و فورا برای رئیس جمهور ارسال کند. این سوال ظرف چهل و هشت ساعت تکثیر و در دسترس نمایندگان قرار می‌گیرد.[۱۳۳] مدت طرح سوال از طرف نماینده ی منتخب سوال کنندگان حداکثر پانزده دقیقه و مدت پاسخ رئیس جمهور حداکثر یک ساعت خواهد بود.[۱۳۴]
بند دوم: استیضاح
نمایندگان مجلس می‌توانند در مقام اعمال نظارت خود بر قوه مجریه، از مرحله سوال و الزام وزرا به حضور در مجلس و پاسخ گفتن فراتر رفته و وزرا را مورد استیضاح قرار دهند که می‌تواند نتیجه آن سقوط وزیر یا هیئت وزیران باشد. چنان که از بند ۱ اصل ۸۹ قانون اساسی مستفاد می شود، در مورد استیضاح از هیئت وزیران یا یکی از وزیران ترتیبات و نتایج ذیل وجود دارد:
-
- حداقل ده نفر از نمایندگان طرح استیضاح را امضا کنند، در متن استیضاح مورد یا موارد معین که بخاطر آن استیضاح صورت گرفته باید صریحا قید گردد.[۱۳۵]
-
- پس از طرح استیضاح در مجلس، وزیر یا هیئت وزیران موظفند ظرف ده روز در مجلس حضور پیدا کرده و در مقابل سوالات مطروحه توضیحات لازم را بدهند.
- پس از پایان بیانات استیضاح کنندگان و دفاعیات هیات وزیران یا وزیر مربوطه و رئیس جمهور در صورت تمایل به دفاع از هیات وزیران یا وزیر مربوط، برای عدم اعتماد رأی گیری صورت می‌گیرد. ماده ۲۴۳ آیین نامه داخلی صراحتا اعلام می‌دارد: “پس از انجام استیضاح، رئیس مجلس، عدم اعتماد وزیر یا وزیران را به رأی می‌گذارد” بنابرین اگر اکثریت نمایندگان حاضر در جلسه مجلس، به عدم اعتماد رأی دادند، هیات وزیران یا وزیر مربوطه عزل می شود ولی اگر این اکثریت حاصل نشد، هر چند آرای مربوط به ابراز اعتماد نیز اکثریت نداشت و آرای ممتنع زیادی وجود داشت، به هر حال هیئت وزیران یا وزیر مربوط در سمت خود باقی می ماند.
مبحث دوم: نقش رئیس مجلس در نظارت مالی بر دولت
گفتاراول: تهیه و تصویب بودجه
به موجب ماده ۱ قانون محاسبات عمومی مصوب ۱/۶/۱۳۶۶ “بودجه برنامه مالی دولت است که برای یکسال مالی تهیه می شود و حاوی پیش‌بینی درآمد و برآورد هزینه به منظور انجام عملیاتی است که نیل به سیاست‌ها و اهداف تعیین شده را میسر می‌سازد.” تهیه و تنظیم بودجه از وظائف قوه مجریه ، تصویب آن بر عهده مجلس و اجرای آن نیز در حوزه صلاحیت قوه مجریه است.
بند اول: تهیه بودجه
کار تهیه بودجه در ایران معمولا با ارسال بخشنامه بودجه و با امضای رئیس جمهور و یا معاون وی به تمام وزارتخانه ها، مؤسسات دولتی، شرکت های دولتی و … و به صورت خلاصه کلیه دستگاه هایی که به نحوی از انحا از بودجه دولت منتفع می‌شوند، آغاز می شود در این بخشنامه، سیاست های کلی دولت به صورت کلان در قالب اعتبارات جاری و عمرانی مطرح می شود. در حقیقت محتوای کلی بخشنامه پیام آور اوضاع اقتصادی-اجتماعی جامعه و سیاست های مرتبط در جهت رفع موانع توسعه می‌باشد.
دستگاه های اجرایی پس از جمع آوری اطلاعات مالی و عملیاتی واحد های خود، شرح نیازمندی های مالی خود را با ذکر ارقام و اعداد به سازمان برنامه و بودجه ارسال می‌کنند، البته مطابق قانون دستگاه های اجرایی هنگام ارائه بودجه خود به سازمان برنامه و بودجه باید آن را به تأیید وزیر مربوط یا مجمع عمومی یا بالاترین مسوول دستگاه برسانند.
سازمان برنامه و بودجه توسط دفتر اقتصاد کلان درآمد های دولت را تخمین می زند. تخمین درآمدها بر اساس عملکرد سنوات قبل در شرایطی که میزان فروش نفت خام، اوضاع و احوال اقتصادی میزان وصول مالیات و … در وضع ثابتی قرار داشته باشد، چندان دشوار نیست.
پس از آنکه برآورد درآمد ها در سطح کلان مشخص شد، طراح اقتصادی نسبت به تخصیص منابع در قالب بخش بر حسب اعتبارات جاری و عمرانی اقدام می‌کند. این امور در عرف بودجه نویسی به فصل بندی بودجه مشهور است. به هر حال پس از بررسی های مختلف پیش نویس مقدماتی بودجه آماده و در هیات رئیسه سازمان برنامه و بودجه مطرح می شود و پس از نهایی شدن در شورای اقتصاد و هیات وزیران مورد بررسی مجدد قرار گرفته و نقطه نظرهای سیاسی، اقتصادی، پولی، مالی، ارزی از دیدگاه های مختلف به عمل می‌آید. در این هنگام پیش نویس بودجه برای اصلاح و منظور کردن یا جرح و تعدیل ارقام به سازمان برنامه و بودجه عودت داده می شود و پس از اصلاح لازم، لایحه بودجه مجددا مطرح و در صورت تصویب موضوع، لایحه بودجه توسط رییس جمهور به مجلس شورای اسلامی تقدیم خواهد شد.[۱۳۶] و رئیس مجلس لایحه را برای بررسی به کمیسیون های تخصصی تقدیم می‌کند.
بند دوم:تصویب بودجه
فرم در حال بارگذاری ...
