DS9DS12ME2

۱۵بهینه سازی زیر‌ساخت‌های فناوری اطلاعات،منابع و قابلیت‌هاPO3AI3DS3DS7DS9

۱۶کاهش راه حل های مربوط به عیوب تحویل سرویس و دوباره کاریPO8AI4AI6AI7DS10

۱۷حفاظت از دستاوردهای مربوط به اهدف ITPO9DS10ME2

۱۸ایجاد وضوح تاثیر پذیری کسب و کار از خطرات بواسطه اهداف IT و منابع ITPO9

۱۹اطمینان از عدم دسترسی افراد غیر مجاز به اطلاعات مهمPO6DS5DS11DS12

۲۰حصول اطمینان از صحت معاملات اتوماسیون کسب و کار و یک تبادل اطلاعات قابل اعتمادPO6AI7DS5

۲۱حصول اطمینان از خدمات IT و زیرساختهاو استقامت در برابر خرابی ، حملات عمدی و غیره و بازیابی آن ها.PO6AI7DS4DS5DS12DS13ME2
۲۲حصول اطمینان از تاثیر حداقلی بر کسب و کار در صورت وقفه از سوی IT و یا تغییراتPO6AI6DS4DS12

۲۳اطمینان از دسترس بودن خدمات IT در زمان درخواستDS3DS4DS8DS13

۲۴بهبود هزینه های بهره وری IT و سهم آن در سودآوری کسب و کارPO5DS6

۲۵تحویل پروژه به موقع و مطابق بودجه مطابق با استانداردPO8PO10

۲۶حفظ یکپارچگی اطلاعات و زیر ساختهای پردازشAI6DS5

۲۷اطمینان از تطبیق IT با قوانین و ‌مقررات وقراردادهاDS11ME2ME3ME4

۲۸اطمینان از اینکه IT بهبود مستمر و آمادگی برای تغییرات آتی را نشان می‌دهد

PO2DS6ME1ME4

جدول ۲-۸- آدرس دهی و ارتباط ۲۸ هدف IT با فرآیندهای IT (ISACA , 2012).

شناسایی اهداف سازمان و محل ارتباط آن با اهداف IT در جدول شماره (۲-۹) نشان داده شده است . در این جدول اهداف کسب و کار در ۴ حوزه مالی ، مشتریان ، داخلی ، یادگیری و رشد و در کل ۱۷ هدف کسب وکار مشخص شده است . بدین ترتیب به راحتی و به واسطه گام های ذیل می توان اهداف کسب و کار ارزیابی کرد :

گام اول : به کارگیری مدل بلوغ کوبیت برای کشف وضعیت فرآیندهای ۳۴ گانه IT

گام دوم : چیدمان هر یک از فرآیندهای دخیل در اهداف ۲۸ گانه IT

گام سوم : چیدمان هر یک از اهداف IT در جدول اهداف کسب و کار

اهداف IT

اهداف کسب و کار

۲۴

فراهم آوردن بازدهی خوب سرمایه از سرمایه گذاری در توانمند سازی IT در کسب و کار

۱

مالی

۲۲

۲۰

۱۹

۱۸

۱۷

۱۴

۲

مدیریت خطرات و ‌وابستگی IT با کسب و کار

۲

۱۸

۲

بهبود حاکمیت شرکتی و شفافیت

۳

۲۳

۲

بهبود مشتری مداری و خدمات به مشتریان

۴

مشتریان

۲۴

۵

ارائه محصولات و خدمات رقابتی

۵

۲۳

۲۲

۱۶

۱۰

برقراری تداوم خدمات و همیشه در دسترس بودن

۶

۲۵

۵

۱

وجود چابکی در پاسخ به نیازهای تغییرات در کسب و کار

۷

۲۴

۱۰

۸

۷

دستیابی به بهسازی هزینه های ارائه خدمات

۸

۲۶

۲۰

۱۲

۴

۲

دستیابی به اطلاعات قابل اعتماد برای تصمیمات استراتژیک

۹

۱۱

۷

۶

بهبود و نگهداری قابلیت‌های فرایند های کسب و کار

۱۰

داخلی

۲۴

۱۵

۱۳

۸

۷

کاهش هزینه های فرایند ( روند )

۱۱

۲۷

۲۶

۲۲

۲۱

۲۰

۱۹

۲

فراهم آوردن انطباق با قوانین ، ‌مقررات و قراردادهای خارجی

۱۲

۱۳

۲

فراهم آوردن انطباق با سیاست‌های داخلی

۱۳

۲۸

۱۱

۶

۵

۱

مدیریت تغیرات کسب و کار

۱۴

۱۳

۱۱

۸

۷

بهبود و حفظ بهره وری ‌عملیات (وظایف ) و کارکنان

۱۵

۲۸

۲۵

۵

مدیریت نوآوری در کسب و کار و محصول

۱۶

یادگیری و رشد

۹

کسب و حفظ افراد ماهر و با انگیزه

۱۷

جدول ۲-۹- آدرس دهی و ارتباط ۱۷ هدف کسب و کار با ۲۸ هدف IT . (ISACA , 2012)

۲-۵-۱۰- استفاده از کوبیت و پشتیبانی آن از حاکمیت فناوری اطلاعات

کوبیت توسط کسانی که مسئولیت های اولیه در فرایند های کسب و کار دارند به کار گرفته می شود. و همچنین کسانی که تکنولوژی اطلاعاتی مرتبط هستند و نیازمند به حفظ کیفیت و اتکا کردن به IT هستند.

کوبیت از حاکمیت IT به وسیله یک چارچوب برای کسب اطمینان از موارد ذیل پشتیبانی می‌کند :

۱- IT با کسب و کار همتراز است.

۲- IT ، کسب و کار را فعال تر و منفعت آور می‌کند.

۳- منابع IT ( سخت افزار ، نرم افزار ، منابع انسانی ) به طور مسئولانه استفاده می شود.

۴- خطرات و ریسک های IT به طور مناسب مدیریت می‌شوند. (ISACA , 2012)

۲-۵-۱۱- امنیت اطلاعات و کوبیت

کوبیت به ‌عنوان یک اصل و پایه بنیادی برای برقراری یک امنیت اطلاعاتی خوب می‌باشد . امنیت اطلاعات به مدیران کسب و کار این اطمینان را می‌دهد که از نقل و انتقالات اطلاعاتی در کسب و کار بدون اشکال و بدون دسترسی نامحرمان صورت می‌گیرد . در کوبیت نسخه سه ۳۹ مرحله به سمت امنیت با بهره گرفتن از چارچوب کوبیت معرف شده است و در کوبیت نسخه چهار ۴۴ مرحله معرفی شده است.کوبیت از ۱۹ هدف کنترلی در امنیت اطلاعات در ۴ حوزه پشتیبانی می‌کند این ۱۹ هدف به شرح ذیل است(Flores,2011)

۱- حوزه برنامه ریزی (PO) 5 هدف به شرح ذیل :

• • شناسایی اطلاعات و خدمات حیاتی سازمان و توجه به نیازمندی‌های امنیتی.

• • تعریف و ارتباط مسئولیت های امنیتی اطلاعات.

• • تعریف و ارتباط اهداف مدیریتی با توجه به امنیت اطلاعات.

• • حصول اطمینان از وظایف امنیتی و مهارت های لازم کارکنان.

• کشف و اولویت بندی خطرات مربوط به امنیت اطلاعات.

۲- حوزه پیاده سازی (AI) 4 هدف به شرح ذیل :

• • در هنگام تشخیص راه حلهای اتوماسیون امنیت را در نظر بگیرید.

• • در زمان دستیابی و حفظ زیر‌ساخت‌های فن آوری اطلاعات به امنیت توجه کنید.

• • در زمان استفاده عملیاتی به امنیت توجه کنید.

گفتار دوم : آلودگی آب

یکی دیگر از عوامل آلوده کننده محیط زیست ، آلودگی آب می‌باشد که بسیار تبعات و پیامد های منفی و زیان بار برای محیط زیست دارد . به گونه ای که حیات بشری را مستقیماً تحت تأثیر قرار داده است . آب همواره به عنوان عنصر حیاتی بشر در همه جهان شناخته شده است و به همین جهت واجد اهمیت بسیار تلقی می شود . آلودگی آب همچون سایر عناصر حیاتی انسان واجد تعریف و یا تعاریف خاصی می‌باشد که در ادامه سعی می‌گردد به پاره ای از آن ها پرداخته شود .

«۱- تغییر مواد محلول یا معلق یا تغییر درجه حرارت و دیگر خواص فیزیکی و شیمیایی و بیولوژیکی آب در حدی که آن را برای مصرفی که برای آن مقرر است مضر یا غیر مفید سازد . “بند ۳ ماده ۱ آیین نامه جلوگیری از آلودگی آب مصوب ۸/۲/۱۳۷۳” .

۲ – منظور از آلوده ساختن آب آمیختن مواد خارجی به آب است به میزانی که کیفیت فیزیکی یا شیمیایی یا بیولوژیکی آن را به طوری که مضر به حال انسان و چهارپایان و آبزیان و گیاهان باشد تغییر دهد.” ماده ۵۶ از قانون آب و نحوه ی ملی شدن آب مصرف ۲۷/۴/۱۳۴۷”.

۳-مصادیق مواد خارجی مورد اشاره در تعریف فوق عبارتند از : مواد نفتی ، زغالی ، اسید و هر گونه اضعاف کربنی و نفتی مواد مضر شیمیایی اعم از جامد و مایع از هر پالایشگاه یا منبع گازی یا دستگاه های رنگ کاری والکل کشی و کارگاه ها و کارخانه‌ها شیمیایی و معدنی و صنعتی و مواد غذایی و فاضلاب شهرها.”ماده ۵۶ از قانون آب و نحوه ملی شدن آب مصوب ۲۷/۴/۱۳۴۷”.

1. تعریف مقرر در آیین نامه فوق هر چند به لحاظ زمانی لاحق بر قانون آب و نحوه ملی شدن آن است ، لیکن این تعریف نسبی و تابع مصرف مقرر شده برای آب است . ” اعم از آشامیدن و آبیاری و…”.

۵-حقوق بین الملل هر نوع تغییر زیان آور ناشی از اعمال انسان در ترکیب ، محتوا یا کیفیت طبیعی آبهای رودخانه ای بین‌المللی را گویند .” ماده ۹ قواعد هلسینکی راجع به استفاده از آب رودخانه های بین‌المللی مصوب ۲۰ آگوست ۱۹۶۶ پنجاه و دومین کنفرانس مؤسسه حقوق بین الملل” …»^[۴۰].

کره ی زمین را محیطی آبی در بر گرفته است . با وجود نقش بنیادین آب در حیات بشری، از منابع آبی به خوبی استفاده نمی شود و این مشکلات و چالش های آبی زمانی بیشتر می‌گردد که افزایش جمعیت و کمبود منابع آبی ، و منابع آلوده کننده را نیز مطرح نماییم .

ماده ۹ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست آلودگی آب را آمیختن مواد خارجی به آب به میزانی که برای موجودات و گیاهان زیان آور باشد ، بیان ‌کرده‌است . در همین باره بند ۲ ماده یک آیین نامه ی جلوگیری از آلودگی آب مقرر می‌دارد : آلودگی آب عبارت است از تغییر مواد محلول و یا معلق و یا تغییر درجه ی حرارت و دیگر خواص فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی آب در حدی که آن را برای مصرفی که برای آن مقرر است ، مضر یا غیر مفید سازد .

آلودگی آب خود دارای اقسام و انواع خاصی است که از جمله برجسته ترین آن ها آلودگی دریایی است . در مارس سال ۱۹۷۶ تانکر نفت کش توری کانیون که در لیبریا ثبت شده بود در چند مایلی لنوزاند به گل نشست و دو نیمه شده و ۱۰۰هزار تن نفت خام به آب دریا ریخت . یازده سال بعد از آن ، تانکر دیگری به نام آموکس کاریز که بزرگ تر از توری کانیون و تحت پرچم لیبریا بود ، به دنبال خراب شدن سیستم هدایت آن با سواحل بریتانیا برخورد کرد و ۲۱۰ هزار تن نفت خام به دریا ریخت .

البته آلودگی دریایی فقط از ناحیه ی کشتی های نفت کش صورت نمی گیرد ، بلکه عوامل دیگری هم دخالت دارند. در آوریل سال ۱۹۷۷ انفجاری در یک چاه نفتی در دریای شمال رخ داد و ۱٫۷ میلیون متر مکعب گاز بیرون ریخت. انفجاری مشابه با دامنه گسترده تر در یک چاه نفتی در فلات قاره مکزیک رخ داد که مهار چاه ۹ ماه طول کشید و در این مدت بیش از ۴۰۰ هزار تن نفت هدر رفت . علاوه بر این همه ساله حدود ۲ میلیون تن نفت در رابطه با عملیات شستشوی مخازن و تخلیه آب موازنه عمداً به دریا ریخته می شود .

باید گفت که این تنها نفت نیست که منشأ خطر جدی برای آلودگی دریایی است ، بلکه اکنون سال هاست که انگلستان و برخی دول اروپایی غربی ، مقادیر زیادی از مواد زاید رادیو اکتیو نیروگاه های هسته ای خود را در داخل محفظه های ویژه ای می‌گذارند و به اقیانوس اطلس می ریزند ، اما این که محفظه ها تا زمانی که محتویات آن ها حالت رادیو اکتیو دارند ، دوام خواهند آورد یا نه ، معلوم نیست .

«چهار منبع عمده برای آلودگی دریاها عبارتند از : کشتی رانی ، ریختن مواد زاید دریا، فعالیت های بستر دریاها و فعالیت های مستقر در خشکی که به دریا ارتباط دارد »^[۴۱].یکی دیگر از مهمترین موارد و مصادیق آلودگی ، آلودگی رودخانه ها می‌باشد . یکی از اموری که آلودگی آن به محیط زیست ضربات جدی وارد می‌سازد ، آلودگی رودخانه ها می‌باشد . رودخانه ها امروزه به عنوان یکی از منابع مهم آبی به شمار می‌روند. امروزه فاضلاب شهرها و پساب های صنعتی در رودخانه ها از منابع مهم و عمده آلوده کننده آب ها به شمار می‌روند .

گفتار سوم : آلودگی خاک

یکی از مهمترین مصادیق آلودگی ، آلودگی خاک می‌باشد . خاک به عنوان سطحی ترین قسمت پوسته زمین به شمار می‌آید که ادامه حیات گیاهان و حیوانات را ممکن می‌سازد ؛ به گونه ای که آلودگی آن حیات همه ی موجودات را به خطر می اندازد . در ماده ۹ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست ، ‌به این نوع آلودگی اشاره نموده است : « منظور از آلوده ساختن محیط زیست عبارت است از پخش یا آمیختن مواد خارجی به آب یا هوا یا خاک به میزانی که کیفیت فیزیکی یاشیمیایی یا بیولوژیکی آن را به طوری که زیان آور به حال انسان یا سایر موجودات زنده یا گیاهان و یا آثار و ابنیه باشد ، تغییر دهد» .

« آلودگی خاک علل و عوامل مختلفی دارد که از آن جمله می توان به وجود زباله های سخت و تجزیه ناپذیر و یا کم تجزیه پذیر ، استفاده از سموم دفع آفات نباتی به ویژه د.د.ت که آثار آن تا ۱۵ سال در محیط باقی می ماند و یا باران های اسیدی که در برخی از مناطق به علت افزایش آلودگی بیش از حد هوا می بارد اشاره نمود علاوه بر این امور ، سالانه میزان زیادی از سطح زمین های زراعتی تبدیل به ساختمان و دیگر تأسیسات شهری می شود و از طرف دیگر ، بر اثر تجمع زباله های شهری ، ریختن فاضلاب شهری و فضولات کارخانه ها ، درصد آلودگی خاک سیر صعودی را طی می‌کند . بر این موارد می توان آلودگی های ناشی از سلاح های شیمیایی و هسته ای را اضافه کرد . این در حالی است که خاک به عنوان منبع غذا و آب و نیز مکان طبیعی برای زیست بسیاری از جمعیت های موجودات زنده و مأمن و محل زندگی بسیاری از تولید کنندگان اولیه ی هر غذایی می‌باشد و آلودگی و خسارات وارده بر آن می‌تواند زندگی همه ی موجودات به ویژه انسان ها را در ابعاد گوناگون تحت تأثیر قرار دهد »^[۴۲].

گفتار چهارم : آلودگی هوا

آخرین و در عین حال شاید بتوان گفت مهمترین معضل مرتبط با آلودگی ؛ آلودگی هوا می‌باشد . در این گفتار صرفاً ‌به این نکته اشاره می شود که آلودگی هوا امروزه به عنوان معضل و چالش مهم و قابل توجه در حوزه ی شهری بویژه شهرهای پر جمعیت به شمار می‌آید .

گفتار اول:اولویت،قیاس ‌و موافقت

الف-اولویت

اصولیون وصاحب نظران عرصه فقه واصول تقسیمات متعددی راجع به اولویت متذکر شده‌اند که از جمله آن ها:

الف)اولویت عقلی واولویت عرفی

ب)مفهوم اولویت ‌و قیاس اولویت

ج)اولویت منطوقی واولویت مفهومی

د)اولویت قطعی، اولویت ظنی واولویت اطمینانی.^[۴۱]

در این قسمت، نظربه تبین موضوع مواردی از این انواع قیاس را متذکر خواهیم شد:

۱=اولویت عقلی:

«اولویت عقلی در مواردی است که فهم حکم توسط اولویت، نیازمند وجود مقدمه‌ای عقلی است».^[۴۲] این مقدمه عقلی، غالباً ‌در مورد شناخت علت حکم است، ‌به این ترتیب که، در موردی که حکم اصل مشخص باشد اما علت آن توسط شارع تصریح نشده است، مثلاً می‌دانیم که خوابیدن، وضو را باطل می‌کند اما نمی دانیم که علت این چیست.

«اگر عقل به طور قطعی دریابد که علت این امر احتمال حدث است، یعنی خواب از این جهت مبطل وضوست که شخص خوابیده احتمال دارد که حدثی از اوسر بزندواو متوجه نشود، ‌به این تریتب می‌توانیم این حکم را به بیهوشی نیز سرایت دهیم، چرا که احتمال حدث ‌در مورد شخص بیهوش بسیار بیشتر از از شخص خوابیده است، از این رو بیهوشی به طریق اولی مبطل وضوست».^[۴۳]

این اولویت از آنجا که با کمک مقدمه ی عقلی (کشف علت حکم توسط عقل)محقق شده است، اولویت عقلی نامیده می‌شود.

۲-اولویت عرفی:

اولویت عرفی آن است که:«اولویت، مفهوم عرفی از خود لفظ باشد؛ بگونه‌ای که هرکسی که عارف به آن لغت باشد آن مفهوم را می‌فهمد‌؛ همچون آیه شریفه: فلا تقل لهما اف، که هرکسی از این آیه حرمت شتم وقتل وضرب را نیز در می‌یابد ومی داند که ذکر کلمه ی اف، صرفاً از این جهت است که‌: اف گفتن کمترین مرتبه ی تفجیر است».^[۴۴]

اولویت عرفی در حقیقت جزء مدلولهای لفظی است^[۴۵] ‌و نوعی ظهور لفظی محسوب می‌گردد که مستفاد از لفظ است.

صاحب مصباح المنهاج نیز اولویت عرفی را آن اولویتی می‌داند که موجب ظهور کلام در عموم باشد:«… الاولویه العرفیه الموجبه لظهورالکلام فی العموم…) یعنی مثلاً در آن مثال قبلی کلمه ی اف به سبب اولویت عرفی وقراین محیط برکلام، ظاهر در تمامی موارد مورد اذیت وآزار پدر ومادر است ‌و اختصاص به کلمه اف ندارد.^[۴۶]

ب- مفهوم اولویت ‌و قیاس اولویت

یکی از مواردی که در کلمات برخی از دانشمندان علم فقه واصول، ‌در مورد اولویت مشاهده می‌شود، تفاوت نهادن میان «قیاس اولویت» و«مفهوم اولویت» است.

«صاحب وقایه الاذهان پس از بیان حجیت مفهوم اولویت، شمردن آن را در زمره قیاس، غلط دانسته، چرا که مفهوم اولویت ظهور لفظی است که اقوااز ظهور آن در منطوق است واز همین روحتی کسانی که قیاس اولویت رامردود دانسته اند، مفهوم اولویت را پذیرفته‌اند که از جمله این افراد، شریف مرتضی را می‌توان نام برد

اگرچه برخی قیاس اولویت ومفهوم اولویت (‌یا مفهوم موافقت )را به یک معنا دانسته اند: از جمله این افراد مرحوم مظفررا می‌توان نام برد، «اما قیاس الاولویه فهونفسه الذی یسمی الموافقه…ویسمی فحوی الخطاب کمثال الایه الکریمه ولاتفل لهمااف…»^۲، (یعنی اما قیاس اولویت پس آن ، همان چیزی است که مفهوم موافقت نامیده می‌شود. .. ونیز فحوای خطاب نامیده می‌شود مثل آیه کریمه ی «وبه آن دواف نگو») اما هم ایشان تصریح می‌کند که اعتبارآن از جهت قیاسی نیست بلکه از باب حجیت ظواهراست‌: «فهوحجه من اجل کونه ظاهراًً من اللفظ لامن اجل…).^[۴۷]

از همین رو در مواردی که اولویت ‌از چارچوب الفاظ ‌و دلالت فحوی فهمیده نشود، معتبر نست و در اصطلاح مفهوم نامیده نمی شود، بلکه از قیاس باطل محسوب می‌گردد.

از تتبع در کلمات علما ‌و تصریح برخی از ایشان، به دست می‌آید که این دوتقسیم در حقیقت یک چیز هستند. مفهوم اولویت همان اولویت عرفی است واولویت عقلی همان قیاس اولویت می‌باشد.

‌در مورد حجیت دلیل اولویت اختلاف آرای زیادی به چشم می‌خورد وای بسا بسیاری از آن ها ناشی از منقح نبودن اصطلاح اولویت باشد. برخی برحجیت آن ادعای اجماع کرده‌اند. شهید ثانی می‌نویسد: «مفهوم الموافقه حجه عندالجمیع لان الحکم فی لمسکوت عنه اولی به فی المنطوق ومن ثم نرده لوکان مساویاً».^[۴۸]

(یعنی مفهوم موافقت نزد همه حجت است چراکه حکم ‌در مورد مسکوت، سزاوارتر از منطوق است واز همین رواگر مساوی باشد آن را رد می‌کند).

ج -مفهوم موافقت

«مفهوم موافقت، به آن دسته از مفاهیمی اطلاق می‌گردد که حکم آن از نظر ایجاب وسلب موافق حکم منطوق است مثل همان جمله ی معروف «ولاتقل لهما اف» که دلالت بر«ولاتضربها» دارد. حکم منطوق حرمت اف گفتن است وحکم مفهوم، حرمت ضرب.

آیا مفهوم موافقت، معادل مفهوم اولویت است یا میان آن دوتفاوت است؟ میان اندیشمندان متاخر علم اصول، مشهور است که موافق اعم از مفهوم اولویت بوده و در حقیقت، مفهوم اولویت یکی از اقسام مفهوم موافقت است، ‌بنابرین‏ نظر، مفهوم موافقت، به دوبخش مفهوم اولویت و مفهوم مساوات، تقسیم می‌گردد.

مفهوم اولویت در مواردی است که ثبوت حکم مذکور برای غیر مذکور اولی از ثبوت آن برای مذکور باشد. در مثال آیه تافیف اف گفتن حرام دانسته شده ‌و ثبوت این حکم، برای ضرب، اولی از ثبوت آن برای اف است. به تعبیر دیگر هنگامی که اف گفتن به والدین حرام باشد کتک زدن آن ها به طریق اولی حرام است».

از جمله مثالهایی که حقوق ‌دانان واصولیان معاصر در خصوص تخصیص عام با مفهوم موافق متذکر شده‌اند ماده ۱۲۳۵ قانون مدنی است که درآن آمده است‌: ««مواظبت شخص موّلی علیه ‌و نمایندگی قانونی او در کلیه امور مربوط به اموال وحقوق مالی او، با قیم است » ‌بنابرین‏، قیم می‌تواند در کلیه امور مالی مولی علیه به نمایندگی از طرف او دخالت نماید اما در ماده ۱۲۴۱ ق.م می‌خوانیم‌: «این قیم نمی تواند غیر منقول مولی علیه را بفروشد ویا رهن بگذارد ویا معامله‌ای کند که در نتیجه آن خود مدیون مولی علیه شود، مگر اینکه با لحاظ غبطه وتصویب مدعی العموم. ..» ‌بنابرین‏ هبه اموال مولی علیه به طریق اولی شرائط ماده ۱۲۴۱ ق.م را لازم دارد،^[۴۹] بر همین اساس است که باید گفت‌: « این مفهوم موافق، عموم ماده ۱۲۳۵ را تخصیص می‌زند، در نتیجه نمایندگی قیم در هبه اموال غیر منقول عام نیست، بلکه مشروط به شرایط یاده شده در ماده ۱۲۴۱ق.م است».^[۵۰]

تعریف عملیاتی: منظور از عزت نفس نمره ای است که افراد از ‌پاسخ‌گویی‌ به مقیاس عزت نفس کوپر اسمیت به دست می آورند.

خلاقیت :

تعریف مفهومی: خلاقیت فرایندی روانی است که منجر به حل مسئله، ایده سازی، مفهوم سازی، ساختن اشکال هنری و نظریه پردازی می شود که بدیع و یکتاست (حائری زاده، ۱۳۸۱).

تعریف عملیاتی: در این بررسی مقصود از خلاقیت نمره ای است که افراد از ‌پاسخ‌گویی‌ به پرسشنامه خلاقیت عابدی به دست می آورند.

تعصب :

تعریف مفهومی: تعصب معادل پیش داوری و منظور از آن نگرشی منفی و خصمانه نسبت به فرد یا گروهی خاص است که بر اساس اطلاعات ناقص یا نادرست و بدون داشتن تجربه مستقیم ‌در مورد آن فرد یا گروه، شکل گرفته باشد و بر پایه آن، قضاوت شود(صلیبی، ۱۳۸۲).

تعریف عملیاتی: در این پژوهش مقصود نمره ای است که افراد از ‌پاسخ‌گویی‌ به پرسشنامه محقق ساخته کسب می‌کنند، می‌باشد.

فصل دوم

ادبیات ‌و پیشینه‌ی تحقیق

۲-۱ مقدمه

در این فصل ابتدا به پیشینه نظری موضوعات تعصّب، عزّت نفس و خلاقیّت پرداخته می شود سپس به پیشینه پژوهشی و مطالعات داخلی و خارجی انجام شده در زمینه موضوع پژوهش پرداخته می شود.

۲-۲ پیشینه پژوهش

۲-۲-۱ تعصب

تعصّب از مادّه «عَصَبَ» در اصل به معنای رشته هایی است که مفاصل استخوان‌ها و عضلات را به هم پیوند می‌دهد. سپس این مادّه به معنای هر نوع وابستگی شدید فکری و عملی آمده است که غالبا بار منفی دارد؛ هر چند وابستگی مثبت نیز در مفهوم آن هست (حسینی، ۱۳۸۶).

درلغت نامه دهخدا در معنای تعصب کردن آمده است:” جانب داری کردن، طرفداری شدید کردن، حمایت بدون چون و چرا کردن، عصبیت کردن” (لغت نامه دهخدا).

تعصب در فرهنگ عمید، جانب داری کردن از کسی یا از طریقه و مذهبی، حمایت و یاری کردن، به چیزی دلبسته و مقید بودن و سخت از آن دفاع کردن، معنی شده است (فرهنگ عمید).

همچنان دیگر فرهنگ ها تعصب را جانب داری کردن، حمایت کردن، حمیت داشتن، پرخاش کردن، سخت گرفتن، حمیت، عصبیت وسختگیری ترجمه کرده‌اند. تا این جا فکر نمی‌شود نقصی کلی یا جزیی درآن متصور باشد و مورد نکوهش قرارگیرد. چه بسا که در مواردی مثبت و پسندیده نیزمی باشد. اما کاربرد این واژه در اصطلاح در واقع مغایر و مناقض معنای لغوی آن است (رومان، ۱۳۸۷).

”تعصب” و”عصبیت” در اصل از ماده”عصب” به معنی رگ ها و پی‌هایی است که مفاصل را به هم ارتباط می‌دهد، سپس هر گونه ارتباط و به هم پیوستگی را تعصب و عصبیت نامیده‌اند، اما معمولا این لفظ در مفهوم افراطی و مذموم آن به کار می‌رود. تعصب و تحجر به‌ معنای‌ ایستایی، تحول‌ ناپذیری، جمود و برنتابیدن‌ فرهنگ‌ و ارزش‌های حق‌ و متعالی‌ است‌ که‌ هم‌ در ساحت‌ بینش‌ و دانش‌ (تحجر) و هم‌ در حوزه‌ گرایش‌ و رفتار (جمود) بروز و ظهور دارد و عقل‌ و دل‌ و ابزارهای‌ معرفت‌یاب‌ و منابع‌ شناخت‌زا را نیز شامل‌ می‌گردد (مطهری، ۱۳۷۷).

تعصب، حالتى روانى است که به صورت حمایت و دفاع از خود و متعلقات خود بروز مى‏کند. این تعلقات، شامل وابستگى‏هاى دینى، ملکى، وطنى، ملى، منطقه‏اى و حتى شغلى و روابط استاد و شاگرد مى‏باشد. این حالت، ریشه در خودخواهى، خود پرستى و سلطه بر تمامى فعالیت‏هاى درونى و برونى دارد و به همین خاطر، از رذائل اخلاقى شمرده شده، منشأ بسیارى از مفاسد اخلاقى و رفتارى مى‏گردد(سایت آیینه رشد، ۱۳۸۴).

تعصب در اصطلاح سختگیری خود خواهانه، پرخاشگرانه و گاه ستیزه جویانه برای نشان دادن برتری غیرواقعی نسبت به همتاها درشرایط و موقعیت های همسان است. از این دید گاه تعصب رنگ منفی به خود می‌گیرد وباعث ایجاد مشکل های اساسی دریک اجتماع، در بین اقوام، مذاهب وسایر گروهای انسانی می‌گردد (رومان، ۱۳۸۷).

اقسام تعصّب

تعصّب و حمیّت به دو قسم مذموم و غیرمنطقی و ممدوح و منطقی تقسیم می شود؛ هرچند غالبا این واژه در منابع دینی در بخش منفی و مذموم به کار رفته است. اگر تعصّب و وابستگی انسان به امور غیرمنطقی همچون نژاد، قبیله و امثال آن باشد، تعصّب مذموم نامیده می شود و در قرآن و روایات از آن به نام «تعصّب جاهلی» یاد شده است و اگر تعصّب و وابستگی نسبت به امور مثبت همچون دین و آیین و مذهب از روی علم و آگاهی باشد، به آن تعصّب مثبت و ممدوح گفته می شود (حسینی، ۱۳۸۶).

تعصب ممدوح و مذموم در آیات و روایات: تعبیر دیگر که از عصبیت در آیات و روایات آمده” حمیت” یا” حمیت جاهلیت” است.” حمیت” در اصل از ماده” حمی” به معنی حرارت است و سپس در معنی غضب و بعدا به معنی نخوت و تعصب آمیخته با غضب به کار رفته است. این واژه گاه در همین معنی مذموم (توأم با قید جاهلیت ، یا بدون آن) و گاه در معنی ممدوح و پسندیده به کار می‌رود و اشاره به غیرت منطقی و تعصب در امور مثبت و سازنده است (مکارم شیرازی، ۱۳۷۴).

فطری بودن غیرت و تعصب

دین اسلام مسئله غیرت و تعصب را باطل معرفی نکرده و بلکه اصل آن را حفظ نموده است. زیرا غیرت ریشه در فطرت انسانی دارد و اسلام هم دین فطرت است. البته در جزئیات تعصب دخالت کرده و فرموده است آن قدر از غیرت و تعصب که مطابق با فطرت است حق می‌باشد ولی شاخ و برگی که اقوام به آن داده‌اند باطل می‌باشد. مثلا در طی زندگی مواقعی وجود دارد که شخص احساس می‌کند دیگران به منافع او تجاوز می‌کنند ورعایت احترام مقدسات (مثلاً اطفال و ناموس ) او را نمی‌کنند ویا درصدد هستند آبروی او را بریزند ‌و خاندان او را هتک حرمت نمایند، در اینجا است که باورهای دینی او را وادار به دفاع می‌سازد. به عبارت دیگر لزوم دفاع از خود و از متعلقات خود حکمی است که فطرت، به گردن بشر انداخته است. البته نحوه به کار بردن این نیرو و اطاعت از این حکم فطرت به دو گونه می‌باشد: یکی به نحو شایسته یعنی به کارگیری تعصب وغیرت انسانی برای دفاع از حق خود ودیگری به نحو ناشایست ومذموم‌؛ یعنی خود عمل باطل باشد وبرای حفظ باطل هم انجام گیرد که معلوم است در این صورت چه فساد وشقاوتی در پی دارد وچقدر نظام امور زندگی را به هم می‌زند (طباطبایی، ۱۳۷۴).

تعصبات شدید نژادی و قبیلگی بدون شک انسان به هر سرزمین یا قبیله و نژادی تعلق داشته باشد نسبت به آن عشق می‌ورزد و این پیوند علاقه او با سرزمین و قوم و نژادش نه تنها عیب نیست بلکه عامل سازنده‌ای برای همکاری‌های اجتماعی او است. ولی اگر این امر از حدش بگذرد به صورت مخرب و گاه فاجعه‌آفرین درخواهد آمد و منظور از تعصب نژادی و قبیلگی که مورد نکوهش قرار می‌گیرد همین” افراط” است. دفاع افراطی از قوم و قبیله و نژاد و وطن ، سرچشمه بسیاری از جنگها در طول تاریخ بوده است و عاملی برای انتقال خرافات و زشتی‌ها -تحت عنوان آداب و سنن قبیله و نژاد- به اقوام دیگر شده است. این دفاع و طرفداری افراطی گاه به جایی می‌رسد که بدترین افراد قبیله در نظر او زیبا و بهترین افراد قبیله دیگر در نظر او زشت و شوم است و همچنین آداب و سنت‌های زشت و زیبا و به تعبیر دیگر تعصب نژادی پرده‌ای است از خودخواهی و جهل که بر روی افکار و درک و عقل انسان قرار می‌گیرد و قضاوت صحیح را از کار می‌اندازد. این حالت عصبیت در میان بعضی اقوام صورت حادتری دارد، از جمله گروهی از اعراب که به تعصب، معروف و مشهورند (وب سایت پژوهه، ۱۳۹۲).

عوامل و مؤلفه های تعصب‌ورزی

گفتار دوم:اصل حاکمیت اراده

کلیات

اصل حاکمیت اراده معمولاً مترادف اصل آزادی قرارداد استعمال شده است به اعتقاد بعضی حقوق دانان حاکمیت اراده به عنوان یک اصل دو فقه اسلامی که اساس اقتباس مقررات حقوقی ایران است با عنایت معروف ” العقود تابعه للقصود ^[۱۰۳]” شناخته شده است و حاکمیت اراده به عنوان یک اصل در ماده ۱۹۱ قانون مدنی ^[۱۰۴]. انعکاس یافته و برای قصد انشاء به عنوان خالق عقد و تعیین کننده توابع و حدود و آثار آن نقش اصلی و تعیین کننده شناخته است و افزوده اند که از اصل حاکمیت اراده در اعمال حقوقی آزادی شخص در انشای عمل حقوقی و اینکه مبادرت به تشکیل عقد بکند یا نکند و نیز در انتخاب نوع عقد و تعیین حدود آثار آن و مشروط ضمن عقد نتیجه می شود ‌بنابرین‏ از دید این عده اصل حاکمیت اراده در حقوق جدید همان قاعده فقهی العقود تابعه للقصود می‌باشد و در جای دیگری افزوده اند که مطابق اصل حاکمیت اراده در قراردادها “العقود تابعه للقصود” اصل تحقق قرارداد و همه آثار و حقوق و تعهدات ناشی از آن “جز آثار ذات عقد ” با رعایت شرایط قانونی وابسته به اراده انشاء کنندگان آن است و هرگز قراردادی به شخصی که آن اراده نکرده است تحمیل نخواهد شد مگر در موارد استثنایی قانونی که مصلحت نظام حکومتی آن را ایحاب کند مانند تحمیل فروش زمین مورد نیاز طرحهای مصوب دولتی به دولت که طبق مقررات قانونی به مالک آن تحمیل می شود که در این مورد در صورت خودداری مالک از انشاء بیع اراده دولت جایگزین اراده مالک می شود.^[۱۰۵]

مفهوم دیگری که برای اصل حاکمیت اراده بیان شده این است که طرفین قرارداد یا معامله می‌تواند در قراردادها و معاملات خود هر چه بخواهد تعهد کنند ‌بنابرین‏ در قراردادها اصل ، نفوذ یا صحت است و این اصل جزئی از اصاله الاباحه^[۱۰۶] می‌باشد و افزوده اند که اصل حاکمیت اراده حدودی ندارد مگر آنچه مخالف صریح قانون باشد.^[۱۰۷]

همین عده معنی دومی برای حاکمیت اراده قائل شده و اظهار عقیده نموده اند که معنی دیگر حاکمیت اراده یا اصل آزادی مردم در معاملات از جهت صورت این است که امروز لفظ یا الفاظی که طرفین عقد یا معامله استعمال می‌کنند ارزش تشریفاتی معینی ندارد بلکه لفظ و یا الفاظ مذبور کاشف از قصد و رضای طرفین است پس از الفاظ ایجاب و قبول درحقوق امروز تابع قصد است و اضافه نموده اند امروز چون بخواهد قراردادها رااجرا یا تفسیر کنند قاضی ملزم نیست که لفظ را به خودی خود مورد توجه قرارداده و مستقلاً آن را ملاحظه کند بلکه باید از حدود الفاظ خارج شده و از تمام مضمون سند و از تمام معلوماتی که از آن جمله در دست دارد استنباط مطلب کند و قصد صاحبان معامله را دریابد ‌بر اساس نظریه فوق اصل حاکمیت اراده به معنی اصل آزادی قراردادها شناخته شده و از طرفی اصل نفوذ و اعتبار تعهدات با اصل صحت به یک مفهوم پنداشته شده است در حالی که اصل صحت مفهوم دیگری غیر از اصل نفوذ و اعتبار تعهدات دارد و نمیتوان هر دو را به یک معنی پنداشت.^[۱۰۸]

پاره ای دیگر از نویسندگان^[۱۰۹] بدون ارائه تعریفی از اصل حاکمیت اراده نتایج آن را بیان داشته و معتقدند نتایج اصل یاد شده این است که اولاً اشخاص آزادند عقودی را که می خواهند بین خود ببندند و یا برعکس از قبول هر گونه الزامی خودداری کنند ثانیاًً اشخاص آزادند که بر پایه تساوی درباره شرایط عقد به مباحثه بپردازند و محتویات و موضوع آن را تعیین کنند و این دو نتیجه را ناشی از ماده ۱۰ قانون مدنی دانسته اند. شعبه ۲۴ دیوان عالی کشور طی دادنامه شماره ۵۵۲/۲۴ مورخ ۵/۸/۷۲در پرونده کلاسه ۳/۷۱۷۷ ـ ۲۴ اظهار نموده که “… اصل حاکمیت اراده افراد در تنظیم قراردادهای خصوصی به موجب ماده ۱۰ ق. م پذیرفته شده است”برخی دیگر نیز اصل حاکمیت اراده را به معنای استقلال اراده^[۱۱۰] دانسته و نظر داده‌اند که مقصود از حاکمیت قراردادهای خصوصی نیز همین است و معادل تقریبی آ ن در فقه اصل اباحه بوده و سپس اصطلاح اصل حاکمیت اراده را معادل اصل آزادی اراده دانسته و افزوده اند که منظور ، اراده گزینش فعل یا ترک چیزی است و هرگاه الزامی از الزامات قانونی مانع اعمال اراده آدمی نگردد اراده او در فعل و ترک نافذ است و از نظر قانونی قابل ترتیب اثر است خواه در عقود و قراردادها باشد خواه در ایقاعات و خواه در غیر این ها.

عده ای نیز در توضیح اصل حاکمیت اراده یادآور شده اند که اصل مذکور یک اصل مهم فلسفی است که نه تنها در زمینه قراردادها بلکه در دیگر مباحث حقوق و حتی فلسفه و اقتصاد از قرن پیش مطرح و مورد بحث و منشاء اثر بوده است و معتقدند که اصل حاکمیت اراده و آزادی قراردادها امروزه اهمیت خود را در حقوق حفظ نموده و عقد قرارداد و تنظیم شرایط آن اصولاً آزاد است لیکن هر وقت مصلحت جامعه اقتضا کند دولت دخالت خواهد کرد و آزادی طرفین قرارداد را در راه تامین مصلحت اجتماعی محدود خواهد ساخت از جمله قوانین مربوط به نظم عمومی محدود کننده اصل حاکمیت اراده و آزادی قراردادهاست و اضافه نموده اند که قانون مدنی برای تسهیل معاملات وروابط حقوقی مردم ارزش و احترامی بیش از حقوق قدیم برای اصل حاکمیت اراده و آزادی قراردادها قائل شده و به موجب ماده ۱۰ قانون مدنی قراردادهای منعقده بین اشخاصی هر شکل و عنوانی داشته باشد معتبر شناخته شده اند و چهار نتیجه بر اصل حاکمیت اراده قائل شده اند.^[۱۱۱]