وبلاگ

«آرتور شولمن» و همکارانش می نویسند: «زبان گفتاری نشانه ای از هوشیاری انسان است. به همین ترتیب ارتباط غیر کلامی نیز شامل حرکات و اشارات ارادی است. ضمن آنکه شامل حرکات غیر ارادی مثل تغییر در اندازه مردمک نیز هست». (همان، ۱۳۶۹، ۲۴۴)
«جارجن روش»^[۹] روانکاو و «ولدون کیز»^[۱۰] تهیه کننده فیلم سینمایی، اولین کسانی بودند که تلاشهای پژوهشی خود را به گونه ای جدی صرف ارتباطات غیر کلامی در تجارب روزمره کردند. آنان بر این باورند که پیام های غیر کلامی در یکی از سه زبانی که ذیلا خواهند آمد، قابل ارسال به دیگری می باشند: «زبان علامت»^[۱۱]، «زبان عمل»^[۱۲]، و «زبان اشیاء»^[۱۳].
زبان علامات را زمانی به کار می بریم که به گونه ای واضح حرکات را جایگزین کلمات کرده و از آنها به عنوان نماد اعداد و علائم نگارشی استفاده می کنیم. این حرکات و جنبش ها در زمره «ارتباطات غیر کلامی قراردادی»^[۱۴] قرار دارند.
ارتباطات غیر کلامی ارادی، در واقع، همان حرکات و جنبش هایی هستند که شخص کاملاً آگاهانه و با قصد و نیت به دیگری منتقل می کند. این حرکات می تواند بسیار ساده باشد و به راحتی هم آن را درک کنند. مانند حرکت مسافر در راه مانده در کنار جاده و یا مانند مجموعه علائم بازیکنان بسکتبال یا چوگان و بیس بال در یک بازی به صورت پیچیده منتقل شود.
زبان عمل از نظر «روش» و «کیز» عبارت است از تمامی حرکاتی که منحصرا به عنوان علائم به کار نمی روند. راه رفتن، دویدن، آشامیدن و غیره که در زندگی عادی ما خود نقش مهمی دارند و فقط به عنوان علائم انتقال دهنده معنی نمی باشند. اگر چه بسیاری از این اعمال و محرک های غیرکلامی، غیر ارادی به حساب می آیند.
زبان عمل یکی از اساسی ترین وسایل بیان و نشان دادن عواطف و هیجانات بشری است. هر چند این هیجانات در بسیاری از ما به گونه ای غیر ارادی شکل گرفته و منعکس می شود، اما هر اندازه فرد به خود وقوف داشته و خویشتن خویش را در کنترل داشته باشد، آنها را به استادی خاصی به کار می برد و بروز می دهد و نمی گذارد که رفتار او نشأت گرفته از این هیجانات باشد.
بسیاری هم بر این باورند که همواره ارتباطات غیر کلامی بر ارتباطات کلامی از نظر صحبت، ارجحیت دارد. چرا که علامات غیر کلامی از درون انسان نشأت گرفته و اغلب نمی توان آنها را کنترل کرد. این در واقع همان زبان عمل است؛ همان طور که اشاره شد، توسط عده ای کم و بیش کنترل می شود. ولی عموما باید گفت اکثر انسان ها از مهار کردن هیجانات خود عاجزند، ناکامی را نمی توانند نادیده بگیرند و نشان ندهند و شعف را دیر یا زود با حرکات خود به دیگری انتقال می دهند. از این رو می توان گفت آگاهی به زبان عمل در کشف بسیاری از زوایای درونی دیگران به ما یاری می دهد. زبان اشیاء عبارت است از نمایش ارادی یا غیر ارادی کالاهای مادی که توسط انسانها به کار گرفته می شوند. آثار هنری، ماشینها، زیورها و بسیاری از چیزهایی که انسان ها از آنها استفاده می کنند در این زمره اند.
پژوهش های ویژه فراوانی در مورد ارتباطات غیر کلامی وجود دارد که می توانیم از طریق آنها به زبان های وی‍ژه ای دست یابیم. جدای از اینکه آنها را چگونه طبقه بندی کنیم، این زبان ها حداقل یک چیز مشترک دارند. همه آنها نشانه هایی را به ما معرفی می کنند که با آنها می توان رفتار انسانی را تعبیر و تفسیر کرد.
اشخاص از طریق پیام های غیر کلامی خود سر نخ های زیادی را به ما می دهند یا نشانه هایی را در مورد هیجانات، خواسته ها، مقاصد، شخصیت و حتی پایگاه اجتماعی بروز می دهند. (فرهنگی، ۱۳۸۰، ۲۷۳-۲۷۶)
راهنمای دیداری^[۱۵]
به اطلاعاتی که از کانال های دیگر به دست می آیند، پاره ای می افزایند و آنان را تکمیل می کنند و زمانی خود به تنهایی، تنها کانال یا مجرای ارتباطی می باشند. حرکات خاصی که به سر می دهیم، گاه می تواند خود به جای یک عبارت و یا یک جمله کامل بنشیند. (همان، ۱۳۸۰، ۲۸۸)
یکی از چهره های برجسته و پیشتاز پژوهش در ارتباطات غیر کلامی، «ری بیر دویسل» عقیده دارد که می باید زمینه کلی ارتباطی با تمام پیچیدگی هایش مورد استفاده قرار گیرد و اینکه آن فقط برای افراد منزوی مولد و در خور توجه است. در صورتی که با جریان کامل ارتباطی به وی‍ژه رفتارهای کلامی آمیخته باشد. «بیر دویسل» در سال ۱۹۵۲ برای اولین بار واژه مطالعه ارتباطات از طریق «جنبش و حرکت یا حرکات اعضای بدن»^[۱۶] را به عالم ارتباطات معرفی کرد. «حرکات اعضای بدن» در یک مفهوم کلی به کار برده می شود و شامل حرکات سر و صورت نیز می شود.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

«بیردویسل» تخمین زده است که بیش از ۷۰۰۰۰۰ (هفتصد هزار) علامت فیزیکی ممکن وجود دارد که از طریق حرکات اعضای بدن می توان بدان دسترسی پیدا کرد و مفاهیمی را به دیگران منتقل کرد. (همان، ۱۳۸۰، ۲۹۰)
حرکات چهره
در بسیاری از موارد در یک ارتباط ساده بین دو انسان حرکات چهره ممکن است به عنوان یکی از بهترین مجاری یا کانال های ارتباطی این اشخاص به حساب آید. می توان گفت تمام کسانی که به نحوی به ارتباطات و به ویژه ارتباطات غیر کلامی پرداخته اند، به حرکات چهره بهای ویژه ای داده و از آن به عنوان یکی از ارکان عمده پیام های غیر کلامی نام برده اند.
«مارک نپ»^[۱۷] در یکی از نوشته های اولیه خود چنین می نویسد: چهره در فراگرد ارتباطی میان اشخاص به گونه ای بالقوه از توان ارتباطی بالایی برخوردار است. چهره اولین جایگاه نشان دهنده وضعیت عاطفی افراد است که تأثیر شگرفی بر نگرش های میان فردی می گذارد. چهره تأمین کننده بازخوردهای غیرکلامی دیگران است. برخی می گویند که پس از سخن و سخنوری مهم ترین منبع اطلاعات برای ایجاد ارتباطات مناسب چهره است.
نویسنده دیگری که در دهه ۱۹۷۰ در عرصه ارتباطات روانشناسی از اشتهار مناسبی برخوردار بوده است چنین می نگارد: بیان حالات عاطفی از طریق حرکات چهره، بسیار استثنایی است و از این رو می توان گفت این حالات به سمت هدف های ارتباطی تمایل دارند.
به گونه ای که «اکمن»^[۱۸]،«فرایسن»^[۱۹] و «الس ورث»^[۲۰] در نوشته های خویش اشاره کرده اند، هر چند برای بیان حالات و حرکات چهره، تعداد محدودی عبارات و کلمات مانند: لبخند، اخم، چین به پیشانی آوردن^[۲۱] و چشمک زدن وجود دارد، عضلات چهره انسان به اندازه کافی پیچیده و دارای قدرت می باشند که بیش از هزار حالت خاص را ترسیم می کنند. (فرهنگی، ۱۳۸۰، ۲۹۰-۲۹۲)
با توجه به مطالعات گسترده و در عین حال تا حدودی نزدیک به زمان ما، «چارلز داروین»^[۲۲] یکی از پیشتازان این پژوهش هاست. او در مطالعات خود تلاش گسترده ای را برای اثبات یا نفی این فرضیه علمی به کار برده است که آیا رفتارهای منعکس در چهره انسان ها که به عواطف درونی آنها مرتبط است جهان شمول بوده و به عبارتی مبتنی بر ماهیت وجودی انسان ها بوده و از غرایز آنها نشات گرفته اند و یا اینکه از این مقوله منفک بوده و خود به عنوان پدیده ای آموختنی، از فرهنگ و محیط سرچشمه گرفته اند؟
یکی از روش هایی را که او برای تبیین علمی این فرضیه به کار برد، استفاده از تصویر بود. او با نشان دادن عکس هایی از چهره افراد، سوالاتی از نمونه های آماری خویش در مورد عواطف منعکس در تصویرها می کرد. در کتاب «بیان عواطف در انسان و حیوانات»^[۲۳] که برای اولین بار در سال ۱۸۷۲ منتشر شد، «داروین» بخشی از نتایج پژوهش و یافته های خود را درباره رفتارهای بیان کننده عواطف و احساسات بشری به معرض قضاوت عموم نهاد. او بر این ادعا بود که در انسان ها همچون بقیه حیوانات بیشتر رفتارهایی که بیانگر احساسات و عواطف می باشند، غریزی بوده و از ماهیت وجودی آنها سرچشمه گرفته است و اساسا آموختنی نیست. (همان، ۱۳۸۰، ۲۹۳)
تماس چشمی^[۲۴]
تماس چشمی در ارتباطات بین فردی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در تمام اشکال ارتباطی این پدیده اهمیت و قدرت خود را به منصه ظهور می رساند. چه در مصاحبه،‌ چه در سخنرانی و مباحثات و مذاکرات جمعی، همه و همه تماس چشمی علاوه بر انتقال مفاهیم فراوانی از فردی به فرد یا افراد دیگر بیانگر بازخوردهای متعددی است. تماس چشمی مناسب در فرهنگ های مختلف نشان دهنده اعتماد به نفس، صداقت، علاقه مندی و غیره می باشد. (فرهنگی، ۱۳۸۰، ۲۹۴-۲۹۵)
یکی از پژوهشگران به نام «آرجیل»^[۲۵] خود به این تخمین دست زده است که در ارتباطات گروهی^[۲۶] افراد بین ۳۰ تا ۶۰ درصد از وقت را صرف تماس چشمی با دیگران می کنند (۱۰ تا ۳۰درصد از نگاه ها، خود فقط حدود یک ثانیه می شوند). (همان، ۱۳۸۰، ۲۹۶)
نکته دومی که «آرجیل» بدان پرداخته است، یعنی بند (ب) این نوشته، توسط پژوهشگران دیگر اصلاح شده است؛ تماس چشمی مداوم و ممتد نشانه ای از محبت یا علاقه است و بر شخصیت فرد اثر می گذارد. (همان، ۱۳۸۰، ۲۹۶-۲۹۷)
یکی از کارشناسان ارتباطات بین المللی«هس»^[۲۷]، می نویسد که فروشندگان سنگ ها و جواهرات قیمتی چینی دقیقا به چشم های مشتریان احتمالی خود می نگرند و لحظه ای از چشمان آنها چشم بر نمی دارند. چرا که به تجربه دریافته اند سنگی که نظر انها را جلب می کند باعث می شود مردمک آنها گشوده تر شده و حالت ویژه ای به خود بگیرند. همین وضع را «هس» در مطالعه کار شعبده بازان و تردست ها مشاهده کرده است. او دریافته است که آنان به چشم های تماشاگران خود به دقت خیره می شوند و کارت های بازی را به آنها نشان می دهند. کارت مورد نظر موجب گشودگی بیشتر مردمک تماشاچی می شود. مطالعات دقیق و ظریف «هس» او را به این نکته راهبر شده است که علاقه به چیزی یا کسی موجب عکس العمل مردمک چشم اشخاص می شود. به عبارت دیگر مردمک چشم انسان ها عموما حساس در مقابل خواسته ها و علایق آنهاست. (همان، ۱۳۸۰، ۲۹۷)
حرکات اندام ها^[۲۸]
کار ارزشمند «شفلن»^[۲۹] در نیمه دوم دهه ۱۹۶۰ در میان پژوهش های دیگر در آن زمان از برجستگی ویژه ای برخوردار است. او اشاره کرده است که الگوهای عشوه گری های غیر کلامی یا «شبه معاشقه»^[۳۰] در خلال جلسات روانکاوی در مورد نمونه های فراوانی که به او رجوع کرده بودند، به راحتی خود را نشان داده اند. (فرهنگی، ۱۳۸۰، ۲۹۹)
«اکمن»^[۳۱] در بسیاری از مصاحبه ها شرکت کرده و با مشاهده و ثبت رفتارهای مشهود، مجموعه قابل ملاحظه ای را جهت پژوهش فراهم آورده است. او در یکی از این پژوهش ها این فرضیه اهم و اساسی را مطرح کرده است که آیا علائمی که توسط اعضای بدن و حرکات آنها داده می شود با علائمی که توسط سر و حرکات صورت داده می شوند، تفاوت دارند؟ یافته های او در پژوهش بدین گونه بود که علائم مبادله شده توسط سر و صورت بیانگر این نکته هستند که چه احساساتی برای فرد مطرح بوده اند. مثلا شادمانی، خشم و غیره و علائم مبادله شده توسط اعضای بدن بیانگر شدت این احساسات می باشند. هر چند دستها می توانند هر دو بعد قضیه را در برگیرند و هر دو دسته از اطلاعات را به ما انتقال دهند. (همان، ۱۳۸۰، ۳۰۱)
اشارات و حرکات دست ها^[۳۲]
به قول «هارپر» و «وینز» و «ماتارازو»^[۳۳] از این رو جای تعجب نیست که اگر پس از حرکات چهره، دستان بشر را دومین منبع و وسیله مهم ارتباط غیر کلامی او با دیگران بدانیم. (همان، ۱۳۸۰، ۳۰۱)
«اکمن» در تحلیل های خود از رفتارهای غیر کلامی که مبتنی بر اعضای بدن بیماران تحت معالجه در بیمارستان روانی بود، بیش از ۱۰۰ عمل مختلف را در دست ها مشاهده کرده که این میزان در حرکات پا، سر و بقیه اعضای بدن بسیار کمتر بوده است. او بیان می دارد که در کنار دیگر حرکات اعضای بدن، حرکات دستان از زمان پذیرش بیماران برای معالجه در بیمارستان تا زمان ترخیص آنان نقش برجسته ای دارد و در مراحل گوناگون مداوا به خوبی عمل می کنند. (همان، ۱۳۸۰، ۳۰۲)
لامسه و ارتباطات^[۳۴]
پژوهش های ارتباطات بین اشخاصی در مورد لمس افراد در مناظر عمومی بیانگر این واقعیت است که این عمل به پایگاه اجتماعی^[۳۵] و از جهات مختلف پایگاه اجتماعی – اقتصادی^[۳۶]، سن، نژاد و جنس بستگی دارد. افراد با پایگاه اجتماعی و اقتصادی پایین تر در بیشتر جوامع به خود جرات نمی دهند که اشخاص مربوط به پایگاه اجتماعی بالاتر را لمس کنند. همین وضع در مورد زنان و مردان در مقابل هم وجود دارد. (فرهنگی، ۱۳۸۰، ۳۰۷)
وضعیت ظاهر و استفاده از اشیاء
لباس احتمالاً ما و شخصیت ما را شکل نمی دهد. اما لباس و وضع ظاهر، اغلب پایه ای برای قضاوت اولیه در مورد افراد است و تأثیرشگرفی بر قضاوت های دیگران نسبت به ما دارد. حتی می توان گفت که استفاده از عینک به تنهایی خود موجب تغییر نگرش نسبت به کسی می شود که آن را به کار گرفته است. «زبان اشیاء»^[۳۷] از این رو شامل «اعضای بدن انسان، لباس و هر آنچه آن را می پوشاند»، می باشد. (همان، ۱۳۸۰، ۳۰۷)
پژوهشی که در اواخر دهه ۱۹۷۰ رابطه میان لباس و شخصیت را مورد بررسی قرار داده است، بر این باور است که افرادی که به میزان زیادی به لباس پوشیدن فرد می اندیشند و در پوشیدن آن دقت و وسواس نشان می دهند، تقریبا می توان گفت اشخاص مضطرب، دل نگران و تاحدی پذیرنده و فروتن می باشند. افرادی که کمتر در مورد لباس خود حساس اند عمدتاً اشخاصی تهاجمی^[۳۸] و مستقل به نظر می رسند. (همان، ۱۳۸۰، ۳۰۸)
۲-۱-۴- نکات اساسی درباره ارتباطات
۱- ارتباطات خود یک فراگرد یا جریان مداوم است:
مفهوم فراگرد بودن ارتباطات خود مبین این نکته است که ارتباطات پدیده ای پویا^[۳۹] و مبتنی بر تغییرات یا دگرگونی ها^[۴۰] است. همه چیز در گذر و قابل تغییر است. (همان، ۱۳۸۰، ۱۹)
این اعتقاد فراگردی بودن ارتباطات، آن را به گونه ای طرح می کند که ارتباط غیر قابل برگشت و یک شرایط ارتباطی تکرار ناپذیر است. همواره یک پدیده ارتباطی از شرایط حاکم بر خود بر می خیزد و بر پدیده ارتباطی بعدی تاثیر می گذارد. بدین معنی که پدیده ها چون دانه های زنجیر به یکدیگر پیوسته اند و هر حلقه، حلقه دیگری را به همراه خود می آورد و آن حلقه به حلقه بعدی تا آخر متصل است.
در این راستا، برخی از صاحب نظران ارتباطات، ارتباطات را پدیده ای تکاملی می دانند که به گونه فراگردی^[۴۱] از افراد و نظام اجتماعی^[۴۲] که در آن زیست می کنند، نشات گرفته و خود به خود بر آنها تاثیر می گذارد. از طریق این جریان یا فراگرد، انسان ها و نظام های اجتماعی تکامل می یابند، تغییر می پذیرند، خود را با شرایط منطبق می کنند، جایگزین می شوند، رشد می کنند، با کهنگی از میدان به در می روند و نهایتا خاموش می شوند. (فرهنگی، ۱۳۸۰، ۲۰)
۲- فراگرد ارتباطی نظام گرا است:
مفهوم نظام گرایانه ارتباطات در برگیرنده پیوستگی و تعامل میان اجزاء و عناصر ارتباطی با یکدیگر است. این مفهوم بیانگر این است که چگونه اعضاء با یکدیگر عمل می کنند و بر یکدیگر اثر می گذارند و در نهایت به یک نتیجه خاص دسترسی پیدا می کنند. (همان، ۱۳۸۰، ۲۰)
با نگاهی گذرا، می توان چنین دریافت که ارتباطات شامل اجزاء و عناصر زیر است:
منبع^[۴۳] که پیام را می فرستد. او در حقیقت فرستنده^[۴۴] پیام است.
پیام^[۴۵] چیزی که باید به دیگری منتقل شود، خواه برای دادن اطلاعات به او و خواه جهت اثرگذاری بر او یا اقناع^[۴۶] او.
از طریق مجرا^[۴۷] یا وسیله ای^[۴۸] این پیام باید فرستاده شود. خود به خود پیام از فرستنده به گیرنده نخواهد رسید.
این پیام به یک گیرنده^[۴۹] پیام، فرستاده می شود. او که عموما فرد دیگری است این پیام را دریافت می کند. (همان، ۱۳۸۰، ۲۱)