وبلاگ

درصد حضور اعضای غیر موظف^[۶۶] نیز بر کارایی هیئت مدیره می افزاید. هیئت مدیره ای کارآمد و مؤثر خواهد بود که اکثریت اعضای آن از افراد مستقل و غیرموظف خارج از شرکت^[۶۷] باشند (بیزلی، ۱۹۹۶؛ پیزنل و همکاران^[۶۸]، ۲۰۰۳).

ج) نقش مالکیت مدیرعامل در حاکمیت شرکتی

در اکثر موارد ترکیب هیئت مدیره، به مجموعه ای از اعضای بالقوه شامل نمایندگان ذی نفعان و مدیران حرفه ای تقسیم می شود. در اغلب موارد، اعضای هیئت مدیره توسط مالکان انتخاب می‌شوند، اما در برخی از کشورها، سایر ذی نفعان مثلاً کارکنان و دولت نیز اعضای هیئت مدیره را انتخاب می‌کنند. در شرکت هایی که مالکیت از کنترل جدا است، این امر دلالت بر این دارد که مدیران نقش محوری در خلق سامانه های ارزشی شرکت و ایجاد تغییر در آن ایفا می‌کنند و ترکیب هیئت مدیره، عاملی تعیین کننده در این فرایند است. اگرچه اعضای هیئت مدیره از لحاظ قانونی در مقابل سهام‌داران (و بستانکاران) مشترکاً مسئولیت دارند، اما برخی از نظریه پردازان سازمان استدلال می‌کنند که اعضای هیئت مدیره ممکن است در عین حال به عنوان نماینده ای برای ذی نفعان خاص ایفای نقش کنند، یعنی نقش دوگانه که ممکن است با وظیفه امانت پذیری آن ها در تعارض باشد. برای مثال، نمایندگان کارکنان که عضویت آن ها در هیئت مدیره در کشورهایی همچون آلمان الزامی است (تامسن، ۲۰۰۴).

از سوی دیگر تقسیم مسئولیت ها در سطح عالی شرکت، باید به روشنی مشخص شده باشد تا از توازن قدرت و حدود اختیارات اعضای هیئت مدیره، اطمینان نسبی حاصل شود. در گزارش کدبری (۲۰۰۲)، توصیه شده است که بین اعضای هیئت مدیره، باید توازن قدرت وجود داشته باشد تا هیچ کس قادر به کنترل بی قید و شرط فرایند تصمیم گیری شرکت نباشد.

• • 1. انواع الگوهای حاکمیت شرکتی

1. الگوی مبتنی بر بازار:

ویژگی الگوی مبتنی بر بازار آن است که حقوق مالکیت بین سهام‌داران مقطعی بخش گردیده است. بازارهای سرمایه، قوی شده اند و نقدینگی در بازار سرمایه، زیاد است. نظام حمایت از سرمایه گذاران باعث شده تا سهام‌داران، پرتفوی خود را متنوع سازند و هیچ کدام از آن ها در موقعیتی قرار نگیرند که خود شرکت را اداره نمایند. پس مدیران حرفه ای به نمایندگی از سهام‌داران جهت اداره شرکت به استخدام در می‌آیند. مزیت اصلی این الگو، سهولت جمع‌ آوری سرمایه و توزیع ریسک سرمایه گذاران است. این الگوی حاکمیت شرکتی به رغم مشکلات زیاد، توسط بسیاری از محققین، موفق شمرده می شود. رسوائی های به وجود آمده در شرکت هایی نظیر انرون، ورلدکام، جنرال الکتریک و غیره مشکلات این الگو را نمایان می‌کند. از یک طرف، این الگو دارای مزیت بازار سرمایه قوی برای کنترل شرکت و بازار کار آماده مدیریت می‌باشد و از سوی دیگر، مشکلاتی نظیر معاملات درونی و پاداش های کلان مدیریت، نیاز به مقررات گذاری در این زمینه را ایجاب می کند.

1. الگوی مبتنی بر روابط:

این الگو مبتنی بر تمرکز مالکیت و بازار سیّال سرمایه می‌باشد. در این الگو، سهام‌داران شرکت ها به طور طولانی مدت دارای سهام بوده و در موقعیتی قرار می گیرند که می‌توانند رفتار مدیریت را نظارت نمایند، لذا هزینه های نمایندگی رخ نمی دهد. در این الگو، بانک ها با نگهداری بخش عمده ای از سهام شرکت ها بر مالکیت آن ها مسلط می‌شوند و به طور مستقیم در عملیات شرکت شامل نظارت و تصمیم گیری، مشارکت می‌کنند. حاکمیت شرکتی در این الگو مبتنی بر روابط می‌باشد. همچنین، سرمایه گذاری های درون گروهی از ویژگی های الگوی مذکور به شمار می‌آید. ژاپن، کره، فرانسه و آلمان مثال هایی از این نوع حاکمیت شرکتی می‌باشند.

1. الگوی در حال گذار:

کشورهای اروپای مرکزی و شرقی و کشورهای تازه استقلال یافته شوروی سابق، دارای اقتصادهایی از این نوع حاکمیت شرکتی می‌باشند. اگرچه علاقه شدیدی در این کشورها برای فعّال کردن بازارهای سرمایه وجود دارد، ولی چنین ‌الگویی از حاکمیت شرکتی را بر اقتصاد خود تحمیل کرده‌اند.

1. الگوی نوظهور:

در ادبیات حاکمیت شرکتی، تاکنون ‌به این الگو کمتر پرداخته شده است. ویژگی های این الگو عبارتند از بازار سرمایه فعال، تبدیل موفق شرکت های دولتی به شرکت های خصوصی، وجود الگوهای مبتنی بر روابط و همچنین الگوهای مبتنی بر بازار، وجود بازارهای نوظهور مدیریت، نظام های حقوقی رسمی و کاربردی و وجود شرکت های خانوادگی و شرکت های عمومی. در این الگو ‌گروه‌های تجاری حاکم هستند و خانواده هایی وجود دارند که میزان زیادی از کنترل و مالکیت را در اختیار دارند و با افزایش سود به سمت تنوع بخشی سرمایه گذاری خود رفته و بخش عمده ای از سهام را در اختیار گرفته اند.

• • 1. ابعاد نظام حاکمیت شرکتی

مبانی نظری نظام حاکمیت شرکتی شامل ۶ بعد مختلف به منظور کنترل هزینه های نمایندگی می‌باشد(کومار^[۶۹]، ۲۰۰۳):

1. 1. ساختار مالکیت^[۷۰]

1. 1. ساختار سرمایه^[۷۱]

1. 1. ساختار هیئت مدیره^[۷۲]

1. 1. حقوق و پاداش مدیریتی^[۷۳]

1. 1. رقابت در بازار محصول^[۷۴]

1. بلعیدن شرکت ها^[۷۵]

در این پژوهش با توجه به ابعاد مختلف نظام حاکمیت شرکتی، به مطالعه برخی از جنبه‌های ساختار مالکیت و ساختار هیئت مدیره در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته شده است.

• • 1. اهمیت نظام حاکمیت شرکتی

در اهمیت حاکمیت شرکتی برای موفقیت شرکت‌ها و ایجاد رفاه اجتماعی شکی نیست. این موضوع با توجه به رخدادهای اخیر اهمیت بیشتری یافته است. فروپاشی شرکت‌های بزرگ از قبیل انرون، ورلدکام و … (که موجب زیان بسیاری از سرمایه گذاران و ذی نفعان و ناشی از سیستم های ضعیف حاکمیت شرکتی بود) موجب تأکید بیش از پیش بر ضرورت ارتقاء و اصلاح حاکمیت شرکتی در سطح بین‌المللی شده است. برگزاری جلسات متوالی کمیسیون خدمات مالی و بیمه ای^[۷۶] درباره موضوع حاکمیت شرکتی در کشورهای فرانسه، چین، ترکیه، انگلستان نشان از اهمیت بالای این موضوع نزد این سازمان بین‌المللی است و بحث ‌در مورد نقش حاکمیت شرکتی در اداره شرکت‌ها و سازمان ها و چاپ کتابی با همین مضمون توسط این سازمان نشان دهنده آن است که حاکمیت شرکتی در آینده نزدیک به صورت قوانین و یا میثاق های تعیین کننده ای تدوین خواهد شد که شرکت‌ها و سازمان ها موظف به اجرای آن هستند. دلایل اهمیت ایجاد حاکمیت شرکتی مناسب را در موارد زیر می توان خلاصه کرد (حساس یگانه و پوریا نسب، ۱۳۸۴).