وبلاگ

۲-۲-۳- علائم فرسودگی:

طبق نظر فاربر (۲۰۰۰)، پنیز و ماسلاخ (۲۰۰۲) علائم همراه با فرسودگی عبارتند از:

الف) احساس بی­اهمیتی، بیهودگی، خستگی و کوفتگی؛

ب) احساس درماندگی، تحلیل رفتن جسمانی و تخلیه هیجانی شدن (گلد، ۱۹۸۴)؛

پ) کنار کشیدن و مسئولیت کمتر؛

ت) بی­حسی عاطفی، حس تقلیل یافته موفقیت شخصی، و خود ارزیابی منفی (کوردز و داگرتی، ۱۹۹۳؛ فریدمن^[۱۴۱]، ۲۰۰۰، به نقل از عزیزی، ۱۳۸۹). یک مطالعه اولیه درباره فرسودگی معلمان گزارش داد که معلمان فرسوده خودشان را «پوچ، سرد و بی­تفاوت، هدر رفته، ناامید و استفاده شده» توصیف کردند (گلد، ۱۹۸۵). پژوهش گلد فرسودگی را به عنوان «حاصل نهایی استرس»^[۱۴۲] توصیف کرد. ماسلاخ ولیتر (۱۹۹۷) مشکلات جسمانی همراه با فرسودگی را هم توصیف کردند، به طور مثال، «سر درد، بیماری معده و روده و فشار خون بالا».

گرچه کارهای بنیادی سلیه روی نظریه استرس، استرس را به عنوان اثر عمده بر چنین مسائل جسمانی تشخیص داد، تشابه بین علائم استرس و فرسودگی لزوماًً این علائم را برابر نمی­داند: پیشینه ­ها اغلب «استرس» و «فرسودگی» را با هم مشتبه ‌می‌کنند یا برابر می­دانند. گرچه این دو مفهوم مشابه هستند، اما یکی نیستند. استرس ممکن است هم اثرات مثبت داشته باشد و هم اثرات منفی؛ در واقع مقدار معینی استرس برای برانگیختن عمل لازم است. (همان منبع)

فریدمن (۱۹۹۵)، بیان کرد که فرسودگی با استرس متفاوت است به گونه ­ای که فرسودگی نتیجه­ یک «استرس بی­واسطه» است. دیگر پژوهشگران حیطه­ فرسودگی (ماسلاخ و همکاران، ۱۹۹۶) فرسودگی و استرس را بیشتر با توصیف چگونگی آشکار شدن آن ها در محیط کار تمایز داده ­اند. در حالی که استرس حرفه­ای (شغلی) در مقابل معنی عمومی رفاه و آرامش است، فرسودگی حرفه­ای این چنین نیست. همچنین برخی بیان کردند که استرس تجربه­ای از هیجانات، ناکامی یا پرخاشگری ناخوشایند است در حالی که فرسودگی نتیجه­ «استری ادامه دار است که عمدتاًً با خستگی جسمانی، هیجانی و حالتی (نگرشی) توصیف می­ شود.» (همان منبع)

سوای توجه به تفاوت­های بین فرسودگی و استرس، چرنیس^[۱۴۳] (۱۹۸۰) شباهت­های بین دو سندرم را تشخیص داد و بیان کرد که نه فرسودگی و نه استرس، در صورت رخ دادن، لزوماًً کلی و دائمی نیستند. فاربر (۱۹۹۱) با مشاهده­ این پدیده که استرس می ­تواند مثبت یا منفی باشد، در حالی که فرسودگی عمدتاًً و منحصراًً منفی است، بینش بیشتری در درک تفاوت­های بین استرس و فرسودگی به ما داد. (عزیزی، ۱۳۸۹)

ماسلاخ، جکسون (۱۹۸۱) لیتر و همکاران (۱۹۹۷)، آشکارترین تمایز بین استرس و فرسودگی را جنبه­ های چند بعدی پدیده­ فرسودگی دانستند (ماسلاخ و جکسون، ۱۹۸۱؛ ماسلاخ و همکاران، ۲۰۰۱، ماسلاخ و لیتر، ۱۹۹۷) که با موارد زیر آشکار می­ شود: ۱- خستگی هیجانی ۲- فردیت زدایی و ۳- موفقیت شخصی تقلیل یافته که به آن ناکارایی یا ناکارآمدی نیز می­گویند (همان منبع).

۲-۲-۴- مؤلفه­ های فرسودگی:

در حالی که مقایسه­ها بین بعد فرسودگی خستگی هیجانی و استرس مورد توجه قرار گرفته بود، کوردز و داگرتی^[۱۴۴] (۱۹۹۳) بیان کردند که دو بعد دیگر فرسودگی، فردیت زدایی و موفقیت شخصی تقلیل یافته، فرسودگی را از استرس تمیز می­ دهند.

• بعد اول: خستگی هیجانی

خستگی هیجانی نشانه­ای از درماندگی در کارهای به لحاظ عاطفی توان فرساست. خصیصه­ های مرتبط با خستگی هیجانی عبارتند از: احساس خستگی و بی­میلی و نیز بی­قراری و عصبی بودن. کارکنانی که دچار خستگی هیجانی ‌شده‌اند احساس تخلیه­ی هیجانی و ناکامی ‌می‌کنند و ‌بنابرین‏ به لحاظ روانشناختی قادر به رسیدگی به مراجعانشان نیستند. معلمانی که از خستگی هیجانی رنج می­برند، قادر نیستند که آنطور که قبلاً به دانش ­آموزان می­پرداختند به آن ها بپردازند. (ماسلاخ، لیتر و جکسون و همکاران ۱۹۸۱، فاربر، ۱۹۹۱، به نقل از عزیزی ۱۳۸۹)

خستگی هیجانی، یک سندرم فیزیولوژیکی است، که با خستگی، بدگمانی و بی­کفایتی مشخص می­گردد. این مؤلفه که بیانگر یک تخلیه طولانی هیجان ‌می‌باشد با فعالیت­های کاری پیوند دارد. بدگمانی که بیانگر فقدان علاقه و ایمان به کار و سازمان است، کارایی کاهش یافته است که بیانگر احساس ناتوانی در انجام وظایف مورد نیاز است.

خستگی هیجانی در اصل در خدمات انسانی تشخیص داده می­ شود. که نیازمند تعاملات شدید بین فردی هستند، اما پژوهش­ها نشان می­ دهند که این وضعیت در واقع شامل هر نوع شغلی می­گردد.

علائم بیماری خستگی هیجانی به صورت نتایج تنش مزمن کاری تعریف گردیده است و معمولاً با احساس فرسودگی هیجانی و تخلیه­ی هیجانی در تماس شدید با دریافت کنندگان، زوال شخصیت یا شخصیت منفی، نگرش­های بدگمانی نسبت به آن ها یا نسبت به کل کار و حس فقدان پیشرفت شخصی و شایستگی یا کارایی کم در کار فرد مشخص می­ شود.

• بعد دوم: فردیت زدایی

از نظر ماسلاخ و همکارانش (۲۰۰۱)، فردیت زدایی اشاره دارد به دید بدبینانه و بیان کننده­ مسأله­ای جدی در بین مشاغل خدمات انسانی است، تا جایی که با بی ­تفاوتی نسبت به کار و مراجعان مشخص می­ شود. کارکنانی که از فردیت زدایی رنج می­برند احساس منفی و بی­عاطفه نسبت به مراجعانشان دارند و در نتیجه از طریق فاصله گرفتن با آن ها به صورت غیر شخصی با آن ها برخورد ‌می‌کنند. (عزیزی، ۱۳۸۹)

خصیصه­ های مرتبط با فردیت زدایی عبارتند از: بدبینی، سردی، عدم صمیمیت.

ترک آرزوها و لباس بی ­تفاوتی بدبینانه به تن کردن، به عنوان یک ساز و کار خود حمایتی عمل می­ کند. معلمانی که از فردیت زدایی و بدبینی رنج می­برند از طریق کناره­گیری از دانش ­آموزان دوری ‌می‌کنند.

نارکارآیی / موفقیت شخصی تقلیل یافته، نشانه­ای از فرسودگی است که در رابطه با کارکنانی است که خود ارزیابی منفی دارند. به خصوص راجع به کار کردن آن ها با مراجعانشان (برای معلمان، دانش ­آموزان). خصیصه­ های افرادی که از موفقیت شخصی تقلیل یافته، رنج می­برند شامل: ناکامی و نارضایتی کلی از خود، توانایی‌های حرفه­ای و اثربخشی­شان است.

سایر خصیصه­ها شامل عدم اطمینان و حس کفایت از دسته رفته می­باشند. معلمانی که از موفقیت شخصی تقلیل یافته رنج می­برند، دیگر احساس نمی­کنند که در رشد دانش ­آموزان سهیم هستند. در نتیجه آن ها برای تجربه کردن ناامیدی کامل آسیب­پذیر می­شوند …. هم به صورت توان فرسا و هم مداوم و پایدار (ماسلاخ و همکاران، ۱۹۹۶؛ ماسلاخ و جکسون، ۱۹۸۱؛ ماسلاخ و لیتر، ۱۹۹۷، به نقل از عزیزی، ۱۳۸۹).

به عقیده کوردز و داگرتی (۱۹۹۳) و ماسلاخ و همکارانش (۲۰۰۱)، یک بازنگری از علائم فرسودگی منبع اطلاعاتی می­ شود که آیا سه خرده مقیاس فرسودگی به صورت موازی و همزمان ایجاد می­شوند و یا به صورت پی­درپی. (همان منبع)

شواب و ایوانکی^[۱۴۵] (۱۹۸۲) اعتقاد داشتند، فرسودگی لزوماًً فرآیندی نیست که در آن یک مؤلفه منجر به مؤلفه­ی دیگری شود. از طرف دیگر، لی و آشفورد^[۱۴۶] معتقد بودند که فرسودگی، در واقع تا حدودی یک فرایند متوالی و پی­درپی است. شیروم^[۱۴۷] (۱۹۸۹) فرسودگی را ترکیبی از خستگی جسمانی، خستگی هیجانی و خستگی شناختی می­دانست.